در پي رخداد زمينلرزه بزرگ روز جمعه ژاپن كه علاوه بر جابه جايي 2.4 متري ساحل ژاپن به جا به جايي 10 سانتي متري مدار زمين منجر شد تا ساعت 14 روز شنبه به وقت ايران حدود 195 پس لرزه با بزرگي بيش از 5 ريشتر نيز در منطقه به ثبت رسيده كه بزرگي 24 پس لرزه بيش از 6 ريشتر بوده است.
به گزارش ايسنا، رخداد زمينلرزه اي با بزرگاي 8.9 در مقياس امواج دروني زمين در ساعت 9 و 10 دقيقه بامداد روز جمعه 20 اسفندماه در 125 كيلومتري شرق ساحل هونشو ژاپن و 380 كيلومتري توكيو بخش‌هاي وسيعي از ژاپن و قسمت‌هايي از شرق چين و روسيه را به لرزه درآورد.
در آخرين بررسي‌ها تلفات مشخص و نامشخص اين زلزله هولناك كه بزرگترين زلزله ثبت شده در تاريخ ژاپن و پنجمين زلزله شديد از سال 1900 ميلادي است و به بروز سونامي نيز منجر شده حدود هزار و 200 تن برآورد شده است.
متعاقب اين زلزله در استان فوكوشيما هم به دليل تخريب بخشي از نيروگاه اتمي شماره يك اين استان، مواد راديواكتيو نشت كرده است؛ چرا كه ميزان راديواكتيو موجود در جو منطقه هشت برابر بيشتر از حد معمول است.
آتش سوزي ناشي از زلزله و سونامي ژاپنهمچنين نيروگاه شماره دو اين منطقه هم به دليل وقوع زمينلرزه و صدمات ناشي از آن نشت كرده است. به همين دليل، مقامات مربوط از سكنه درخواست كردند تا منازل خود را ترك كنند. علاوه بر اين، دولت ژاپن پنج رآكتور ديگر را در مناطق زلزله تعطيل كرده است تا خطر نشت يا انفجار را بكاهد. از طرفي، نخست وزير اين كشور از ماموران پليس استان فوكوشيما درخواست كرد به فاصله سه تا 10 كيلومتر سكنه را از اطراف اين دو نيروگاه تخليه كنند.
بر اساس اعلام دپارتمان حوادث غير‌مترقبه ژاپن، نزديك به سه هزار و 400 واحد مسكوني و تجاري در شمال و شرق اين كشور تخريب شده و به 200 واحد مسكوني هم خساراتي وارد آمده است. علاوه بر اين، اين دپارتمان از احداث 181 واحد كمك‌رساني شامل مراكز نگهداري از سالمندان، كودكان و واحد پرستاري در مناطق بحران خبر داد. همچنين 200 تا 300 جسد هم در بخش بيمارستاني «واكاباياشي» يافت شد. با اين حال، اين موضوع كاملا محتمل است كه شمار تلفات در مناطق سونامي‌زده به دليل نقص در فعاليت امداد‌رساني افزايش يابد.
امواج سونامي حاصل از رخداد زلزله تقريبا به تمام كشور هاي حاشيه اقيانوس آرام از فيليپين تا اندونزي، نيوزيلند، كاليفرنيا و هاوايي در آمريكا و … رسيد. آژير هشدار سونامي از ژاپن تا مناطق ساحلي تمامي كشور هاي اقيانوس آرام به مردم هشدار داد تا ساحل را ترك كنند.
