جهان- نامگذاري خيابان‌ها و محلات هر شهر خود بيانگر بخشي از فرهنگ و
تاريخ آن محل است، به ويژه نام‌هايي كه توسط مردم انتخاب شده و براساس
واقعيت‌هاي اجتماعي و تاريخي شكل گرفته است.
اما با تغيير نام‌ها و
نسل‌ها به تدريج اين فرهنگ و تاريخ نيز به فراموشي سپرده مي‌شود. از اين
گذشته تغيير نشانه‌ها و ساختمان‌ها و معماري‌ها نيز به اين فراموشي سرعت
مي‌بخشند.
اكنون يادآوري برخي از اين نام‌ها و عنوان‌ها خالي از لطف نيست.
شهر تهران از اين سوابق و پيشينه‌هاي تاريخي بسيار دارد. برخي از آن عناوين
و سوابق چنين است:
آجودانيهآجودانيه
در شرق نياوران قرار دارد و تا اقدسيه ادامه پيدا مي‌كند. آجودانيه متعلق
به رضاخان اقبال‌السلطنه وزير قورخانه ناصرالدين‌شاه بوده، او ابتدا آجودان
مخصوص شاه بوده است.
اقدسيهنام
قبلي اقدسيه (تا قبل از 1290 قمري) حصار ملا بوده است. ناصرالدين‌شاه
زمين‌هاي آنجا را به باغ تبديل و براي يكي از همسران خود به نام امينه اقدس
(اقدس‌الدوله) كاخي ساخت و به همين دليل اين منطقه به اقدسيه معروف شد.
پل روميپل
رومي در واقع پل كوچكي بوده كه دو سفارت روسيه و تركيه را به هم متصل
مي‌كرده است. عده‌اي هم معتقدند كه نام پل از مولانا جلال‌الدين رومي گرفته
شده است.
جواديه (در جنوب تهران)بسياري
از زمين‌هاي جواديه متعلق به آقاي فرد دانش بوده است كه اهالي محل به او
جواد آقا بزرگ لقب داده بودند. مسجد جامعي نيز توسط جواد آقا بزرگ در اين
منطقه بنا نهاده شده است كه به نام مسجد فردانش هم معروف است.
پل چوبيقبل
از اينكه شهر تهران به شكل امروزي خود درآيد، دور شهر دروازه‌هايي بنا شده
بود تا دفاع از شهر ممكن باشد. يكي از اين دروازه‌ها، دروازه‌شميران بود
با خندق‌هايي پر از آب در اطرافش كه براي عبور از آن، از پلي چوبي استفاده
مي‌شد. امروزه از اين دروازه و آن خندق پر از آب اثري نيست، اما اين محل
همچنان به نام پل چوبي معروف است.
جمارانزمينهاي
جماران متعلق به سيدمحمدباقر جماراني از روحانيون معروف در زمان
ناصرالدين‌شاه بوده است. برخي از اهالي معتقدند در كوه‌هاي اين محله از
قديم مار فراوان بوده و مارگيران براي گرفتن مار به اين ده مي‌آمدند و دليل
نامگذاري اين منطقه نيز همين بوده است و عده‌اي هم معتقدند جمر و كمر به
معني سنگ بزرگ است و چون از اين مكان سنگ‌هاي بزرگ به دست مي‌آمده است،
آنجا را جمران، يعني محل به‌دست آمدن جمر ناميده‌اند.
داوديه (بين ميرداماد و ظفر)ميرزا
آقاخان نوري صدراعظم اين اراضي را براي پسرش ميرزا داودخان خريد و آن را
توسعه داد. اين منطقه در ابتدا ارغوانيه نام داشت و بعدها به دليل ذكر شده
داوديه نام گرفت.
دركهاگرچه
هنوز دليل اصلي نامگذاري اين محل مشخص نيست اما برخي آن را مرتبط به نوعي
كفش براي حركت در برف كه در اين منطقه استفاده مي‌شده و به زبان اصلي درگ
ناميده مي‌شده است، دانسته‌اند.
دزاشيب (نزديكي تجريش)روايت
شده است كه قلعه بزرگي در اين منطقه به نام آشِب وجود داشته است و در
گذشته نيز به اين منطقه دزآشوب و دزج سفلي و در لهجه محلي ددرشو مي‌گفتند.
