انتخابات ریاست جمهوری آمریکا چگونه برگزار می شود؟

عصر ایران –  نظام انتخاباتی ریاست جمهوری آمریکا سیستمی منحصر به فرد است که شاید کمتر کسی در جهان با قوانین و نحوه انتخاب رییس جمهوری آمریکا آشنایی داشته باشد .
برای مثال شاید کمتر کسی بداند که در آمریکا به رغم بسیاری از سیستم های دموکراتیک رای گیری بر مبنای " کالج های انتخاباتی " صورت می پذیرد. با توجه به وابستگی حزبی اعضای کالج های انتخاباتی نتیجه نهایی در واپسین ساعات روز رای گیری مشخص می شود ، چون طبیعتا انتخاب بر اساس لیست های حزبی است و هر نامزدی که بتواند بیشترین آرای الکترال ( حداقل 270 رای الکترال از 539 رای الکترال) را در تمامی ایالات از آن خود کند به پیروزی می رسد. با توجه به اینکه فردا (سه شنبه) موعد انتخاب چهل و پنجمین رییس جمهوری آمریکا است،4 سال پیش در همین روزها مطلبی با عنوان " انتخابات ریاست جمهوری آمریکا چگونه برگزار می شود؟" در سایت عصر ایران منتشر شد. بازنشر این مطلب در آستانه برگزاری انتخاباتی دیگر در آمریکا برای کسب اطلاع و آگاهی خوانندگان از نظام انتخاباتی آمریکا و نحوه انتخاب رییس جمهور ،خالی از لطف نخواهد بود.



 مازیار آقازاده- اگر بخواهیم انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا را مورد بررسی و مطالعه قرار داهیم باید با کارکرد، مفهوم و شاه بیت اصلی آن که همان "کالج های انتخاباتی" است به درستی آشنا شویم.

كنوانسيون مسوول تدوين قانون اساسي در سال 1787 که کار تدوین و نگارش قانون اساسی ایالات متحده پس از استقلال آن از بریتانیا در 1776 را بر عهده داشت ، به هنگام مطرح شدن شیوه انتخاب رییس جمهور به عنوان رییس کشور و اداره کننده دولت فدرال چندين روش انتخاب رئيس جمهور از جمله انتخاب توسط كنگره، انتخاب توسط فرمانداران ايالات، انتخاب توسط مجالس قانونگذاري ايالات، انتخاب توسط گروه ويژه اي از اعضاء كنگره و انتخاب مستقيم توسط آراي مردم را مورد بررسي قرار داد، اما از آنجا كه هيچكدام از اين روشها نتوانست رأي لازم را به دست آورددر نهایت تعيين روش بهتر براي انتخاب رئيس جمهور به كميته اي يازده نفره محول شد.
اين كميته پس از بررسيهاي لازم، پيشنهاد شكل گيري كالج هاي انتخاباتي اوليه را ارائه نمود و بالاخره پس از موافقت، طرح كالج هاي انتخاباتي با اندك اصلاحاتي در سند نهايي درج شد.

در واقع قانونگذاران امریکایی با انتخاب سیستم "کالج های انتخاباتی"تلاش داشتند تا بین دولت فدرال و حکومت ایالات نوعی تعادل بر قرار سازند. بدين طريق كه در ضمن حفظ مشاركت عموم مردم در انتخابات، به ايالات داراي جمعيت كمتر حق حضور بيشتري داده شود و انتخاب رییس جمهوري مستقل از كنگره و بدون نفوذ آن به اجرا درآید.

هدف از این کار این بود که رییس جمهور انتخابی، از نهايت استقلال عمل برخوردار شود و از نفوذ سیاسی گروه ها و باند های پیدا و پنهان قدرت مصون بماند.
از سوی دیگر قانونگذاران آمریکایی تلاش داشتند تا هر چه بیشتر عرصه انتخاب رییس دولت فدرال یا همان رییس جمهور را از توده گرایی و پوپولیسم به دور نگاه دارند.در این صورت کمتر فردی می توانست با شعارهای فریبنده و اغواکننده بر سرنوشت کشور مستولی شود.

