شرایط تیم های خصوصی در فوتبال ایران یکی از یکی بدتر است. استیل آذین، نساجی مازندران و استقلال اهواز از جمله تیم‌های کاملا خصوصی فوتبال ایران هستند که پس از استیل آذین اعلام انحلال کرد، نساجی مازندران در پایان فصل کناره گیری خواهد کرد و استقلال اهواز هم در پایان هفته بیست و سوم لیگ دسته اول کاندیدای نخست سقوط به دسته پایین تر است.
اغراق نیست اگر بگوئیم حال و روز تیم های خصوصی اسفناک است. گویا شرایطی بر ورزش ما حاکم شده که تیم های خصوصی چاره ای جزء نابودی ندارند. در این گزارش قصد داریم چرایی شکست باشگاه های خصوصی در ورزش ایران علی الخصوص فوتبال را مورد بررسی قرار دهیم.
از پوست و روده فروشی تا تیمداری در فوتبال
سابقه تشکیل نخستین باشگاه خصوصی پس از انقلاب به اواسط دهه شصت برمی گردد. در آخرین روزهای سال 66 بود که عبدالله صوفیانی با خرید امتیاز کیان، باشگاه پورا را تاسیس کرد. مالک این باشگاه که در صنف پوست و روده فعالیت داشت با خرید ستاره های نامی فوتبال ایران سروصدای زیادی به پا کرد اما به واسطه مشکلات مالی این باشگاه بدون آنکه توفیقی در راه تیمداری داشته باشد، انحلال خود را اعلام کرد.
هزینه های سرسام آور، کمر بهمن را شکست
پس از پورا نوبت به باشگاه بهمن رسید تا نام خود را به عنوان یک باشگاه خصوصی مطرح کند. بهمن که با سرمایه گذاری شخصی تشکیل شده بود با خرید امتیاز باشگاه وحدت وارد عرصه فوتبال شد. این تیم در کمتر از دو سال و با جذب ستارگان سرشناس خود را به سطح اول فوتبال ایران رساند و چنین تصور می شد که آنها پیشگامان خصوصی سازی در فوتبال ایران خواهند بود ، اما عدم تحقق پیش بینی مدیران این تیم و هزینه های زیاد تیمداری باعث شد تا بهمن امتیاز تیم خود را به پیکان واگذار کند.
تولد استیل آذین در اواسط دهه هشتاد
در دهه هفتاد دیگر خبری از حضور بخش خصوصی نبود تا اینکه استیل آذین از اواسط دهه هشتاد وارد عرصه تیمداری شد. تیم سرخ پوش محله دولاب تهران با نام استیل آذین از تیرماه سال 1384 وارد رقابت های لیگ دسته دوم باشگاه های تهران شد و کسی تصور نمی کرد که همین تیم محلی و گمنام در مدتی کوتاه به نماد حضور بخش خصوصی در فوتبال حرفه ای ایران مبدل شود.
فصل بعد استیل آذین به رقابت های لیگ دسته اول باشگاه های تهران راه یافت و از قالب یک تیم محلی خارج شد. این تیم با تلفیقی از بازیکنان جوان در کنار ستاره های با تجربه و با مربیگری اکبر فراهانی اولین عنوان قهرمانی تاریخ خودش را در مسابقات دسته اول باشگاه های تهران به دست آورد اما این قهرمانی کافی نبود.
مالک باشگاه اهداف بزرگ تری در سر داشت و به تحقق رویاهای بزرگ خودش در فوتبال حرفه ای می اندیشید. در سال 1386 با همراهی و همکاری علی پروین امتیاز باشگاه اکباتان تهران به مبلغ 700 میلیون تومان خریداری شد و استیل آذین ، قهرمان لیگ باشگاه های تهران وارد مسابقات لیگ دسته اول باشگاه های کشور شد.