دكتر مهدي زارع، معاون پژوهشي و فناوري پژوهشگاه بين‌المللي زلزله شناسي و مهندسي زلزله در گفت‌و‌گو با خبرنگار علمي ايسنا با اشاره به اين كه ژرفاي كانوني زلزله روز جمعه ژاپن حدود 25 كيلومتر و سازوكار آن فشاري با يك صفحه كاملا نزديك به قائم بوده است، خاطرنشان كرد: اين زلزله از نظر رده بندي هاي علمي زلزله شناسي از رده زلزله هاي بزرگ است. در تقسيم بندي هاي زلزله شناسي تنها زلزله هاي با بزرگاي بيش از 8 (بزرگ great) نام مي گيرند و زلزله با بزرگاي 7 تا 8 (اصلي major) و زلزله با بزرگاي 6 تا 7 (شديد strong) ناميده مي شود.
گرافي كه لحظه وقوع زلزله را نشان مي‌دهد وي با بيان اين كه بخش مهمي از تلفات و خسارتهاي اين زلزله به وقوع سونامي پس از رويداد اصلي مربوط است، تصريح كرد: از آنجا كه سرعت امواج حاصل از سونامي حدود 950 كيلومتر در ساعت است، بنابراين مي توان براورد كرد كه امواج حاصل از سونامي حدود هشت دقيقه طول كشيده تا به نزديكترين نقطه ساحل سندايي - در غرب كانون زلزله - برسد، بنابراين سامانه هاي هشدار تا حد زيادي توانسته اند جان بسياري از مردم را نجات دهند.
زارع با بيان اين كه زلزله روز جمعه ساحل شرقي هونشو بزرگترين زمينلرزه ثبت شده در تاريخ ژاپن از نظر اندازه بزرگاي زمين لرزه است، تصريح كرد: ژاپن سرزميني است كه با رخداد زمينلرزه هاي مهم و مخرب شناخته مي شود. در تاريخ زمينلرزه هاي ژاپن مي توان به زلزله اول سپتامبر 1923 كانتو ژاپن كه با خسارت و آتش سوزي وسيع در شهر توكيو همراه بود و موجب كشته شدن 105 هزار نفر شد و زمين لرزه 17 ژانويه 1995 كوبه - هانشين - با بزرگاي 6.9 كه با بيش از 6400 نفر تلفات اشاره كرد. ضمنا هم از نظر اندازه و هم رخداد سونامي پس از وقوع زلزله، زمين لرزه 11 مارس 2011 با زمين لرزه 26 دسامبر 2004 - پنجم دي ماه 1383- سوماترا در شرق اندوزي قابل مقايسه است. در آن زلزله متاسفانه بيش از 300 هزار نفر در اندونزي و كشور هاي حوزه اقيانوس هند كشته شدند و دبيركل سازمان ملل وقوع زلزله و سونامي 2004 اندونزي را بزرگترين فاجعه طبيعي قرن ناميد.
گرداب‌هاي ناشي از سوناميمعاون پژوهشي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله شناسي در پاسخ به اين سوال كه اساسا به لحاظ زمين شناسي و زمين ساختي چرا چنين زمين لرزه هايي رخ مي دهند و چرا سرزمين ژاپن اين چنين لرزه خيز است به موقعيت خاص اين كشور اشاره كرد و گفت: ژاپن در محدوده فرورانش ورقه اقيانوس آرام به زير ورقه زمين ساختي اورازيا واقع است. به اين ترتيب كه به دليل بازشدگي در رشته كوه ميان اقيانوسي وسط اقيانوس آرام، پوسته اقيانوسي در حال ايجاد و گسترش در پهنه مياني اقيانوس آرام و در نتيجه رانده شدن بخش هاي قديمي تر پوسته اقيانوسي به سوي شرق و غرب و فشار آوردن به حاشيه هاي ساحلي اطراف اين اقيانوس است. در نهايت اين پوسته اقيانوسي در حال رانده شدن به سوي كناره هاي اقيانوس آرام به زير پوسته قاره اي در محدوده خشكي هاي اطراف اين اقيانوس پهناور فرو مي رود. دليل فرورانش عمدتا وزن سنگين تر پوسته اقيانوسي است و اينكه ضخامت پوسته اقيانوسي بين 6 تا 8 كيلومتر است. در حالي كه پوسته قاره اي سبكتر ولي ضخامتي متغير - تا حداكثر حدود 70 كيلومتر - دارد. اين وضع موجب مي شود كه در محدوده پيرامون اقيانوس آرام - پاسيفيك - محدوده اي بسيار فعال از نظر وقوع زلزله و آتشفشان به نام «حلقه آتش» (Ring of Fire) وجود داشته باشد.
