دیپلماسی ایرانی: مذاکره و مفاهمه درباره راه حل جدید روسیه برای گشایش گره هسته ای ایران و غرب در شرایطی آغاز می شود که هم روس ها و هم ایرانی ها هنوز منتظر واکنش امریکا و دیگر طرف های حاضر در نشست های سابق 1+5 هستند. با وجودی که چین نیز واکنشی رسمی در این باره نشان نداده ولی از رفتار و مواضع پیشین آنها می توان اینطور استنباط کرد که سکوتشان از رضایت است.
امریکایی ها طرح روس ها را رد نکرده اند ولی انگار نه به آن خوشبین اند و نه از ابتکارهای روسی و غیر اروپایی - امریکایی در زمینه برنامه هسته ای ایران استقبال می کنند. آنها معتقدند سیاست های تاخیری و فرسایشی روسیه که پیشتر در افغانستان و عراق خود را نشان داده و این روزها در قضایای لیبی و سوریه متجلی است، در مورد ایران نیز جز نفعی که عاید این قدرت محلی (روسیه) خواهد کرد، سودی برای جامعه بین الملل و اهداف مورد نظر آنها نخواهد داشت.
از نگاه غربی ها، رویکرد گام به گام باب طبع تهران است چرا که سابقه نشان داده که تهران از سیاست های تاخیری استقبال می کند و حتی در نشست های تعیین کننده ژنو و استانبول نیز این تمایل را نشان داده است. همین برداشت بدبینانه بود که باعث شد تا هم کاترین اشتون و هم هیلاری کلینتون دو سیاستمداری که فعلا سرپرستی امور مربوط به ایران را در قالب جامعه بین الملل برعهده دارند، اذعان کنند که هیچ راه حل تاخیری را نمی پذیرند و فی الفور به سمت شدت بخشیدن تحریم ها و فشارهای سیاسی خواهند رفت. و چنین نیز کردند.
با این وصف می توان سکوت امریکا و متحدانش را در قبال طرح گام به گام جدا از سکوت چینی ها تعبیر کرد. لاوروف گفته است که پیش از اعلام عمومی این طرح، آن را در اختیار مقام های امریکایی و چینی قرار داده است. اما چند سطری که درباره فحوای این طرح منتشر شده، به خودی خود مایوس کننده و نافرجام نشان می دهد؛ مگر آنکه این کلیات، گویای همه واقعیات طرح مزبور نباشد و جزئیات آن روندی معقول و پیش برندهتر از آنی داشته باشد که ظاهرش نشان می دهد.
بر اساس این طرح، قرار است دولت ایران در چارچوب یک جدول زمانی مشخص، به سوالات و ابهام هایی که آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره جوانب مختلف برنامه هسته ای این کشور دارد جواب دهد و در هر مرحله اگر پاسخ ایران قانع کننده تشخیص داده شد، تدابیر تشویقی و لغو گام به گام تحریم ها در نظر گرفته شود.
حال سخن اینجاست که تهران بارها اعلام کرده که به تمام سوال های قانونی آژانس پاسخ داده و درباره غنی سازی نیز صحبتی نخواهد کرد. ایران پیشتر دل به راهبرد ترکیه و برزیل و بیانیه تهران بسته بود که با همه امیدهایی که به آن می رفت، از سوی امریکا وتو شد و به بایگانی سپرده شد. حالا پس از تلاش های خستگی ناپذیر ترک ها در آن بیانیه و نیز میزبانی 1+5 در استانبول، روس ها هستند که با روش خود پا پیش گذاشته اند.
روش و متدی که ترک ها برای حل مناقشات هسته ای ایران و غرب در پیش گرفته بودند – چه در بیانیه تهران و چه میزبانی در استانبول – بیشتر با روحیه و مزاج غربی ها سازگار بود تا با ذائقه ایرانی ها. سرعت عمل، صراحت لهجه، کنار گذاشتن تعارفات، مذاکره مستقیم و حضور بی پرده طرفین، اجزای انفکاک پذیر ابتکار عمل های ترکیه محسوب می شد. این روش بیشتر مطلوب غرب بود که می خواست زودتر تکلیف خود را بداند و به اجماع و تصمیمی همه جانبه درباره تهران دست یابد. اما روس ها از روش ایرانی پسندتری استفاده کرده اند. راهکار آنها از جانب تهران، بومی و منطقه ای تلقی شده و مهم تر از همه آنکه، از روش گام به گام یا تدریجی و تاخیری سخن به میان آورده اند.
روشی که در نشست های 1+5 پی گرفته شد، بطور کامل به بن بست رسید تا روش اروپایی / امریکایی نیز به گل نشسته باشد. البته این بن بست برای غرب کافی بود تا نتیجه و برداشت مطلوب خود را از آن داشته باشد و به اجماع سنگین و پرفشار علیه تهران مشروعیت دهد. اما حتی فشارها و تحریم ها نیز مانع تغییر جهت مدار هسته ای تهران نشده است. غرب می گوید این روش تا حالا جواب داده و برنامه های هسته ای و نظامی ایران را کند کرده است. تهران نقیض این سخن را می گوید. و روس ها تلاش می کنند روند موجود را متوقف کرده و به غرب پیشنهاد بدهند که دنده عقب بگیرد و در مسیر جدیدی بیفتد.
یکی از اعضای کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس ایران گفته است: جمهوری اسلامی ایران موافقت خود را با طرح گام به گام به اطلاع مقامات روسیه رسانده اند و اگر هم پیمانان غربی روسیه در چارچوب طرح گام به گام پیش بروند، ایران نیز مانند گذشته اعلام آمادگی می‌کند تا به موازات پاسخگویی شفاف به سوالات آژانس، دامنه تحریم ها محدود شود.
نقوی حسینی با بیان اینکه ایران هیچ انحرافی در فعالیت های هسته ای خود ندارد و به اندازه کافی نیز اسناد و مدارک در اختیار نهادهای مرتبط قرار داده، افزوده است: با توجه به شفاف بودن فعالیت هسته‌ای کشورمان، هیچ ابایی نداریم تا به تمام سوالات و ابهامات آژانس پاسخ دهیم و اسناد و مدارکی را که آنها نیاز دارند در اختیارشان بگذاریم تا به موازات آن دامنه تحریم ها جمع شود.
سرگی لاوروف قول داده است که در این طرح، آژانس از آسان ترین سوال ها شروع کند و یکباره سراغ سوال های دشوار نرود. درواقع در قدم های اول این طرح، سوال هایی که نیاز به زمان بیشتری برای پاسخ دارد، مطرح نمی شود ولی در صورتی که غرب از پاسخ ها قانع شود، سیاست های تشویقی و تحریم زدا به ایران اعطا می شود.
طبق قرار از پیش تعیین شده، علی اکبر صالحی 25 و 26 مرداد به مسکو می رود تا در مورد این طرح با مقام های روسیه صحبت کند. امریکا پس از اعلام این طرح، هنوز تغییری در میمیک صورت خود نداده تا بفهمیم موضعش چیست و آیا چراغ سبز را برای برداشتن اولین گام می دهد. شاید جلسه صالحی و روس ها جهت آشنایی اولیه ایران با جزئیات طرح ترتیب داده شده باشد و هنوز کل ماجرا نه به دار باشد و نه به بار. شاید بعد از این جلسه بتوانیم متوجه تغییر حالتی در صورت امریکا شویم.