براي عده زيادي شروع پاييز يادآور شروع درس و مدرسه است، اما عده‌اي هم از آن با سرماخوردگي‌هاي متعدد ياد مي‌كنند. در «درمانگاه» اين هفته قصد داريم داروهاي رايج يكي از شايع‌‌ترين بيماري‌ها در جهان را با هم مرور كنيم؛ سرماخوردگي.
سرماخوردگي نام چندان نگران‌كننده‌اي ندارد. اكثرا خفيف است و ظرف مدت كوتاهي درمان مي‌شود، اما از آنجا كه باعث غيبت‌هاي فراوان افراد سر كلاس‌هاي درس، محل كار و... مي‌شود، مي‌توان گفت هزينه زيادي را بر جوامع تحميل مي‌كند.
سرماخوردگي، مجموعه‌اي از علايم است كه توسط يك نوع از هزاران نوع ويروس ايجاد مي‌شود. بيش از صدها نوع ويروس عامل سرماخوردگي هستند و هركدام از اين ويروس‌ها فقط يك بار فرد را بيمار مي‌كنند اما به دليل زياد بودن تعدادشان، فرد در طول عمر خود چندين و چند بار دچار آن مي‌شود.
بزرگسالان معمولا 3-2 بار در سال اين بيماري را تجربه مي‌كنند (كه به وضعيت سلامت عمومي بدن، سن و در معرض ويروس بودن، بستگي دارد) اما در كودكان معمولا 12-8 بار در سال سرماخوردگي رخ مي‌دهد. داروهاي زيادي براي درمان سرماخوردگي ساخته شده‌اند اما بايد گفت درمان مشخصي براي آن وجود ندارد و بيشتر داروها براي كم‌كردن علايم عمل مي‌كنند.
در اينجا به بعضي داروهاي رايج اشاره مي‌كنيم:
داروهاي تب‌بر: تب، پاسخ بدن در مقابل ويروس‌ها و باكتري‌هاست و گاهي لازم است براي درمان آن دارو مصرف شود. بعضي داروها مانند استامينوفن، آسپيرين و ايبوپروفن هم آثار ضددرد و هم آثار ضدتب دارند اما اگر باوجود مصرف دارو باز هم تب وجود داشته باشد يا درجه بدن بالاتر برود يا اگر تب پيش از 3 روز طول بكشد، بايد به پزشك مراجعه شود.
دارو براي رفع گرفتگي بيني: زماني كه بيني دچار احتقان (گرفتگي) شده باشد، داروهاي ضداحتقان كمك خوبي هستند. آنها التهاب را در راههاي بيني كم مي‌كنند و اجازه مي‌دهند فرد راحت‌تر از راه بيني تنفس كند. دو نوع داروي ضداحتقان وجود دارد:
ضد احتقان‌هاي خوراكي: قرص‌ها و شربت‌هايي مانند فنيل‌افرين و سودوافدرين ضداحتقان‌هاي خوراکي محسوب مي‌شوند. اين داروها آثار ضداحتقان خوبي دارند اما مانند همه داروها عوارضي هم دارند مثلا تهوع، گيجي و مشكل خواب. باوجودي كه مي‌توان اين داروها را بدون نسخه از داروخانه تهيه كرد اما بهتر است از داروساز داروخانه در مورد نحوه و مقدار مصرف آن سوال شود. افراد با فشارخون بالا، ديابت، مشكل قلبي و تيروييد هم بهتر است قبل از مصرف دارو با پزشك خود مشورت كنند. زنان باردار و شيرده نيز بايد قبل از مصرف هر دارويي از پزشك يا داروساز اطلاعات لازم را كسب كنند.
اسپري بيني ضداحتقان (مانند فنيل‌افرين):
در اين روش دارو را مستقيم به داخل بيني اسپري مي‌كنند و باعث كم‌شدن گرفتگي بيني مي‌شود. اين دارو نيز عوارضي مشابه نوع خوراكي آن دارد. به علاوه ممكن است باعث سوزش و خشكي بيني شود. مصرف اسپري‌هاي بيني ضداحتقان، نبايد بيش از 3 روز پشت‌سر هم ادامه پيدا كند چون باعث بدتر شدن وضعيت احتقان مي‌شود.
دارو براي رفع آبريزش بيني:
اگر عطسه و آبريزش بيني داشته باشيد، برای درمان آبریزش بینی، آنتي‌هيستامين‌ها (مانند كلرفنيرآمين) و ديفن هيدرامين موثر هستند. اين داروها با مسدودكردن آثار هيستامين (ماده‌اي شيميايي كه باعث عطسه و آبريزش مي‌شود) در خشك‌كردن راههاي بيني موثر هستند اما اين گروه از دارو يك عارضه مهم دارند؛ خواب‌آلودگي، بنابراين بهتر است قبل از كارهايي كه به تمركز و دقت بالا نياز دارند (مانند رانندگي) مصرف نشوند.
داروي ضدسرفه:
دو نوع داروي ضدسرفه وجود دارد: سرکوب‌کننده سرفه و خلط‌آور.
سركوب‌كننده‌هاي سرفه:
اين داروها باعث توقف سرفه مي‌شوند. معمولا داروي دكسترومتورفان به عنوان يك ضدسرفه اثر خوبي دارد. اين دارو هم معمولا نيازي به نسخه ندارد اما لازم است در مورد نحوه و مقدار مصرف آن از داروساز اطلاعاتي به دست آورد. اين دارو هم عوارضي دارد؛ مثل گيجي، تهوع و معده‌درد. اما اگر سرفه شما طولاني شد يا به دارو جواب نداد بهتر است به پزشك مراجعه كنيد و سرخود دارو مصرف نكنيد.
