در طول هزاران سال تمدن‌های باستان، یخ را برای غذاهای سرد سرو می‌کردند، 400 سال قبل از میلاد هم ایرانیان یک ماده غذایی سرد اختراع کردند که از گل رز با آب و ورمیشل، یخ با مخلوط زعفران، میوه‌ها و انواع طعم دهنده‌های دیگر ساخته شده بود و در طول تابستان برای خانواده‌هاي سلطنتی سرو می‌شد.
به گزارش ایسنا، در امپراطوری ایران، مردم آب میوه کنسانتره انگور را با برف در یک کاسه قرار می‌دادند و به عنوان درمان می‌نوشيدند، به ویژه زمانی که هوا گرم بود برف را در اتاق‌های سرد زیرزمینی که به عنوان یخچال شناخته می‌شد، نگهداري مي‌كردند و یا از برف تابستانی باقی مانده در بالای کوه‌های پایتخت اکباتان یا هگمتانه که همدان امروز است، استفاده می‌کردند.
نوعی بستنی با نام بستنی سنتی یا ایرانی در ایران رواج دارد که دارای طعم زعفران و رنگ زرد است، این بستنی همراه با خلال پسته و تکه‌های بزرگ خامه بوده و طرفداران زیادی هم دارد.
استفاده برخی كارخانه‌های بستنی‌سازی از شیرخشك‌های نامرغوب یا كهنه
احمدپور، كارشناس بهداشت محيط مركز بهداشت استان کرمان در گفت‌وگو با ایسنا منطقه کویر در رابطه با طعم یک بستنی خوب می‌گوید: طعم بستنی خوب، كاملا به سلیقه فرد بستگی دارد اما آنچه متخصصان تغذیه و كارشناسان كارخانه‌های بستنی‌سازی می‌گویند شامل مواردی از جمله قوام مناسب است؛ اجزای بستنی باید كاملا با یكدیگر مخلوط شده و مخلوط نهایی قوامی یكنواخت داشته باشد، به نسبت سنگین بوده و تا اندازه‌ای قابل جویدن باشد، تمام اجزای تشكیل دهنده آن نيز بايد به نسبت معین(نه بیش از حد) به خوبی با هم مخلوط شده باشند.
وی در ادامه می‌افزاید: یك بستنی خوب باید طعم مناسبی نیز داشته و مواد شیرین‌‌كننده به نسبت مناسب در آن به كار رفته باشد. بستنی كه خیلی شیرین یا بی‌طعم باشد، بستنی مطلوبی به شمار نمی‌رود.
احمدپور در رابطه با درجه حرارت مناسب بستنی اظهار میکند: درجه حرارت بستنی هنگامی كه آن را در دهان می‌گذارید، از نظر تشخیص طعم آن اهمیت زیادی دارد، اگر بستنی خیلی سرد باشد، پایانه‌های حس سرما را بیش از حد تحریك كرده و ذائقه به وسیله سرما بی‌حس می‌شود و قضاوت درباره طعم بستنی را برایتان دشوار خواهد كرد.
وی تاکید میکند: در صورتی كه بستنی بر اثر بالا بودن درجه حرارت ذوب هم شود، خواص خود را از دست خواهد داد.
كارشناس بهداشت محيط مركز بهداشت استان در ادامه می‌گوید: هر بستنی كه مواد اولیه آن از جنس مرغوب، سالم و بهداشتی باشد، میتواند بستنی خوبی باشد، این مواد اولیه نباید به مدت طولانی و به روش نادرست در انبار نگهداری شده باشند، مصرف شیر یا خامه ترش شده با كیفیت پایین و كره نگهداری شده در شرایط نامناسب میتواند از كیفیت بستنی بكاهد، برخی از كارخانه‌های بستنی‌سازی از شیرخشك‌های نامرغوب یا مانده استفاده میكنند كه كيفيت نهايي محصول را كاهش مي‌دهد.
احمدپور در مورد انبارداری صحیح بستنی تاکید میکند: پس از تهیه بستنی، ممكن است توده‌های زیادی از بستنی در سردخانه انبار شوند تا در زمان مناسب به بازار ارائه شوند. اگر بستنی‌ها زمان طولانی در سردخانه بمانند، سفت می‌شوند و طعم‌های نامطلوب سردخانه را به خود می‌‌گیرند، بنابراین محصول نهایی ممكن است كیفیت مطلوبی نداشته باشد.
وی همچنین یادآوری میکند: شاید شما هم دیده باشید كه میزان كالري بستني و مواد تشكیل دهنده آن را در جدولی روی پاكت بستنی درج میكنند، ارزش غذایی بستنی‌ها به ارزش غذایی مواد اولیه كه در ساخت آن استفاده شده است، بستگی دارد.