1- مفهوم و مکانیزم کالج های انتخاباتی

طبق اصل 2 قانون اساسی ایالات متحده ، تعداد اعضاي كالج هاي انتخاباتي در هر ايالت برابر است با تعداد نمايندگان آن ايالت در مجلس سنا و مجلس نمايندگان . جمع این افراد طبق قانون اساسی 538 نفر تعیین شده است.

روش انتخاب اين افراد نيز همانند روش انتخاب اعضاي مجالس قانونگذاري در هر ايالت مي باشد، لذا از اين جهت انتخاب اعضاي كالج ها در برخي ايالات مستقيم و در برخي ديگر غيرمستقيم و بعضا توسط مجالس ايالتي صورت می گیرد.(در6 ایالت امریکا اعضای کالج های انتخاباتی توسط مجالس ایالتی انتخاب می شوند که به این ایالات در اصطلاح "کاکس" می گویند).

اعضاي اين كالج ها نبايد از بين سناتورها، اعضاي مجلس نمايندگان و اشخاصي باشند كه داراي دفاتر تجاري يا غيرتجاري در آمريكا مي باشند.همین طور نظامیان و کارمندان دولت فدرال نیز نمی توانند عضو کالج های انتخاباتی شوند.


به دليل دوري جستن از تأثيرپذيري سیاسی، اعضاي اين كالج ها بايد در ايالات خود گرد هم آيند و فرد مورد نظر را انتخاب كنند. از این رو قبل از روز انتخاب نهایی هیچ جلسه مشترکی برای گردهم آیی اعضای کالج های انتخاباتی ایالت های مختلف ترتیب داده نمی شود و فقط كنگره مي تواند روزي مشخص را براي برگزاري جلسات و برگزيدن رئيس جمهور تعيين نمايد.

براي انتخاب رئيس جمهور نيز اكثريت آراي اعضاي كالج ها نياز است.که حدنصاب آن 270 رای اعضای کالج انتخاباتی است(از مجموع 538 عضو).

البته بعدها در روش عمل و انتخاب این کالج های انتخاباتی ، تغییراتی در قانون اساسی به عمل آمد .(مثلا در اصلاحیه دوازدهم قانون اساسی در سال 1804 ) در ابتدا كالج ها به دو نفر رأي مي دادند. شخصي كه اكثريت آراء را كسب مي كرد به عنوان رئيس جمهور و شخص دوم به عنوان جانشين رئيس جمهور شناخته مي شد كه امروزه اين روش تغيير يافته است و رییس جمهور معاون و جانشینش را خود (و عموما بعد یا حین برگزاری کنوانسیون ملی حزبی )و چند ماه مانده به روز انتخابات به مردم معرفی می کند.

اگرچه يك معيار مشخص براي تعداد اعضاي اين كالج ها وجود دارد كه عبارت است از مجموع تعداد اعضاء هر ايالت در مجالس سنا و نمايندگان.(مثلا ایالت کالیفرنیا که 55 رای الکترال ( بالاترین رای الکترال در ایالات متحده) را دارد 2 نماینده در سنا دارد و 53 نماینده در مجلس نمایندگان. جمع عددی این دو 55 می شود ) ليكن اين تعداد در هر دوره مورد ارزيابي قرار مي گيرد و مخصوصا براي ايالت ها و بخش هاي مستقل اين امر مورد بازبيني واقع مي شود.

در سال 2000 اين تعداد براي بخش ها و ايالت هاي مستقل حداقل به سه نفر رسيد . کمترین و بیشترین نفرات حاضر در کالج های انتخاباتی 3 و 55 نفر است و در حالی که ایالت هایی چون آلاسکا و یا داکوتای شمالی تنها 3 عضو در کالج انتخاباتی دارند اما ایالت بزرگ و پرجمعیتی چون کالیفرنیا (که به تنهایی پنجمین اقتصادبزرگ جهان است)55 نفر در کالج انتخاباتی دارد.