داروهاي خلط‌آور (اكسپكتورانت):
اين داروها با نازك‌كردن مخاط، گرفتگي قفسه سينه را رفع و سرفه‌كردن را راحت‌تر مي‌كنند (مانند گايافنزين). البته در بعضي داروهاي ضدسرفه مخلوطي از هر دو نوع داروي ضدسرفه وجود دارد.
آنتي‌بيوتيك‌ها:
مصرف آنتي‌بيوتيك در درمان سرماخوردگي اثري ندارد. چون سرماخوردگي يا بيماري ويروسي است و آنتي‌بيوتيك‌ها روي ويروس موثر نيستند.
بهتر است دارو را طبق نياز مصرف كنيد. مثلا اگر فقط آبريزش بيني داريد، يك آنتي‌هيستامين كافي است يا اگر سرفه مي‌كنيد، يك داروي ضدسرفه به تنهايي مشكل را حل مي‌كند. قبل از مصرف دارو روي جعبه آن را مطالعه كنيد يا از داروساز سوال كنيد كه اين دارو شامل چه موادي است. اگر علايم بيماري شما بهتر نشد به پزشك مراجعه كنيد شايد دچار آنفلوانزا يا پنوموني شده باشيد كه علايمي مشابه سرماخوردگي دارند.
بعضي داروهاي سرماخوردگي به دو نوع داروي روز و داروي شب تقسيم شده‌اند. هر دو نوع اين داروها معمولا مشابه هستند اما در داروهاي روز، عوامل خواب‌آلود‌كننده (مانند آنتي‌هيستامين) وجود ندارد يا كمتر است تا فرد در طول روز دچار مشكل نشود و در عوض عوامل ضد تب يا ضد سرفه در آن موجود است، اما داروهاي شب معمولا حاوي عوامل ضددرد و ضدتب و آنتي‌هيستامين است.
داروهاي سرماخوردگي كودكان:
مواد موثره داروهاي سرماخوردگي كودكان، تقريبا مشابه داروهاي سرماخوردگي بزرگسالان يعني حاوي مواد ضددرد، ضدتب، آنتي‌هيستامين، ضداحتقان و ضدسرفه است اما با آنها تفاوت‌هايي نيز دارند. مثلا در داروهاي سرماخوردگي كودكان، عوامل ضداحتقان كمتر به كار رفته است (چون آثار جانبي مانند خواب‌آلودگي دارد) يا مثلا آسپيرين در آنها وجود ندارد (چون مي‌تواند باعث ايجاد مشكل‌هايي در كودكان شود).
يكي ديگر از تفاوت‌هاي داروي سرماخوردگي كودكان با بزرگسالان در مقدار مواد موثره آن است. داروهاي بزرگسالان، حاوي مقادير استاندارد از هر ماده است كه براساس وزن يك فرد بالغ (حدود 70 كيلوگرم) تعيين مي‌شود اما تعيين اندازه دارو در كودكان سخت‌تر است و اغلب براساس سن و وزن كودك مشخص مي‌شود. تفاوت ديگر در شكل داروي كودكان است.
از آنجا كه بلعيدن قرص براي كودكان كار سختي است، معمولا داروهاي كودكان به اشكالي ساخته مي‌شوند كه مصرف آنها راحت‌تر باشد. مثلا داروهاي مايع و قرص‌هاي جويدني از معمول‌ترين اشكال دارويي كودكان است. به علاوه طعم داروهاي كودكان معمولا متفاوت است و از طعم‌هاي ميوه‌اي در آنها استفاده مي‌شود.
رنگ داروهاي كودكان نيز اغلب متفاوت است و از رنگ‌هاي شاد و جالب‌توجه كمك مي‌گيرند. داروهاي سرماخوردگي كودكان گاهي مي‌تواند باعث بروز مشكل‌هايي در آنها شود. معمولي‌ترين مشكل، مصرف بيش از حد و مسموميت كودكان است. بنابراين داروهاي كودكان را بايد حتما با پيمانه مخصوص دارو اندازه‌گيري كرد تا مقدار آن حساب‌شده باشد. مصرف داروهاي سرماخوردگي بدون نسخه و دستور پزشك، براي كودكان زير 2 سال ممنوع است و هرگز نبايد به كودكان كمتر از 2 سال، سر خود دارو داده شود.
داروهاي گياهي و طبيعي:
افراد زيادي ترجيح مي‌دهند هنگام سرماخوردگي، به جاي مصرف دارو، از مواد طبيعي استفاده كنند. ويتامينc (كه در بسياري ميوه‌ها و سبزي‌هاي تازه وجود دارد)، گياهان دارويي (مانند گياهان اكيناسه، «سرخارگل») و قرص‌هاي مكيدني حاوي «روي» تا حد زيادي موثر هستند.
عسل در كم‌كردن سرفه، آثار خوبي دارد. البته براي كودكان كم‌سن و سال توصيه نمي‌شود. براي رفع گلودرد، غرغره آب نمك اثر خوبي دارد به علاوه مصرف مايعات گرم مانند سوپ مرغ و چاي هم توصيه شده است. مرطوب‌كردن هوا به كمك بخور نيز در مواقع گرفتگي بيني، كمك قابل‌توجهي به بيماران مي‌كند.
در نهايت بايد گفت، هيچ دارويي نمي‌تواند ويروس سرماخوردگي را از بين ببرد. به همين دليل، افراد زيادي ترجيح مي‌دهند در صورت سرماخوردن، با استراحت و صبركردن، اجازه دهند كه دفاع بدن ويروس را از بين ببرد.
ترجمه: آيدا روشن‌ضمير
منبع: WebMD