بستنی در رژیم غذایی روزانه کودکان
مهندس نجفی، کارشناس بیماری‌های معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کرمان در گفت‌وگو با ایسنا- منطقه کویر چربی بستنی را دو تا سه برابر چربی شیر و پروتئین آن آن را كمی بیشتر از شیر عنوان و خاطرنشان مي‌كند: تخم مرغ، میوه و شكر تركیبات دیگر بستنی هستند كه ارزش غذایی آن را افزایش می‌‌دهند البته ممكن است بستني از این نظر، چندان به ذائقه طرفداران رژیم، خوشایند نباشد.
وی ادامه می‌دهد: بستنی یكی از عالی‌ترین منابع انرژی است كه دو تا سه برابر شیر چربی دارد و بیش از نصف مواد جامد آن شكر (ساكاروز و لاكتوز) است، بنابراین باید هنگام خوردن آن حساب كالری‌ها را بكنید اما اگر رژیم افزایش وزن دارید، خوردن این خوراكی انرژی زا را به شما پیشنهاد می‌كنیم.
نجفی می‌افزاید: چون در تهیه بستنی از شیر استفاده شده است، بنابراین شما ویتامین A ، ویتامین B1 (تیامین)، B2(ریبوفلاوین)، B3(نیاسین) و ویتامین E را در بستنی خواهید یافت. اگر هم در تولید بستنی میوه‌ای از میوه‌های تازه استفاده شده باشد، ویتامین C نیز در بستنی شما پیدا خواهد شد. كلسیم و فسفر موجود در شیر بستنی هم برای سلامت استخوان‌ها و دندان‌ها مفید است.
کارشناس بیماری‌های معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کرمان اظهار میکند: در عین حال، اگر بستنی بدون افزودنی‌های غیرمجاز رنگی و از نوع پاستوریزه باشد، به دلیل آنکه حاوی مواد لبنی است، تامین‌کننده کلسیم بدن نیز خواهد بود.
وی ادامه می‌دهد: بنابراین توصیه می‌شود بستنی در رژیم غذایی روزانه کودکان، به ویژه گروهی که به اندازه کافی شیر نمی‌خورند، قرار گیرد، البته به افراد چاق یا کسانی که زمینه چاقی دارند، توصیه می‌کنیم در مصرف بستنی احتیاط کنند.
نجفی می‌گوید: با این حال، بستنی‌هایی که از خارج وارد می‌شوند، ممکن است تاریخ مصرفشان گذشته باشد، ضمن اينكه در مورد استاندارد بودن مواد اولیه این محصولات هم نمی توان صد درصد مطمئن بود، بنابراين بستنی‌‌های پاستوریزه کارخانه‌ای داخل، مطمئن‌تر و سالم‌تر هستند.
وی درباره زمان مصرف بستني مي‌گويد: بستنی باید بعد از غذای اصلی مصرف شود تا موجب احساس سیری در فرد نشده و به برنامه غذایی او لطمه‌ای نزند.
کارشناس بیماری‌های معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کرمان یادآوری میکند: از مصرف بستني‌هاي رنگي و بستني يخي و تيوپي(شربت در تيوپ پلاستيکي) بدون مشخصات لازم بهداشتي نظیر پروانه ساخت از وزارت بهداشت و درمان آموزش پزشکي جدا خودداري کنید.
وی در ادامه اظهار میکند: در صورت تهيه بستني در داخل منزل شير مورد استفاده نخست بايد به خوبي جوشانده سپس مصرف شود.
نجفی تصریح میکند: بستني به دليل اينکه از مواد اوليه حساس به آلودگي ميکروبي( مثل شير، تخم مرغ، ژلاتين ) تهيه مي‌شود، از نگهداري آن به مدت زياد در فريزر خودداري کنید.
وی یادآوری میکند: استفاده از رنگ‌های شیمیایی مجاز در بستني‌ها تنها در انحصار توليدکنندگان صنعتی داراي پروانه‌هاي بهداشتي لازم از وزارت بهداشت و درمان و تحت نظارت مسوول فنی است بنابراین واحدهاي صنفي و توليد کنندگان بستني سنتي به هيچ وجه مجاز به مصرف رنگ در تهيه بستني نبوده و مي‌توانند بعنوان جايگزين از عصاره ميوه‌ها و کاکائو استفاده کنند.
کارشناس بیماری‌های معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کرمان تاکید میکند: از نگهداري بستني و فرآورده‌هاي لبني در مجاورت گوشت، ماهي و سایر موادخام خودداري کنید.