نقشه گرافيكي از ارتفاع امواج سونامي در سواحل ژاپنزارع ادامه داد: اين توضيح مختصر را مي توان به طور عمومي به عنوان دليل وجود مرز فعال زمين ساختي و زمينشناختي پيرامون اقيانوس آرام - از آمريكاي شمالي گرفته تا آمريكاي مركزي و جنوبي در غرب تا روسيه، ژاپن و فيليپين، اندونزي و نيوزيلند در شرق- بيان كرد.
وي خاطرنشان كرد: در پهنه رومركزي زلزله 11 مارس، دو روز قبل - چهارشنبه 9 مارس- 18 اسفند 89- زمين لرزه اي با بزرگي 7.2 روي داد كه با تلفات يا سونامي همراه نشد ولي اكنون كه زمينلرزه با بزرگاي 8.9 رخ داده است مي توان استنتاج كرد كه زمينلرزه چهارشنبه پيش لرزه زمين لرزه روز جمعه بوده است؛ بنابراين گرچه اين رويداد پيش بيني نشد، ولي اطلاعات مهمي اكنون براي بررسي هاي علمي پيش بيني زلزله در اختيار پژوهشگران سراسر جهان قرار گرفته است و قطعا هم پژوهشگران ايراني و هم ساير زلزله‌شناسان در ساير كشور هاي جهان از اين نظر توجه ويژه اي به اين رويداد خواهند كرد.
زارع در گفت‌و‌گو با ايسنا تصريح كرد: با نگاهي به توالي رخداد زلزله ها از چهارشنبه 9 مارس به بعد در پهنه رومركزي زلزله ساحل شرقي هونشو مي توان اطلاعات جالبي به دست آورد. زمينلرزه بامداد 9 مارس 2011 با بزرگاي 7.2 با وقوع سه پس لرزه شديد - با بزرگي 6 - و چهارده پس لرزه متوسط، با بزرگاي بين 5 و 6 در همان روز همراه بود. سپس در روز پنج شنبه 10 مارس - 19 اسفند - پنج پس‌لرزه با بزرگاي متوسط - بين 5 تا 6 - رخ داد. در نهايت در روز جمعه 11 مارس - 20 اسفند- زمين لرزه اصلي بازرگاي 8.9 در همان پهنه رومركزي روي داد. تا پايان روز جمعه - به وقت جهاني - 128 زمين لرزه با بزرگي بيش از 5 ريشتر شامل 20 زمين لرزه بزرگتر از 6 در پهنه رومركزي رخ داده كه يكي از آنها بيست و نه دقيقه پس از رويداد لرزه اصلي، بزرگي 6.8 و ديگري در 35 دقيقه پس از لرزه اصلي بزرگاي 7.1 داشته است؛ تا ساعت 10: 30 دقيقه بامداد شنبه - به وقت جهاني - (14 به وقت تهران) هم 67 زلزله با بزرگي بيش از 5 ريشتر شامل چهار زلزله با بزرگي بيش از 6 ريشتر در منطقه ثبت شده بنا بر اين زلزله 11 مارس 2011 ساحل شرقي هونشو از ديد رخداد خوشه هاي زلزله ها، اتفاقي مهم و قابل توجه ويژه است كه اين كار هم اكنون توسط پژوهشگران در حال انجام است.
وي در ادامه در پاسخ به اين سوال كه چرا زلزله روز جمعه ژاپن در مقايسه با زلزله بزرگ سوماترا كه بيش از 300 هزار كشته به جاي گذاشت، تلفات نسبتا ناچيزي داشت به سه نكته اشاره كرد.