در گذشته هر ايالتي بنا بر نحوه انتخابات نمايندگان خود در مجالس قانونگذاري محلي، اعضاي كالج ها را انتخاب مي كرد و لذا در برخي ايالات اين انتخابات غيرمستقيم بود و در برخي مستقيم.اما امروزه در بیشترايالات انتخاب مستقيم براي برگزيدن اعضاي كالج ها انجام مي شود و اگر چه در گذشته نقش اين كالج ها پر رنگ تر بود، اما امروزه مردم اگر چه به اين اعضا رأي مي دهند اما در واقع آنها رییس جمهور را بر می گزینند. چرا كه اسامي اين افراد بر روي برگه هاي رأي ذكر نمي شود، بلكه نام حزب آنها و يا نام كانديداي رياست جمهوري ذكر شده و طبيعي است كساني كه به نامزد جمهوري خواه رأي مي دهند، مقصود آن است كه اعضاي كالج نيز از حزب جمهوري خواه بوده باشند.

2- کارکردها و نواقص کالج های انتخاباتی

1-2 رای به کاندیدایی غیر از کاندیدای مورد نظر رای دهنده ها:

هر چند که اعضای کالج های انتخاباتی در رای دادن خود آزادند اما غالبا این کاندیداها در روز انتخاب نهایی (در ماه دسامبر) به نامزدی رای می دهند که اکثریت رای دهندگان ایالتی آنها، انتخاب آن نامزد را توقع دارند.

به واقع با توجه به اینکه اعضای کالج انتخاباتی توسط حزبی برگزیده می شود که بیشترین رای را در ایالت متبوعه به دست آورده است، کمتر اتفاق می افتد که این اعضا رایی مغایر با آنچه که حزب پیروز در انتخابات ایالتی مورد نظر دارد بدهند.

اما بارها اتفاق افتاده است که اعضای کالج های انتخاباتی در روز رای گیری برای رییس جمهور (در دسامبر )،به نامزدی غیر از آنچه که انتظار می رفته است رای داده اند (و به عبارت بهتر خلف وعده کرده اند).

این اتفاق 7 بار در قرن گذشته میلادی رخ داده است. اولین نمونه تاریخی آن در سال ۱۸۲۴ كه رقابت بين آندرو جكسون با آدامز بود انجام پذیرفت و برخلاف رأي اكثريت، آدامز به عنوان رئيس جمهور معرفي شد.

در انتخابات سال ۱۸۷۶ نيز علي رغم رأي اكثريت به ساموئل تلدن، راتر فورد هايس برنده اعلام شد. در سال ۱۸۸۸ گلوور كلولند با اكثريت آرا جاي خود را بنابه رأي كالج هاي انتخاباتي به هريسون داد .

اگرچه براساس قوانين موجود، اعضاي كالج ها مي توانند به افراد و نامزدان غيرحزب خود نيز رأي دهند، اما به طور سنتي اين افراد صرفاً به نامزدان حزب خود رأي مي دهند.
با اين حال، چنانچه رأي اعضاي كالج ها به نامزد غيرحزب خود معطوف شود، قانوناً هيچ اقدامي متصور نيست مگر اينكه حزب مربوطه از جهت سياسي با اين نماينده برخورد كند.همانطور که اشاره شد چنين موضوعي تاكنون ۷ بار در قرن گذشته ( در سالهاي ۱۹۴۸ ۱۹۵۸، ۱۹۶۰، ۱۹۶۸، ۱۹۷۲، ،۱۹۷۶، ۱۹۸۸و ۲۰۰۰)و 3 بار در قرن 19 اتفاق افتاده است.

2-2 -عدم لحاظ رای حزب بازنده در هر ایالت:

در انتخابات ایالات متحده هر ایالت "سبد رای"جدا و مجزایی دارد که میزان رای در آن سبد تمامی اعضای کالج های انتخاباتی را از یک حزب تعیین می کند .

با توجه به اصل" WINNER TAKES ALL"که بر گردان فارسی آن در واقع عبارت "برنده همه چیز را می برد"است ،هر نامزدی در هر ایالتی که موفق شود اکثریت آرای آن ایالت را از آن خود کند 100 درصد آرای آن ایالت به نامزد حزب پیروز تعلق می گیرد.از این رو ممکن است یک نامزد انتخاباتن ریاست جمهوری رای عددی بیشتری داشته باشد اما با توجه به ترکیب متکثر آرا در ایالات این نامزد موفق به کسب 270 رای الکترال مورد نیاز برای راه یابی به کاخ سفید نشود.

