تاکنون هفت بندر مهم تجاری کشور به‌علاوه ی پایانه‌های نفتی نکا و خارک به تجهیزات مقابله و پاکسازی آلودگی نفتی مجهز شده‌اند.
مدیرکل ایمنی و حفاظت دریایی سازمان بنادر و دریانوردی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری کشاورزی ایران(ایانا) درباره آخرین راهبردها و برنامه های این سازمان توضیحاتی را ارائه داده است که مشروح این گفتگو در ادامه می آید:
- راهبردهای سازمان بنادر و دریانوردی برای کنترل و پیشگیری از آلودگی دریا ناشی از کشتی‌ها چیست؟راهبردهای سازمان در این باره بر اساس تکالیف محوله در قوانین و مقررات ملی و معاهدات بین‌المللی و منطقه‌ای که دولت جمهوری اسلامی ایران به آنها محلق شده تعریف و تعیین می‌شود. پیشگیری از آلودگی دریا ناشی از کشتی‌ها اعم از نفتی یا غیرنفتی و برنامه‌ریزی برای پیشگیری و مقابله با آلودگی نفتی ناشی از سایر منابع و تأسیسات دریایی و ساحلی، از اقدامات اصلی سازمان بنادر و دریانوردی در ارتباط با حفظ محیط زیست دریایی کشور هستند. به‌طور دقیق‌تر هدایت و سازماندهی فعالیت‌های مربوط به مقابله با آلودگی نفتی در سطح یک و مقابله با آلودگی در سطوح دو و سه در کشور توسط سازمان انجام می‌شود. البته در کلیه مراحل پیشگیری و مقابله با آلودگی تعامل گسترده‌ای بین سازمان و سایر دستگاه‌های اجرایی کشور به‌ویژه سازمان حفاظت محیط زیست صورت می‌گیرد.
- جمهوری اسلامی ایران به کدام‌یک از مصوبات، معاهدات و کنوانسیون‌های بین‌المللی در امور مربوط به حفظ محیط زیست دریایی ناشی از کشتی‌ها ملحق شد و چه خلاءهایی برای اجرای آن وجود دارد؟تاکنون تعداد 12 معاهده بین‌المللی برای پیشگیری و مقابله با آلودگی ناشی از کشتی‌ها در سطح بین‌المللی به تصویب رسیده است. از این تعداد، دولت جمهوری اسلامی ایران به 11 مورد از آنها ملحق شده است. از مهمترین این کنوانسیون‌ها می‌توان به LC72، 2001، AFS، BWM2004، OPRC 1990 و MARPOL اشاره کرد. بسیاری از جزئیات فنی مربوط به مقررات پیشگیری و مقابله با آلودگی ناشی از کشتی‌ها و چگونگی شناسایی و برخورد با تخلفات منجر به آلودگی محیط زیست دریایی در معاهدات بین‌المللی درج شده‌اند. لذا سازمان بنادر و دریانوردی به نیابت از دولت جمهوری اسلامی ایران با الحاق به این کنوانسیون‌ها تمامی تلاش خود را برای بهره‌گیری از الزامات بین‌المللی در راستای حفظ محیط زیست دریایی را کرده است. این موارد شامل بازرسی منظم کشتی‌ها، تأمین تسهیلات مورد نیاز برای پیشگیری از دفع مواد زائد به دریا و تأمین تجهیزات لازم برای پاکسازی آلودگی دریایی ازجمله برخی از آنها است.
- چه فعالیت‌هایی برای نظارت و مقابله با آلودگی نفتی توسط جمهوری اسلامی ایران صورت گرفته است؟بیش از یک دهه از شروع فعالیت‌ها برای ایجاد و استقرار سامانه ملی آمادگی و مقابله با آلودگی نفتی گذشته است. اجزاء سامانه شامل بستر قانونی مورد نیاز، نیروهای آموزش‌دیده و استقرار تجهیزات جمع‌آوری و پاکسازی آلودگی نفتی به‌طور فراگیری در کشور ایجاد و بین دستگاه‌های مسئول گسترش یافته است.
طرح ملی آمادگی، مقابله و همکاری در برابر آلودگی نفتی که در بر گیرنده ساختار و روابط بین دستگاه‌ها در هنگام وقوع سوانح منجر به آلودگی نفتی است، نهایی شده و به تصویب هیئت دولت رسیده است. پس از کنوانسیون بین‌المللی آمادگی، مقابله و همکاری در برابر آلودگی نفتی که دولت جمهوری اسلامی ایران در سال 1376 به آن ملحق شده است، طرح ملی مهمترین بستر قانونی در زمینه ایجاد سامانه ملی محسوب می‌شود.
فعالیت برای آموزش اشخاص ذی‌ربط در سطوح مختلف سامانه مقابله اضطراری با استفاده از کارشناسان متبحر داخلی که از چند سال گذشته آغاز شده بود، همانند سابق ادامه دارد. تعداد قابل توجهی نیروهای آموزش‌دیده با توانمندی خوب برای مقابله با آلودگی در کشور تربیت شده و مشغول به انجام وظایف محوله در این باره هستند.