به گفته دكتر زارع، اولا زلزله اندونزي موجب سونامي شد كه بلندي امواج آب حمله ور به سوي ساحل به حدود سي متر يا بيشتر - حدود سه برابر بلندي امواج حاصل از اين زلزله ژاپن- رسيد، بنابراين انتظار خسارت و تلفات بيشتر در زلزله 2004 مي تواند منطقي تلقي شود. نكته دوم آن است كه ژاپن كشوري صنعتي و توسعه يافته با يك سامانه كاملا مجهز هشدار سريع زلزله و سونامي است (اساسا اين سامانه ها در ابتدا در ژاپن طراحي و ايجاد شده اند)، بنابر اين ژاپن از هر جهت به لحاظ پيشرفته بودن و تجهيز به فناوري نوين خود از پيشروان اين عرصه است و وضع آن قابل مقايسه به كشور هاي اكثر فقير وتوسعه نيافته يا در حال توسعه جنوب آسيا نيست و مردم ساكن در سواحل سندايي حداقل هشت دقيقه فرصت داشته اند تا قبل از رسيدن اولين امواج حمله ور آب حاصل از سونامي، ساحل را با شنيدن آژير سامانه هاي كاملا مجهز هشدار سونامي ترك كنند.
دليل سوم نيز آن است كه تمركز جمعيت در معرض ريسك زلزله و سونامي در منطقه رومركزي و سواحل در معرض خرابي ها و تخريب حاصل از سونامي، در ژاپن و كشور هاي حاشيه اقيانوس هند قابل مقايسه نيست. منطقه جنوب آسيا مهمترين تمركز جمعيتي در دنياست، در حالي كه زلزله اخير از نظر كانون در نزديكي ژاپن واقع بود كه كل جمعيت آن در پايان 2010 حدود 127 ميليون نفر بوده است و الزاما همه اين جمعيت در معرض خسارت و خرابي حاصل از زلزله و سونامي زلزله مارس 2011 نبوده اند.
وي خاطرنشان كرد: در ساعات اوليه پس از رخداد سازمانهاي جست‌وجو، نجات و امداد در تمامي كشور هايي كه سابقه سوانح طبيعي - به ويژه زلزله - داشته اند، از آمريكا و انگليس گرفته تا ايران، تركيه، اندونزي و نيوزيلند به حال آماده باش در آمده و در حال اعزام تيم‌هاي كمك به ژاپن براي بررسي موضوع و كمك به سازمانهاي زيربط در ژاپن هستند.
معاون پژوهشي پژوهشگاه بين‌المللي زلزله شناسي با بيان اين كه زلزله 8.9 ريشتري روز جمعه توسط تمام 24 ايستگاه لرزه نگاري باند پهن پژوهشگاه در سراسر كشور ركورد شده خاطرنشان كرد: علاوه بر داده‌هاي اين ايستگاه‌ها اطلاعات 125 ايستگاه لرزه نگاري باند پهن تركيه را هم دريافت كرده‌ايم كه از مجموعه اين اطلاعات در مطالعات پوسته زمين و مدل‌سازي و بررسي‌هاي پيش بيني زلزله استفاده خواهيم كرد.
دكتر زارع تصريح كرد: به هر حال زلزله 11 مارس 2011 از هر جهت - جه جنبه هاي علمي و فني و چه از نظر اجتماعي، رواني و همچنين مديريتي و اجرايي - حاوي درسهاي مهمي است كه بايد بياموزيم. اتفاق طبيعي مهمي رخ داده است و اهميت آن جهاني است. مساله، فقط مساله ژاپن نيست. همگي بايد به كمك زلزله زدگان ژاپن بشتابيم و همزمان اين رويداد را بررسي كنيم و از آن بياموزيم.