مثلا نامزدی در چندین ایالتی که رای الکترال کمتری به نسبت جمعیت خود داشته است با رای بالایی پیروز شده است، اما نامزد مقابل در چند ایالتی که رای الکترال بیشتری بوده است برتری را از آن خود کرده است. بنابراین و در این صورت نامزدی که آرای الکترال بیشتری کسب کرده است علی رغم داشتن رای عددی کمتر در مجموع ایالات به کاخ سفید راه خواهد یافت.

3- زمان ها و مکان های ثابت و" لایتغیر"

در انتخابات ایالات متحده بر طبق قانون اساسی زمان های مشخصی برای رای گیری و نیز انتخاب رییس جمهور و ...تعیین شده که بیش از 200 سال است که تغییر نکرده اند. چند تاريخ معين براي انجام انتخابات وجود دارد. اولين تاريخ عبارت است از سه شنبه بعد از اولين دوشنبه در ماه نوامبر. اين تاريخ و روشي كه در سال 1845 توسط كنگره برگزيده شد، براي جلوگيري از بي نظمي و اشتباه بود، كه به طور سنتي نيز ماه نوامبر به دليل آن انتخاب شده كه زمان درو بوده و كشاورزان زمان لازم براي رأي دادن را داشته اند. سه شنبه بدين دليل انتخاب شده كه با فاصله لازم از يكشنبه قرار دارد كه روز استراحت مردم مي باشد. همچنين در ماه نوامبر زمستان هنوز آغاز نشده و امكان مسافرت در شمال كشور وجود دارد.

اعضاي كالج ها نيز بر اساس زمان تعيين شده از سوي كنگره در ايالات خود گرد هم آمده و رأي خود را اعلام مي كنند. اين روز توسط كنگره اولين دوشنبه بعد از دومين چهارشنبه در ماه دسامبر تعيين شده است. پس از رأي دادن، آراي آنها مهر و موم شده و براي رئيس مجلس سنا ارسال مي گردد. پس از ارسال آراء كالج هاي انتخاباتي نيز به اتمام مي رسد و تا انتخاباتي ديگر اين كالج ها وجود نخواهند داشت.

4- جایگاه معاون اول ریاست جمهوری:

در انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا هر نامزدی موظف است تا چند ماه مانده به روز رای گیری معاون خود را به مردم معرفی کند.پس از معرفی معاون نامزد انتخابات ریاست جمهوری به همراه معاونش تبدیل به یک زوج انتخاباتی می شوند.طبق قانون اساسی معاون ریاست جمهوری آمریکا دو اختیار و جایگاه و یا کارکرد عمده دارد که یکی اداره مجلس سنا است و دیگری جایگزین شدن به جای رییس جمهور در صورت فوت یا بیماری یا استعفای آن است.

در دهه های گذشته به کرات اتفاق افتاده است که معاون رییس جمهور جایگزین رییس جمهور شده است. بنابراین چون بر طبق قانون اساسی آمریکا زمان برگزاری انتخابات در این کشور ثابت و لایتغیر است هیچ گاه در صورت فوت یا استعفای رییس جمهور انتخابات زودرس یا چیزی شبیه به آن برگزار نمی شود.

حتی اگر رییس جمهور در روز اول مسئولیت خود بنا به دلایلی فوت کند و یا قادر به ادامه فعالیتش به عنوان رییس جمهور نباشد،این معاون رییس جمهور است که تا پایان مهلت قانونی 4 ساله در جایگاه ریاست جمهوری قرار می گیرد.البته معاون ریاست جمهوری بر طبق عرف مسئولیتهای دیگری نیز دارد .

مثلا عرف رایج در دوران مبارزات انتخاباتی زوج های رقیب بر این اساس است که نامزد های اصلی (دو حزب دموکرات و جمهوریخواه و به ویژه در ماه اخر مانده به روز انتخابات) به طور مستقیم کمتر به یکدیگر حمله می کنند و سعی می کنند حتی با زدن حرف های همه پسند نظر همه رای دهندگان (حتی سمپات های حزب مقابل را نیز) به خود جلب کنند.در این هنگام این معاونان هستند که وظیفه حملات مستقیم علیه نامزد رقیب را بر عهده می گیرند.

