دکتر حمیدرضا فرشچی www.novindiet.com
متخصص تغذیه و متابولیسم و فوق تخصص دیابت و چاقی از انگلستانامروزه شیرین کننده های مصنوعی و دیگر جایگزین های قند در طیف متنوعی از غذاها و نوشیدنی ها تحت عنوان (غذاهای بدون قند) یا (غذاهای رژیمی) یافت می شوند از جمله: نوشیدنی های شیرین و نوشابه ها ، آدامس ، ژله، برخی نان های شیرمال و شیرینی جات آبمیوه، بستنی و...
اگر قصد کاهش وزن را داشته باشید و یا به دیابت مبتلا باشید ممکن است خیلی از افراد مصرف شیرین کننده های مصنوعی را به شما پیشنهاد کنند. لذا آگاه شدن از فواید و مضرات شیرین کننده های مصنوعی ایده بسیار خوبی به شمار می آید.
تعریف شیرین کننده های مصنوعی:شیرین کننده های مصنوعی جایگزین های صنعتی برای شکر می باشند هرچند ممکن است از منابع طبیعی مانند گیاهان و یا خود قند بر گرفته شده باشند . شیرین کننده های مصنوعی به عنوان شیرین کننده هایی قوی شناخته می شوند چرا که اغلب به مراتب از قند و شکر عادی شیرین تر می باشند از آنجا که شیرین‌کننده‌های مصنوعی از شکر عادی بسیار شیرین‌ترند، لذا در مقایسه با شکر مقادیر کمتری از آنها برای ایجاد همان میزان طعم شیرین لازم است.
شیرین کننده های مصنوعی رایجی که در حال حاضر مورد تایید سازمان غذا و داروی امریکا (FDA) می باشند عبارتند از:
* آسه سولفام پتاسیم
* آسپارتام ( قند مغذی) که با نام‌های تجاری مختلفی (مانند نوترا سوئیت (Nutrasweet) و ایکوال (Equal)) در بازار توزیع شده است.
* نئو تام
* ساخارین
* سوکرالوز ( که نام دیگر آن اِسپلِندا (Splenda) می باشد.)
برخی از شیرین کننده های دیگر مانند سیکلامات هم هستند که در آمریکا تایید نشده است هرچند برخی از دیگر کشورها آن را تایید نموده اند.
کاربردهای شیرین کننده های مصنوعیشیرین کننده های مصنوعی نسبت به شکر، در ظاهر شیرین کننده های جالبی به نظر می رسند چرا که در حقیقت هیچ کالری ای را به رژیم غذایی تان اضافه نمی کنند و در واقع در مقایسه با شکر میزان خیلی کمتری از آنها برای شیرین کردن استفاده می شود. امروزه شیرین کننده های مصنوعی به صورت گسترده ای در غذاهای فرآوری شده استفاده می شوند از جمله نوشیدنی های شیرین و شیرینی جات و ژله ها و کنسروها و... حتی استفاده از شیرین کننده های مصنوعی در خانه ها هم رایج شده است. با مشاهده برچسب غذایی روی غذاهای فر آوری شده می توان فهمید که آیا در تهیه غذا از شیرین کننده مصنوعی استفاده شده است یا خیر؟
از فواید احتمالی که برای شیرین کننده های مصنوعی گفته می شوند عبارتند از:
کنترل وزن: یکی از جنبه های مورد توجه برای شیرین کننده های مصنوعی آن است که آنان ارزش غذایی چندانی ندارند و حقیقتا حاوی کالری نیستید. در حالی که هر گرم شکر 4 کیلوکالری انرژی دارد و بنابراین اگر در تلاش برای کاهش وزن یا پیشگیری از افزایش وزن باشید استفاده از تولیداتی که با استفاده از شیرین کننده های مصنوعی شیرین شده اند ممکن است گزینه جالبی به نظر برسند. هر چند در حقیقت مصرف آنها را برای کاهش وزن مفید نمی دانند. از طرف دیگر برخی از تحقیقات پیشنهاد کرده اند که مصرف شیرین کننده های مصنوعی ممکن است با افزایش وزن مرتبط باشند. آنچه مسلم است باید ذائقه شیرینی دوست افراد چاق تغییر کند که با جایگزینی این شیرین کننده ها به جای قند این پدید رخ نخواهد داد.
دیابت: از نظر تئوری شیرین کننده های مصنوعی ممکن است یک جایگزین مناسب به جای شکر برای افراد دیابتی به حساب آید. شیرین کننده های مصنوعی بر خلاف شکر و قند سطح قند خون شما را به طور لحظه ای افزایش نمی دهند چرا که جزء منابع کربوهیدراتی نیستند. ولی به خاطر آنکه نگرانی هایی از بابت خطرناک بودن برخی انواع محصولات حاوی قند مصنوعی وجود دارد اگر فردی مبتلا به دیابت هستید قبل از مصرف هر نوع جایگزین قند با پزشک معالجتان مشاوره کنید. شما باید بدانید که فراد دیابتی علاقه وافری به مواد قندی دارند ولی از آنجا که بدن آنان توان استفاده از این نوع مواد را ندارد با عدم تغییر ذائقه شیرنی دوست کنترل کلی قند خون همچنان دچار اختلال باقی خواهد ماند.
کرم خوردگی دندانها: برخلاف شکر ، شیرین کننده های مصنوعی در تخریب دندانها اثر چندانی ندارند.
معایب شیرین کننده های مصنوعی:جایگزین کردن یک شیرین کننده به جای دیگری، تاثیری بر اصلاح ذائقه شیرینی دوست و عادات غلط غذایی شما ندارد و در نهایت پرخوری های شما را کاهش نمی دهد. بسیاری از افراد که به‌طور روزانه نوشابه استفاده می‌کنند حتی آنان که از نوشابه‌های رژیمی می‌نوشند، از جهات مختلف الگوی غذایی ناسالمی را دنبال می‌کنند و عادات غذایی نا مناسبی دارند این خود باعث افزایش وزن می گردد. بر همین اساس است که با توجه به استفاده از این شیرین کننده های مصنوعی در دو دهه اخیر شیوع چاقی همچنان افزایش یافته است.
به نظر می رسد که شیرین کننده ها می توانند مکانسیم های طبیعی اشتها را دگرگون کنند، به طور ساده تر یعنی مواد غذایی حاوی این نوع شیرین کننده ها احساس سیری کافی را ایجاد نمی کنند. همچنین شواهد برخی از مطالعات انجام گرفته حاکی از آنند که افرادی که دریافت بالایی از شیرین کننده های مصنوعی دارند در کل، دریافت کالری بالاتری نسبت به دیگر افراد دارند که نتیجه ای جز افزایش وزن نخواهد داشت. تحقیقات اخیر بر روی حیوانات در ایالات متحده امریکا نشان می دهند که شیرین کننده آسپارتام مانع تولید هورمون سروتونین (هورمون موثردر ایجاد حس شادی) از مغز می گردد. از آنجا که این هورمون می تواند اشتها را متوقف کند پس کاهش این هورمون علاوه بر ایجاد افسردگی باعث افزایش میل به خوردن می گردد. نتایج این مطالعه نشان داد که حیوانات آزمایشگاهی که در غذایشان آسپارتام بود، بعد از مدتی چاق شدند