آیا احمدی نژاد برای پنجمین بار به عربستان سعودی می رود؟

ملک عبدالله از احمدی نژاد به مانند دیگر سران کشورهای اسلامی خواسته است در کنفرانس همبستگی اسلامی در شهر مکه در روزهای 26 و 27 ماه رمضان (24 و 25 مرداد 1391) شرکت کند.

حمدرضا فرقانی مدیر کل امور بین الملل دفتر ریاست جمهوری هم با اعلام دریافت دعوتنامه گفته است: البته هنوز تصمیم قطعی برای حضور در این اجلاس گرفته نشده است و ما در حال بررسی ابعاد مختلف حضور در این اجلاس هستیم تا بتوانیم موضع صحیحی در این خصوص اتخاذ کنیم.

سابقه سفرهای مکرر احمدی نژاد به عربستان

اگر احمدی نژاد این بار هم به مانند قبل به دعوتنامه ملک عبدالله پاسخ مثبت بدهد او برای پنجمین مرتبه در دو دوره ریاست جمهوری اش، به عربستان سعودی سفر خواهد کرد.

احمدی نژاد پس از انتخاب به عنوان رئیس جمهور ، نخستین سفر به عربستان را در آذرماه 1384 انجام داد. این سفر سه روزه برای حضور در نشست فوق العاده سران کشورهای اسلامی در شهر مکه بود. این نشست بنا به پیشنهاد‎ ملک عبدالله و با هـدف‎ بررسي‎ "چالش هاي‎ جهان‎‎ اسلام‎ در قرن بيـسـت‎ و يك‎ و راهكارهاي‎ برون‎‎ رفت‎‎ از آن" برگزار شده بود.

او چند ماه بعد در آذرماه 1386 نیز برای چهارمین مرتبه پا به سرزمین حجاز گذاشت تا در قالب سفر غیر رسمی، در مراسم حج تمتع شرکت کند.

سردی روابط

اما برغم این همه سفر ، رفته رفته با بروز حوادث جدید در منطقه یعنی حمله نظامی اسرائیل به لبنان و غزه و مواضع متفاوت دو کشور ایران و عربستان در برابر این حوادث، شکاف در روابط دو کشور نمایان شد.

آغاز جنگ داخلی در یمن میان دولت و شیعیان زیدیه موسوم به هواداران حوثی و حمایت ریاض و تهران از دولت و مخالفان در یمن، شکاف را افزایش داد. ایران از حوثی ها حمایت می کرد و ارتش عربستان سعودی در کنار دولت یمن ، وارد مقابله نظامی با حوثی ها شده بود.

در مرحله بعدی، اعتراضات در بحرین و دخالت نظامی عربستان در این کشور برای مقابله با معترضان و حفاظت از حکومت پادشاهی آل خلیفه در منامه، تنش میان ایران و عربستان را به سطح بالاتری رساند.

از یک سو ، تهران از سوی عربستان به دخالت در امور داخلی بحرین و تلاش برای سرنگونی حکومت این کشور متهم شد و از سوی دیگر مقامات ایرانی با استفاده از همه ظرفیت ها، ناخرسندی شدید خود را از لشکر کشی سعودی به خاک بحرین برای مشارکت در سرکوب معترضین شیعه و نجات آل خلیفه از موج بهار عربی ، اعلام می کردند.

پس از چندی هم بروز ناآرامی ها در سوریه که هم اکنون به جنگ داخلی تبدیل شده است، ایران و عربستان را در جبهه رویارویی جدیدی قرار داد تا بودن یا نبودن بشار اسد رئیس جمهور سوریه در قدرت به صف بندی تهران و ریاض در یمن، لبنان، بحرین و عراق اضافه شود.

در حالی که بحران در سوریه و نزاع در این کشور روز به روز جدی تر می شود در 6 ماه گذشته موضوع جدیدی برای افزایش فاصله  میان تهران و ریاض به وجود آمد که تیرگی روابط دو کشور را به شدت افزایش داد: شماری از اتباع ایرانی زندانی در عربستان سعودی به اتهام قاچاق مواد مخدر و  برخلاف وعده ها و توافق های قبلی اعدام شدند.مقامات سعودی در این زمینه کمترین همکاری و هماهنگی با طرف ایرانی نداشتند.

در پی این اقدام، ایران برنامه از پیش تعیین شده برای ارائه دعوتنامه شرکت در اجلاس سران جبشن عدم تعهد در تهران را به ملک عبدالله لغو کرد.