زرگندهاحتمالاً دليل نامگذاري اين محل كشف سكه‌ها و اشياي قيمتي در اين محل بوده است. در گذشته اين منطقه ييلاق كاركنان روسيه بوده است.
سيدخندانسيدخندان
پيرمردي دانا و البته خنده‌رو بوده كه پيشگويي‌هاي او زبانزد مردم بوده
است. دليل نامگذاري اين منطقه نيز احترام به همين پيرمرد بوده است. البته
بعدها نام سيدخندان بر ايستگاه اتوبوسي در جاده قديم شميران هم اطلاق
مي‌شده است.
شميراننظريات
مختلفي درباره نام شميران وجود دارد. يكي از مطرح‌ترين دلايل عنوان شده
تركيب دو كلمه سمي يا شمي به معناي سرد و ران به معناي جايگاه است و در
واقع شميران به معناي جاي سرد است. به همين ترتيب نيز تهران به معناي جاي
گرم است. همچنين در نظريه ديگري به دليل وجود قلعه نظامي در اين منطقه به
آن شميران مي‌گفتند و همچنين برخي نيز معتقدند يكي از 9 ولايت ري را شمع
ايران مي‌گفتند كه بعدها به شميران تبديل شده است.
شهرك غربدليل
اينكه اين محله به نام شهرك غرب معروف شد ساخت مجتمع‌هاي مسكوني اين منطقه
با طراحي و معماري مهندسان امريكايي و مانند مجتمع‌هاي مسكوني امريكايي
بوده و در گذشته نيز محل اسكان بسياري از خارجي‌ها بوده است.
فرمانيهدر
گذشته املاك زمين‌هاي اين منطقه متعلق به كامران‌ميرزا نايب‌السلطنه بوده
است و بعد از مرگ وي به عبدالحسين ميرزا فرمانفرما فروخته شده است.
فرحزاداين منطقه به دليل آب و هواي فرح‌انگيزش به همين نام معروف شده است.
قلهككلمه
قلهك از دو كلمه قله و ك تشكيل شده است كه قله معرب كلمه كله، مخفف كلات
به معناي قلعه است. عقيده اهالي بر اين است كه به دليل اهميت آبادي قلهك
كه سه‌راه گذرگاه‌هاي لشگرك، ونك و شميران بوده است، به آن (قله- هك)
گفته شده است.
كامرانيهزمينهاي
اين منطقه ابتدا به ميرزا سعيدخان، وزير امور خارجه تعلق داشت، و سپس
كامران ميرزا پسربزرگ ناصرالدين شاه، با خريد زمين‌هاي حصاربوعلي، جماران
و نياوران، اهالي منطقه را مجبور به ترك زمين‌ها كرد و سپس آنجا را
كامرانيه ناميد.
گيشانام گيشا كه در ابتدا كيشا بوده است برگرفته از نام دو بنيانگذار اين منطقه (كينژاد و شاپوري) است.
منيريه (وليعصر)منيريه
در زمان قاجار يكي از محله‌هاي اعيان‌نشين تهران بوده و گفته شده نام آن
از نام زن كامران‌ميرزا، يكي از صاحب‌‌منصبان قاجار، به نام منير گرفته شده
است.
محموديه(بين پارك‌وي تا تجريش يا خيابان وليعصر تا ولنجك)در
اين منطقه باغي بوده است كه متعلق به حاج ميرزا آقاسي بوده است و چون نام
او عباس بوده آن را عباسيه مي‌گفتند. سپس علاءالدوله اين باغ بزرگ را از
دولت خريد و به نام پسرش، محمودخان احتشام‌السلطنه، محموديه ناميد.
نياوراننام
قديم اين منطقه گردوي بوده است و برخي معتقدند در زمان ناصرالدين شاه نام
اين ده به نياوران تغيير كرده است به اين ترتيب كه نياوران مركب از نيا
(حد، عظمت و قدرت)؛ ور (صاحب) و ان علامت نسبت است و در مجموع يعني كاخ
داراي عظمت.
ونكنام ونك تشكيل شده است از دو حرف ون به نام درخت و حرف ك كه به صورت صفت ظاهر مي‌شود.
يوسفآبادمنطقه يوسف‌آباد را ميرزا يوسف آشتياني مستوفي‌الممالك در شمال غربي دارالخلافه ناصري احداث كرد و به نام خود، يوسف‌آباد ناميد.