رقابت جدی برای صعود به مسابقات لیگ حرفه ای و حضور در لیگ برتر فوتبال ایران آغاز شد. استیل آذین در نخستین فصل صعود به مسابقات لیگ دسته اول در رقابت نزدیک با مدعیان بزرگ فوتبال کشور در گروه خودش به عنوان قهرمانی دست یافت اما بر اساس قوانین ، قهرمانی برای صعود کافی نبود. سرنوشت صعود به بازی پلی آف کشیده شد و سرخ پوشان در مصاف با نماینده اصفهان شانس صعود به لیگ برتر باشگاه های ایران را از دست دادند.
برای تیم جوان استیل آذین اولین ناکامی اتفاق ناامید کننده ای نبود و هدایتی همچنان با انگیزه و انرژی ورود به فوتبال حرفه ای ایران را هدف قرار داده بود. انتظار ، یک فصل بعد به سر رسید. تکرار قهرمانی این بار با مربیگری نادر دست نشان و صعود مقتدرانه استیل آذین به لیگ برتر فوتبال ایران در پایان فصل 88-87 تحقق بخشی از رویاهای سرخ مجموعه استیل آذین بود.
کودک چهارساله گام به فوتبال حرفه ای گذاشت و در اولین سال حضور خود به مقامی بهتر از پنجمی دست نیافت. در لیگ دهم ، این تیم با جذب بازیکنان سرشناس کسب عنوان قهرمانی و کسب سهمیه صعود به مسابقات آسیایی را جدی ترین هدف خود قرار داد اما کار این تیم به جایی کشیده شد که در فاصله 4 هفته تا پایان رقابت های لیگ نه تنها کاندیدای نخست سقوط به لیگ دسته اول است بلکه از انحلال این تیم نیز خبرهایی به گوش می رسد.
انحلال آخرین نسل از تیم های بخش خصوصی
اما همزمان با انتشار خبر انحلال باشگاه استیل آذین ، تیم فوتبال نساجی مازنداران نیز که در رقابتهای لیگ دسته اول بازی می کند و از شانس مناسبی برای حضور در پلی آف برخوردار است، قصد دارد در پایان فصل از حضور در رقابت ها کناره گیری کند.
پرهام مالک این باشگاه اعلام کرده باشگاه نساجی مازنداران طی سه سال سرمایه‌گذاری در لیگ دسته اول باشگاه های کشور، مبلغی معادل 70 میلیارد ریال هزینه کرده است اما به دنبال بی مهری به بخش خصوصی در پایان مسابقات لیگ آزادگان از فوتبال کناره‌گیری خواهد نمود.
اگر گفته های پرهام درست باشد باید گفت فصل آینده دیگر خبری از دو باشگاه خصوصی ایران به نام های استیل آذین و نساجی مازندران نیست!
وقتی هزینه بیشتر از درآمد می شود
چرا باشگاه های خصوصی در ورزش ما نمی توانند موفق باشند؟! دکتر حسین قریب مدیرعامل اسبق باشگاه استقلال در پاسخ به این پرسش می گوید: چون سهم درآمدزایی این باشگاه ها از منابع اقتصادی ورزش تنها 30-20 درصد است و 80-70 درصد كسری بودجه باعث می شود كه شرایط بحرانی در آن باشگاه به وجود بیاید و اساسا از بین برود . كسری آنها را باید دولت و منابع دولتی مرتفع نماید كه امر درستی نیست.
قریب ادامه داد: حق پخش تلویزیونی یكی از مواردی است كه در حال حاضر و در همه جای دنیا یك منبع درآمد برای باشگاه ها محسوب می شود. باشگاه های بزرگ دنیا وقتی برای جذب ستاره ها زیر بار هزینه های سنگین می روند حق پخش تلویزیونی شأن نیز به موازات این هزینه ها گران تر می شود. یعنی میان خرید ستاره های بزرگ و حق پخش تلویزیونی رابطه مستقیمی وجود دارد. به همین دلیل است كه حق پخش بازی ها در كشورهای مختلف تعرفه های متفاوتی دارد.حق پخش بازیهای لالیگا گران تر از بوندسلیگا است.