براساس این برنامه قرار بود معاون وزیر امور خارجه ایران با سفر به ریاض دعوتنامه احمدی نژاد از ملک عبدالله را تسلیم کند اما مقامات ایرانی پس از کش و قوس هایی از تسلیم این دعوتنامه از طریق کانال های دیپلماتیک خبر دادند.

کانال های دیپلماتیک احتمالا اشاره به تسلیم دعوتنامه در پایین ترین سطح ممکن یعنی از طریق سفارت ایران در ریاض بوده است.

همچنین شدت تنش میان روابط ایران و عربستان در چند ماه اخیر به دلیل متراکم شدن موضوعات مورد اختلاف، به حدی شدت یافته است که ایران بر خلاف گذشته، پس از مرگ شاهزاده نایف ولیعهد وقت عربستان در خرداد گذشته حتی از اعزام هیئتی به این کشور برای مشارکت در مراسم تشییع جنازه و تسلیت گویی اجتناب کرد.

در صورتی که احمدی نژاد دعوتنامه جدید ملک عبدالله را بپذیرد در مقطعی به چنین سفری دست خواهد زد که روابط میان دو کشور در تنش آلودترین سطح قرار گرفته است.
در حال حاضر در ایران و عربستان ، مقامات رسمی و غیر رسمی و دستگاه های شبه رسمی مانند تریبون های نماز جمعه و مطبوعات به صورت متوالی انتقاداتی را علیه سیاست های طرف مقابل منتشر می کنند.

سفر احتمالی احمدی نژاد به عربستان سعودی در شرایط فعلی به معنی اوج ناهماهنگی میان دستگاه های رسمی و شبه رسمی با ریاست جمهوری و نشان دهنده جهت گیری های متضاد و ناهمسو با یکدیگر خواهد بود.

دید بدون بازدید!

از موضوعات مهم در روابط ایران و عربستان سعودی، سفرهای متوالی احمدی نژاد به عربستان بدون انجام سفری در چنین سطحی از سوی مقامات سعودی به تهران است.

در حالی که احمدی نژاد تاکنون چهار مرتبه به عربستان سعودی سفر کرده است در مقابل، در هفت سال گذشته، عالی ترین مقام سعودی که به تهران آمده سعود الفیصل وزیر امور خارجه است.

این موضوع حتی مورد اشاره معاون فعلی عربی و آفریقای وزارت امور خارجه "حسین امیرعبداللهیان" نیز واقع شده است. او در مصاحبه ای با ایرنا گفته بود: "آقای دکتر محمود احمدی نژاد بارها به عربستان سفر کردند. رییس جمهوری به دلیل روابط همسایگی خیلی از پروتکل ها را کنار گذاشتند. منتظر این نماندند که اگر یک سفر رفتند، حتما آقای ملک عبدالله بیاید؛ اگر می گفتند که ملک عبدالله بیمار است، آقای احمدی نژاد می گفتند که اشکالی ندارد، من می روم. اگر می گفتند اجلاس بین المللی است، آقای احمدی نژاد نگفتند که چون ایشان نیامده پس من این اجلاس را شرکت نمی کنم؛ چند مرحله این سفر را به حُکم همسایگی و با حسن نیت انجام دادند."

نکته قابل ذکر دیگر نیز این است که از زمان آغاز جنگ داخلی در یمن و بروز جدی تنش در روابط ایران و عربستان در نیمه دوم سال 1388 تاکنون وزیران خارجه دو کشور سفر دو جانبه به ریاض و تهران نداشته اند.

دعوت به برگزاری کنفرانس فوق العاده سران کشورهای اسلامی در مکه با فاصله حدود دو هفته ای با اجلاس  از پیش برنامه ریزی شده سران کشورهای جنبش عدم تعهد در تهران انجام شده است. این در حالی است که 54 کشور اسلامی در جنبش عدم تعهد با 118 عضو، حضور دارند.

در صورتی که عربستان سعودی خواهان برگزاری نشست سران کشورهای اسلامی باشد امکان برگزاری چنین دیداری در حاشیه نشست تهران امکان پذیر بود .
تاکید بر برگزاری نشست مکه با این پیش فرض صورت می گیرد که قطعا سران کشورهایی که به مکه خواهند رفت در تهران حضور نخواهند داشت ؛ پس از لحاظ کمی و کیفی، سران کشورها در نشست مکه نسبت به نشت تهران، حضور بیشتری خواهند داشت.