گزارش منابع خبري خارجي از خسارات و تبعات زلزله جمعه/
سونامي در سواحل ژاپنبه گفته يكي از متخصصان ژئوفيزيك سازمان زمين‌شناسي آمريكا زمينلرزه روز جمعه ژاپن با لغزش بيش از 18 متري صفحات تكتونيكي منجر به از هم گسيختن پوسته زمين در ناحيه‌اي با حدود 400 كيلومتر درازا و وسعت 160 كيلومتر شده است.
دو نيم شدن جاده در پي زلزلهمقامات ژاپني در مبارزه‌اي تازه براي محدود كردن فشار رو به افزايش ناشي از زلزله و سونامي اخير بر راكتورهاي اتمي اين كشور مجبور شدند پس از تخليه مردم منطقه، بخار راديواكتيو يكي از نيروگاه‌ها را در فضا آزاد كنند.
شركت برق توكيو همچنين اعلام كرد كه احتمالا سوخت به دليل كاهش سطح آب در تجهيزات دايچي، يكي از دو نيروگاه انرژي هسته‌اي فوكوشيما در 240 كيلومتري شمال توكيو، آسيب ديده است.
مقامات، ميزان نشت تشعشعات را كم اعلام كرده‌اند.
نائوتو سكيمورا، استاد دانشگاه توكيو، فاجعه راديواكتيوي را نامحتمل دانست.
وي اظهار كرد: از دست‌دادن مايع خنك‌كننده به معني افزايش دماست اما همچنين فعل و انفعالات را متوقف مي‌كند. حتي در بدترين شكل ممكن، احتمال دارد مقداري نشت راديواكتيو و آسيب به تجهيزات اتفاق بيفتد اما انفجاري در كار نخواهد بود. اگر عمل تخليه با دقت صورت بگيرد، احتمالا ميزان بسيار كمي نشت وجود داشته باشد. اما اين ميزان مسلما بيشتر از شعاع سه كيلومتر نخواهد بود.
مردم زلزله زده در فرودگاه هانداهمچنين خبرگزاري‌هاي ژاپن اعلام كردند كه مقامات اين كشور تعداد 20 هزار تن را از حومه نيروگاه دايني، ديگر تاسيسات هسته‌اي فوكوشيما تخليه كردند.
نائوتوكان، نخست‌وزير ژاپن كه براي بازديد از اين منطقه با هلي‌كوپتر به آنجا سفر كرده بود، پيش از اين خواسته بود كه ساكنان تا شعاع 10 كيلومتري نيروگاه دايچي را از منطقه خارج كنند.
شركت برق توكيو اعلام كرد كه توانايي خود را براي كنترل فشار در برخي راكتورهاي نيروگاه دايني مانند نيروگاه دايچي از دست داده است. فشار در داخل راكتورهاي نيروگاه دايني ثابت بوده اما در لوله‌هاي مهار افزايش يافته است.
آتش سوزي پالايشگاه نفت چيلبابه گفته وزير بازرگاني ژاپن، فشار در راكتور دايچي ممكن است تا 2.1 برابر ظرفيت طراحي‌شده افزايش يابد.
زمينلرزه و سونامي منجر به قطع شدن خط برق خارج سايت به نيروگاه و ژنراتورهاي ديزلي شد كه براي تامين برق اضطراري سيستم خنك‌كننده در نظر گرفته شده بود.
ال غرب ژاپن از اولين مناطق مورد هجوم سوناميمشكل پيش‌آمده براي خنك‌كننده‌ها باعث افزايش نگراني‌ها از تكرار حادثه تري‌مايل آيلند سال 1970، بدترين فاجعه اتمي آمريكا شده‌است.
پالايشگاه ايچيبارا در چيبا در آتشسطح تشعشع شناسايي‌شده در واحد كنترل راكتورهاي دايچي 1000 برابر بيشتر از سطح معمول گزارش شده، اما هنوز به ميزان لازم كه در آن كاركنان به تخليه كامل مي‌پردازند نرسيده است.