در تاریخ 6 دهه گذشته آمریکا چندین بار معاونان ریاست جمهوری پس از فوت یا استعفای رییس جمهور به کرسی ریاست جمهوری تکیه زده اند.ترومن پس از فوت پرزیدنت روزولت و جرالد فورلد پس از استعفای نیکسون در سال 1974 را می توان در این زمینه ذکر کرد.

5- نتیجه نهایی شمارش آرا

پس از ارسال آراء به كنگره، مرحله نهايي انتخابات انجام مي پذيرد. دو مجلس سنا و نمايندگان در نشست مشترك خود(که در 6 ژانويه آن سال و در ساعت 1 بامداد برگزار مي شود) آرا را شمرده و رییس جمهور ایالات متحده را به مردم معرفی می کنند. معاون رئيس جمهور كه به عنوان رئيس سنا مي باشد، آراء را باز نموده و آنها را به اعلام كنندگان (4نفر) جهت اعلام عرضه مي كند. چنانچه کسی به فرآیند انتخاب رییس جمهور اعتراضي داشته باشد بايد آن اعتراض را مکتوب کرده و آن اعتراض به طور مشترک از جانب 1 عضو مجلس سنا و 1 عضو مجلس نمایندگان به انجام برسد. نامزدي كه اكثريت آراء را داشته باشد (270 از 528 رأي كالج ها) به عنوان رئيس جمهور معرفي مي گردد.

در صورتی که هیچ کدام از نامزدها اکثریت لازم(270 رای الکترال)را کسب نکنند رئيس جمهور از بين سه نفر آخر توسط مجلس نمايندگان و معاون رئيس جمهور از سوي سنا برگزيده مي شود.

6- ارزیابی

در ارزیابی نظام انتخاباتی ایالات متحده باید به این نکته اشاره داشت که شاکله این نظام انتخاباتی بر مبنای "کالج های انتخاباتی"بنا نهاده شده است که در ذات خود نوعی ترس از انتخاب مستقیم رییس جمهور توسط مردم و مهار گرایش های زودگذر اجتماعی به وسیله پختگی و تجربه اعضای کالج های انتخاباتی نهفته است.
البته اعتراضات بسياري به اين روش وجود داشته است و در کنار آن پیشنهاداتی نیز برای اصلاح این شیوه ارایه شده و می شود. مهمترين ايراد نقض حقوق اكثريت و رای عددی مردم است.

مورد ایراد دیگر اصل "برنده همه چیز را می برد"است که بر طبق آن رای مردمی که در ایالت ها در اقلیت هستند و به نامزدی رای داده اند که بازنده شده است به یک باره به سبد نامزد برنده رفته و به یکباره تبدیل به عکس خود می شود و بدین وسیله می توان گفت رای کمتر در ایالت ها به مفهوم خوانده نشدن رای است.

بنابراین عده ای معتقدند که بهتر است كالج هاي انتخاباتي حذف شوند، يا رأي اكثريت اعضا ملاك قرار گيرد و یا اصل «برنده، تمام آرا را مي برد» ملغی شود و يا روش انتخابات تناسبي برقرار شود كه طي آن نامزدي كه اكثريت بيشتر را به خود اختصاص مي دهد، به عنوان رئيس جمهور معرفي شود.

مخالفين روش كالج هاي انتخاباتي چند نقیصه عمده سیستم کالج های انتخاباتی را چنین بر می شمارند:

1-احتمال تغییر رای اعضای کالج های انتخاباتی در روز رای گیری
2-احتمال به قدرت رسیدن رییس جمهوری با رای کمتر
3-عدم امکان حضور نامزدی مستقل و خارج از دو حزب دموکرات یا جمهوریخواه
4-کاهش انگیزه مشارکت مردم

اما همچنان نخبگان سیاسی آمریکا رای گیری به شیوه کالج های انتخاباتی را پخته ترین فرایند تلفیق دموکراسی با مصلحت عمومی نخبه گرایانه می دانند و از این شیوه دفاع می کنند.شیوه ای که در جهان منحصر به فرد است.

البته این شیوه کاملا تحت تاثیر تجربیات تاریخی و واقعیات اجتماعی و سیاسی در هنگام استقلال و شکل گیری کشور ایالات متحده در ربع آخر قرن هجدهم میلادی شکل گرفته است و به مرور زمان نیز تحولاتی در آن صورت پذیرفته است.