باكتري تب مالت حتي يك ماه پس از توليد در بستني باقي مي‌ماند
دکتر شفیعی، کارشناس مسوول بیماری‌های غیرواگیر واحد مبارزه با بیماری‌های معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کرمان نيز در گفت‌وگو با ایسنا منطقه کوی، بر وجود باكتري‌هاي مفيد پروبيوتيك در بستني تاكيد و اظهار مي‌كند: بستنی هم مانند ماست قابلیت نگهداری باکتری‌های پروبیوتیک را دارد، این باکتری‌ها کپسول‌هایی با قطر بسیار نازک (سایز میکرو یا نانو) دارند و به اصلاح به فلور میکروبی روده انسان و جلوگیری از رشد باکتری‌های بیماری‌زا در روده و ایجاد بیماری‌هاي روده‌ای کمک می‌کنند.
وی می‌افزاید: بسیاری از مردم تصور می‌کنند بستنی میتواند به عنوان یک ماده لبنی مناسب مثلا (جایگزین شیر یا ماست) محسوب شود و حتی افراط در خوردن آن نیز ایرادی ندارد! این در حالی است که علاوه بر وجود مقدار زیادی شیرین کننده‌های طبیعی یا شیمیایی، خوردن حتی یک قاشق بستنی مقدار زیادی چربی اشباع شده (حیوانی) وارد بدن میکند که اغلب به اندازه نیمی از کل چربی اشباعی است که در روز مجاز به خوردن آن هستيم.
شفیعی تاکید میکند: مصرف چربی اشباع شده زیاد موجب چاقی، بیماری‌های قلبی-عروقی و دیگر بیماری‌های خطرناک مشابه می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: البته بستنی مواد مغذی با ارزشی نظير پروتئین، کلسیم، ویتامین‌ها، مواد معدنی و انرژی دارد اما به جای آن می‌شود ماست کم چربی یخ زده خورد که همه این مواد را داشته ولی چربی بسیار کمتری دارد.
کارشناس مسوول بیماری‌های غیرواگیر واحد مبارزه با بیماری‌های معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کرمان می‌گوید: در برخی موارد از جمله پس از جراحی لوزه، مصرف غذاهای سرد، مرطوب با طعم ملایم و دارای قوام نرم(از جمله بستنی) در روزهای اول برای بیمار آسان‌تر بوده و از ایجاد خونریزی‌های بعد از عمل پیشگیری میکند.
وی یادآوری میکند: بستنی از جمله غذاهایی است که در برخی افراد موجب حمله میگرنی می‌شود، این غذاها بر روی آزاد شدن سروتونین و نوراپی‌نفرین اثر کرده و موجب انبساط یا انقباض عروق می‌شوند.
شفیعی می‌افزاید: در بین فرآورده‌های لبنی، در صورت استفاده از شیر و خامه غیر پاستوریزه در تهیه بستنی این فرآورده میتواند باعث انتقال بیماری تب مالت شود، ضمن این که بررسی‌ها حاكي از آن است كه به دلیل مقاومت بالا، این باکتری حتی تا یک ماه پس از تهیه بستنی هم میتواند داخل این ماده خوراکی باقی مانده و موجب بیماری شود.
وی تاکید میکند: شیرهای غیرپاستوریزه هم که به دلیل چربی بالا و طعم خاص خود، مورد توجه عامه مردم است، میتواند باعث بروز بیماری تب مالت شود، در صورت تمایل به مصرف شیرهای غیرپاستوریزه، به منظور اطمینان از عدم بروز این بیماري مي‌توان شیر را به مدت پنج دقیقه و به صورت کامل جوشاند.
وی می‌گوید: باکتری بیماری تب مالت تا دمای ۶۷ درجه سانتی‌گراد مقاومت میکند و تنها با جوشاندن کامل شیر در این مدت زمان، می‌توان آن را از بین برد.
شفیعی اظهار میکند: علائم این بیماری بسیار متنوع بوده و اندام‌های مختلفی را درگیر میکند ولی به طور کلی بیماری بصورت حاد یا موذیانه شروع شده و با تب مداوم یا منظم با دوره‌های متناوب، تعریق فراوان بخصوص در شب، خستگی، بی اشتهایی، کاهش وزن، سردرد، درد عضلانی و درد عمومی بدن تظاهر میکند.
کارشناس مسوول بیماری‌های غیرواگیر واحد مبارزه با بیماری‌های معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی کرمان ادامه می‌دهد: یکی از علل شایع مرگ و میر بر اثر ابتلا به تب مالت مشکلات قلبی است که این باکتری ایجاد میکند، همچنین این بیماری میتواند به سیستم اعصاب مرکزی آسیب رسانده و باعث مننژیت مغزی شود که ممکن است فرد مبتلا ظرف مدت یک یا دو ماه فوت کند.
وی در پایان با بیان یک پیام بهداشتی خاطرنشان میکند: با توجه به فصل گرما و احتمال بروز بیماری‌های منتقله از آب و غذا توصیه می‌شود از خرید هر گونه مواد غذایی نظیر بستنی و .... از فروشندگان غیرمجاز و دوره‌گرد جدا خودداری شود.