يك سال از قطع يارانه شير خانوارها مي‌گذرد؛ يارانه 500 ميليارد توماني كه سالانه به دو ميليون و 300 هزار تن شير پرداخت و در قالب شير نايلوني خانوار وارد بازار مصرف مي‌شد.
اما برخلاف قانون پنجم توسعه كه نبايد يارانه شير تا پنج سال قطع مي‌شد و طي اين پنج سال ميزان آن نبايد نسبت به سال ما قبلش مي‌بود، از اسفند‌ماه 89 تا 15 تيرماه 90 به تدريج از ميزان آن كاسته شد و عرضه شير يارانه‌اي خانوار روند نزولي گرفت تا اين‌كه از نيمه تيرماه سال گذشته كاملا قطع شد كه اين امر منجر به افزايش قيمت شير و محصولات لبني و هم‌چنين كاهش 20 درصدي مصرف سرانه شير در جامعه شد.
به گزارش ايسنا، تصور مي‌رفت با قطع يارانه به دو ميليون و 300 هزار تن شير خانوار، كشور با بحران مازاد شير خام مواجه شود، اما پس از قطع اين يارانه نه تنها مازاد شير خام اتفاق نيفتاد، بلكه با ممنوعيت واردات شير خشك اين ميزان شير وارد كارخانه‌هاي شير خشك شد.
به گفته رضا باكري ـ دبير انجمن صنفي صنايع لبني ـ از پاييز و زمستان سال گذشته كمبود شير خام محسوس شد و كارخانه‌هاي لبني با كاهش 18 تا 20 درصدي دريافت شير خام مواجه شدند و در مجموع توليد محصولات لبني نسبت به سال 89 كاهش داشته است.
به گفته وي كاهش دريافت شير خام باعث بهم خوردن توازن عرضه و تقاضا و افزايش قيمت شد، به‌طوري كه قيمت شير خام از تيرماه سال 90 كه كيلويي 450 تومان بود، با افزايش حدود دو برابري در تيرماه جاري به كيلويي 850 تومان افزايش يافت.
به گفته توليد‌كنندگان افزايش بهاي شير خام طي يكسال اخير ناشي از كمبود علوفه و گراني آن بوده است كه البته نمي‌توان نقش حذف يارانه 500 ميليارد توماني به نيمي از شير ورودي به صنايع را ناديده گرفت. هم‌چنين ممنوعيت واردات شير خشك از سال گذشته نيز خود عاملي بر افزايش قيمت شير خام بوده است، چرا كه اين امر باعث شده بين كارخانه‌هاي شير خشك و كارخانه‌هاي لبني رقابتي براي شيرخام ايجاد شود و طبيعتا قيمت اين محصول براساس تقاضاي بازار مشخص شده است.
در سال 87 حدود 8.5 ميليون تن شير خام توليد شد، در حالي كه طبق اعلام مركز آمار در سال 89 توليد شير خام 6.7 ميليون تن بوده و از اسفند‌ماه 89 تا تيرماه امسال نيز روند كاهشي 17 تا 20 درصدي در اين محصول مشاهده شده است.
اين درحالي است كه طبق اعلام وزارت جهاد كشاورزي، توليد شير خام در سال گذشته از مرز 10 ميليون تن گذشت و امسال نيز به گفته وزير جهاد كشاورزي به بيش از 10.8 ميليون تن مي‌رسد كه البته صنايع لبني اين آمار را قبول ندارند و در سال گذشته بسيار كمتر از اين ميزان بوده و كارخانه‌هاي لبني به دليل كمبود شير خام با ظرفيت خالي فعاليت كرده‌اند.
در اين باره دبير انجمن صنايع لبني تصريح كرد اعلام آمار نادرست بحران در برنامه‌ريزي كلان اقتصادي را پديد آورده است، و حاصل آمار‌هاي اشتباه شرايط فعلي را رقم زده است.
باكري تصريح كرد: اگر 10.5 ميليون تن شير خام توليد مي‌شد، امروز نه تنها با مشكلات و عوارض فعلي دچار نمي‌شديم، بلكه مازاد مصرف هم داشتيم، هم‌چون سال 87 كه دولت مجبور شد يارانه شير خانوار را از 1.2 ميليون تن به 1.5 ميليون تن و از 1.5 ميليون تن به 2.3 ميليون تن براي جذب شير خام مازاد افزايش دهد.