مدیرعامل اسبق باشگاه استقلال در بخش دیگری از صحبت های خود یادآور شد: نكته دیگری كه به نظرم خیلی اهمیت دارد موضوع مالكیت معنوی است كه در كشور ما ابدا تعریف نشده است.برند و محصولات باشگاه ها خیلی ساده مورد سو استفاده قرار می گیرد. ما در باشگاه استقلال به دنبال این مدل بودیم كه از طریق به فروش رسیدن پیراهن اورجینال تیم فوتبال درآمدزایی كنیم اما سرمایه گذارهای مان به بن بست رسید و برخی تولیدی ها این مشكل را به وجود آوردند چون پیراهن استقلال را با همان طرح با نصف قیمت به فروش می رساندند.
وی در پایان تصریح کرد: دولت در ورزش می بایست از نقش بازیكن بودن فاصله بگیرد و به سمت بازیگردانی و داوری حركت كند و البته نقش حمایتی و هدایتی داشته باشد. البته در بخش خصوصی هم امكان ایجاد جریان های مافیایی و فساد وجود دارد.اگر بخش خصوصی تحت نظارت قرار نگیرد این مشكل ایجاد خواهد شد، چون انسان ذاتا قدرت طلب است و تمایل دارد این قدرت را به راحتی به دست بیاورد. ذكر این نكته ضروری است كه بگویم خصوصی سازی در فوتبال ایران به معنای بهشت برین نخواهد داد ؛ بلكه باید به امر مهم دیگری نیز توجه شود و آن نظارت بر بخش خصوصی توسط دولت است تا به محض مشاهده فساد، برخوردهای لازم با آن صورت بگیرد. پس دولت باید از بحث تأمین بودجه جاری باشگاه ها فاصله بگیرد و توجه اصلی خود را معطوف به زیر ساخت ها نماید .
واگذاری تمام تیم های دولتی به بخش خصوصی
در شرایطی که مدیرعامل اسبق استقلال تهران فعالیت بخش خصوصی را در فوتبال ایران غیر ممکن می داند، رییس سازمان تربیت بدنی معتقد است که باید تمام باشگاه های دولتی تا پایان سال 1390 به بخش خصوصی واگذار شوند. علی سعیدلو در این خصوص می گوید: امسال تا جایی كه شرایط اقتصادی ایجاب كند و استقبال بخش خصوصی برای ورود به عرصه ورزش وجود داشته باشد، تمام باشگاه‌های دولتی را نه فقط در رشته فوتبال بلكه در سایر رشته‌ها مانند كشتی، والیبال، بسكتبال و دیگر ورزش ها به مردم واگذار كنیم.
بسترسازی صورت نگرفته است
در اینکه دولت علاقه مند است ورزش را به بخش خصوصی واگذار کند، شکی نیست اما پیش از آنکه این مهم صورت گیرد باید مقدمات کار فراهم شود. منابع درآمدی در ورزش ایران مشخص نیست. فرد سرمایه گذاری که وارد ورزش می شود نمی داند باید هزینه های خود را از چه طریقی جبران کند زیرا اینجا نه خبری از حق پخش تلویزیونی است و نه به قانون کپی رایت توجه می شود. فارغ از این دو موضوع، در ایران سهم باشگاه ها از بلیت فروشی ناچیز است و عملا دیگر منبع درآمدی پیش روی مالکان آنها نیست. آیا با این شرایط بخش خصوصی عقل از سرش پریده که وارد کارزار ورزش شود؟! البته در این واقعیت شکی نیست که حضور در عرصه ورزش و فوتبال برخی پولدارها را به نوک قله شهرت رسانده است!
بهتر است مسوولان ورزش به جای وعده دادن درباره خصوصی سازی، بستر این کار را فراهم کنند تا بخش خصوصی با میل و رغبت فراوان و در جهت کسب سود بیشتر وارد ورزش شود.
برنا