مراکز مقابله با آلودگی در بنادر و پایانه‌های نفتی کشور ایجاد و تجهیز شده‌اند. به‌نحوی که تاکنون هفت بندر مهم تجاری کشور به‌علاوه پایانه‌های نفتی نکا و خارک به تجهیزات مقابله و پاکسازی آلودگی نفتی مجهز شده‌اند. این تجهیزات سیستم‌های نظارت و پایش هوایی، مهار، جمع‌آوری و نگهداری آلودگی نفتی را شامل می‌شود.
علاوه بر تجهیزات خریداری‌شده فوق، تأمین مجموعه تجهیزات دیگری شامل یک فروند شناور چندمنظوره مقابله با آلودگی، 9 فروند شناور ویژه پاکسازی آلودگی و هفت فروند بارج ذخیره‌سازی مواد نفتی نیز توسط سازمان بنادر و دریانوردی در دست انجام است.
نظارت و پایش بر آلودگی و منابع آلاینده یک اقدام مهم برای استقرار سامانه مقابله اضطراری در برابر سوانح و آلودگی است. در حال حاضر علاوه بر به‌کارگیری تصاویر ماهواره‌ای، گشت‌های منظم هوایی و دریایی با به‌کارگیری بالگرد و شناور در آب‌های کشور در خلیج فارس، دریای عمان به‌منظور نظارت و پایش آلودگی‌های احتمالی ناشی از کشتی‌ها و تأسیسات نفتی دریایی برقرار است. در سال 1390 حدود 150 نوبت پرواز و ساعت‌ها دریانوردی توسط شناور به‌منظور کشف یا پیگیری تخلیه مواد آلاینده نفتی به دریا توسط سازمان بنادر و دریانوردی انجام شده است.
- آیا سازمان بنادر و دریانوردی فناوری‌های لازم جهت پایش آلودگی در دریا را مورد استفاده قرار می‌دهد؟در حال حاضر سازمان برای پایش آلودگی در دریا از سه شیوه استفاده می‌کند. مهمترین و متداول‌ترین آن، به‌کارگیری تصاویر ماهواره‌ای و تکنیک سنجش از دور است. این تصاویر که به‌طور منظم پس از وقوع هر آلودگی به سرعت مورد استفاده قرار می‌گیرند از طریق مرکز منطقه‌ای کنوانسیون کویت در اختیار سازمان قرار می‌گیرد. تکنیک دیگر مربوط به استفاده از بالگرد و هواپیما برای پایش آلودگی است. در این راستا، سه فروند بالگرد و یک فروند هواپیما برای انجام گشت‌های مستمر مورد استفاده قرار می‌گیرند. این واحدهای پرنده در هنگام وقوع آلودگی، علاوه بر پایش انتشار آن، اقدامات لازم برای شناسایی منشاء آلودگی (ازجمله تصویربرداری) را به عهده دارند. شیوه سوم مربوط به برقراری گشت‌های دریایی با کمک شناورهای سازمان است که طی آن در صورت برخورد آلودگی، ضمن پایش انتشار آن، اقدامات لازم برای کنترل منشاء و پاکسازی آلودگی نیز صورت می‌گیرد.
- چه مقرراتی درباره آلودگی نفتی ناشی از شناورهای نظامی در آب‌های ایران حاکم است؟به‌طور معمول برخورد با آلودگی ناشی از شناورهای نظامی تابع کنوانسیون‌ها و معاهدات بین‌المللی و منطقه‌ای نیست و کشورها باید در این باره مقررات لازم را وضع کنند. به همین دلیل قانون حفاظت از دریا و رودخانه‌های قابل کشتیرانی در مقابل آلودگی به مواد نفتی مصوب 1389 مجلس شورای اسلامی، هیچ تفکیکی بین کشتی‌های نظامی و غیرنظامی قائل نشده و مقررات یکسانی برای همه شناورها و تأسیسات در این باره وضع کرده است.
- چه اقداماتی برای پیشگیری از آلودگی ناشی از کشتی‌ها در بنادر کشور انجام می‌شود؟کشتی‌ها می‌توانند مانند هر سازه دیگری باعث آلودگی دریا شوند. این آلودگی‌ها شامل ریزش نفت و مواد مضر خطرناک، زباله، فاضلاب و انتشار آلاینده‌های هوا از طریق دودکش یا مخازن کالای کشتی‌های نفت‌کش باشند. یکی از تکالیفی که در این باره مطابق کنوانسیون‌های بین‌المللی و مقررات ملی کشور به عهده سازمان بنادر و دریانوردی است، مربوط به دریافت مواد زائد از کشتی‌های وارده به بنادر کشور به‌منظور پیشگیری از ریخته شدن این مواد به دریا است.
در حال حاضر کلیه بنادر تجاری کشور مجهز به تجهیزات لازم برای دریافت مواد زائد شده‌اند و کلیه کشتی‌های مراجعه‌کننده به بنادر باید آخرین اطلاعات مربوط به مواد زائد را به بنادر منعکس کنند. در این باره نظارت سختی توسط بازرسان سازمان بنادر و دریانوردی بر روی کشتی‌ها صورت می‌گیرد. بر اساس آمار موجود در سال 1390 مقدار زائدات نفتی دریافت شده از کشتی‌ها 12 هزار و 679 تن و مقدار زباله دریافتی بیش از 10 هزار و 677 مورد بوده است. بدیهی است، دریافت این حجم مواد زائد باعث پیشگیری از تخلیه آنها به دریا و کاهش مقدار آلودگی شده است.