وي افزود: در سال 88 وزارت جهاد كشاورزي شير خام مازاد را كيلويي 504 تومان به صورت تضميني خريد مي‌كرد، در حالي كه قيمت شير خام از سوي صنايع لبني هم‌چنان 450 تومان مانده بود و خريد تضميني نه تنها قيمت بازار شير خام را بالا نبرد، بلكه قيمت كارخانه‌هاي لبني از قيمت خريد تضميني پايين‌تر بود كه اين امر نشانگر وجود شير مازاد در سال 88 بود، اما امسال و سال گذشته علي‌رغم اعلام آمار بالاي توليد از سوي مسوولان وزارت جهاد كشاورزي و دامداران با پديده مازاد شير خام مواجه نيستيم.
اين در صورتي است كه سعيد سلطاني ـ مديرعامل اتحاديه مركزي دامداران ـ در گفت‌وگو با خبرنگار ايسنا اعلام كرد: سال گذشته 9 ميليون و 800 هزار تن شير خام توليد شده و امسال هم اين ميزان توليد را خواهيم داشت.
به گفته وي سال گذشته شش ميليون تن شير خام وارد كارخانه‌هاي لبني مي‌شد، 2.5 ميليون تن شير خام كه سهم شير يارانه‌اي خانوار بود، وارد صنايع شير خشك شد و بقيه شير خام توليدي نيز به صورت سنتي، تازه‌خوري، خودمصرفي و كارگاه‌هاي ماست‌بندي مورد استفاده قرار گرفته است.
از سوي ديگر در حالي كه طي آمار رسمي در سال 89 ميزان مصرف سرانه شير 85 كيلوگرم اعلام شده و نيز به گفته دبير انجمن صنايع لبني نيز در سال گذشته با كاهش حداقل 10 كيلوگرمي مصرف سرانه شير مواجه بوده‌ايم و به دليل شرايط توليد و بازار شير و لبنيات مصرف سرانه اين محصول نهايتا به 75 كيلوگرم تقليل يافته است، استاندارد مصرف شير به عنوان شاخصه توسعه‌يافتگي كشور‌ها بيش از 167 كيلوگرم برآورد مي‌شود.
به اعتقاد باكري با توجه به اين‌كه ميزان ورودي شير خام به صنايع لبني 20 درصد در سال گذشته كاهش داشته است، به تبع آن مصرف اين محصول هم با كاهش 20 درصدي مواجه بوده است.
اين در حالي است كه به گفته مديرعامل اتحاديه مركزي دامداران كشور ايران براساس توليد 10 ميليون تن شير خام سالانه 130 كيلوگرم مصرف سرانه دارد و مصرف اين محصول در ايران بالاتر از استاندارد جهاني كه 106 كيلوگرم برآورد مي‌شود، قرار دارد.
بر اين اساس مي‌توان گفت با توجه به مشكلات كمبود نهاده‌هاي توليد و گراني آنها، حذف يارانه 500 ميليارد توماني شير خانوار و عدم حمايت از توليد باعث افزايش قيمت شير خام شد كه اگر ممنوعيت واردات شير خشك نبود، دامداران با مشكل مازاد توليد و فاسد‌شدن محصول مواجه مي‌شدند، اما با توجه به اين‌كه واردات شير خشك ممنوع شد و ميزان زيادي از شير خام توليدي دامداري‌ها در كارخانه‌هاي شير خشك جذب شد به نوعي مي‌توان گفت 2.5 ميليون تن سهم شير يارانه‌اي خانوار جاي خود را به توليد شير خشك داد و نوسانات موجود در بازار محصولات لبني كه قيمت اين محصول را طي يكسال اخير با 28 درصد افزايش رسمي اعلام شده و 33 درصد افزايش غيرمصوب سازمان حمايت مواجه بوده است، طبيعتا قدرت خريد محصولات لبني در بازار مصرف كاهش يافته و برآورد‌هاي خريد اين محصولات و بازار حاكي از كاهش مصرف شير و محصولات لبني در كشورمان است.
طبق برنامه چهارم توسعه قرار بود مصرف سرانه شير در كشور به ميانگين جهاني (160 كيلوگرم) برسد، اما به دليل محقق‌نشدن اين امر در برنامه چهارم به برنامه پنجم موكول شد.
اما اكنون هم با گذشت دو سال از قانون برنامه پنجم توسعه آمار و بازار مصرف حاكي از كاهش مصرف اين محصول كه شاخصه توسعه‌يافتگي كشور‌ها در جهان به شمار مي‌رود، است و ميزان مصرف سرانه كشورمان در خوشبينانه‌ترين حالت همان 85 كيلوگرم سال 89 باقي مانده است كه نصف ميانگين مصرف سرانه جهاني است.