گزارشی از سفر شاعران مسیحی لبنان به ایرانزمانیکه در هواپیما نشستیم و از بیروت بهسوی تهران حرکت کردیم، بحث و گفتوگوی شاعران آغاز شد و سخن به ابوالطیب متنبی بزرگترین شاعر عرب رسید و اینکه اگر امام علی نبود و بزرگان شیعه چون ابوالاسود دوئلی و متنبی و شریف رضی نبودند، چیزی از زبان عربی نمیماند و یکی از همراهان که استاد دانشگاه و شاعر فاضلی است، نکتهای دقیق گفت که تا چند روز ذهن و خاطرم را به خود مشغول ساخت. او با اشاره به قتلعامهای مشهور تاریخ و ظلمهایی که بر شیعه رفته است، گفت: «بسیاری از بزرگان علم و ادب از شما شیعیان بوده‌اند ولی اعتقاد خود را پنهان کرده‌اند.»
وی افزود: «بعد از عاشورا قرار بود شیعه تمام شود و با رویدادهای تاریخی و شرایط موجود واقعا هم باید تاریخ شیعه به انتها میرسید و هرچه بعد از آن - جنایتها و کتابسوزیها و... ـ باقی مانده خودش معجزه است! و مطمئن باشید خیلی از افرادی که شما تصور هم نمیکنید، در منطقه شرق و خاورمیانه سابقه شیعی دارند» و ارزش دارد این مسیر تاریخی با نگاهی بیطرف و آکادمیک مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد.1
اینگونه نگاهها به تاریخ اسلام در میان مسیحیت شرقی دیده میشود و به همین ترتیب، در طی قرن گذشته آثار متعددی در زمینه مدح فضایل پیامبر اکرم صلىالله علیه و آله و ذکر ارزشهای اسلامی و آیات قرآن کریم و عظمت شخصیت امام علی و سیدالشهدا علیهماالسلام توسط شاعران و نویسندگان و اندیشمندان مسیحی لبنان منتشر شده است که هرکدام مخصوصا چهرههای معاصر و موجود این عرصه شایسته تجلیل هستند.
با این هدف، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی در ایام جشنهای عید سعید غدیر شش تن از شاعران مسیحی لبنانی را برای حضور در نخستین دوره همایش ادبی هنری «باران غدیر» به ایران دعوت کرد.
این همایش که با هدف عرضه بازتاب ادبی و هنری ولایت امیرالمؤمنین علی علیهالسلام برگزار میشود، در نخستین دوره خود طی روزهای چهارم تا هفتم آذرماه 1389 موضوع غدیر و مقاومت را موردتوجه قرار داد و دفتر ادبیات بیداری حوزه هنری، شاعرانی را از لبنان دعوت کرد که علاوهبر داشتن آثاری مستقل و برجسته در زمینه عید غدیر و نیز اهلبیت و امام علی و عاشورا و... درباره مقاومت لبنان و بیداری و پایداری در مقابل رژیم صهیونیستی اشعاری سروده‌اند.
قرن گذشته که اوج دوران پویایی و حرکت ادبیات عرب و حضور فعال ادبیات مسیحی در لبنان بهعنوان پایتخت فرهنگی و ادبی کشورهای عربی است، شاهد نمونههای برجستهای از آثار ادبی در ستایش پیامبر اکرم و قرآن کریم و مدح اهل بیت و روایت تاریخ اسلام و بهطور خاص عید غدیر بوده و در طی دهههای گذشته، کتابها و قصیدههای زیبایی در این موضوعات به جامعه فرهنگی عرضه شده است.
برجسته‌ترین این آثار کتاب ماندگار و ارزشمند «حماسه عید غدیر» از مرحوم پولس سلامه است که همچنان بهعنوان یک تجربه متفاوت میدرخشد و در کنار آن، نمونههای مشهوری چون کتاب «امام علی صدای عدالت بشری» از جرج جرداق و آثار متعدد مرحوم سلیمان کتانی و کتابهای مرحوم نصری سلهب و آثار مرحوم خلیل فرحات و بسیاری دیگر به چشم میخورد.
سابقه تاریخی روابط ایران و لبنان و ظرفیتهای بیمانند و ویژهای که برای روابط فرهنگی اجتماعی میان این ملتها وجود دارد، شرایطی ایجاد میکند که بتوان بر اساس آن دستاوردهای ارزندهای برای آینده رقم زد که برگزاری همایشهایی چون باران غدیر در این راستا، زمینه تأمین این هدف را فراهم می
اهتمام پیامبر اکرم به ماندگار شدن حادثه غدیر در قالب ادبیات و هنر و دستور ایشان به حسان بن ثابت برای سرودن شعر ـ بلافاصله پس از اعلام ولایت امیر مؤمنان ـ باعث شد تا بزرگانی چون علامه امینی با تلاش مجاهدانه خود برای ثبت و تدوین امتداد تاریخی این رویداد در ادبیات و شعر بکوشند و جا دارد که این حرکت ادامه یابد و این جریان توقف نیابد.
توجه ادبیات مسیحی لبنان و برخی کشورهای دیگر 2 به فضایل اهلبیت و خصوصا موضوعات مهم و حساسی چون غدیرخم و عاشورا از این جهت اهمیت بیشتری دارد که شاعران و نویسندگان مسیحی در معرض اتهام تعصب یا وابستگی اعتقادی قرار ندارند و از موضع اعتراف به حق و اقرار به عظمت و فضیلت اهلبیت به نگاشتن این آثار پرداخته‌اند چنانکه بارها خود به این موضوع اشاره کرده‌اند و به تعبیر یکی از مهمانان همایش، مجبور نبوده‌اند به این موضوعات بپردازند. او میگفت: «کسی لوله تفنگ پشت گردن ما نگذاشته بود برای اینکه از امام علی بنویسیم!»
مهمترین هدف همایش باران غدیر تقدیر و تکریم از کسانی بود که از سالها پیش بدون مصلحتاندیشی و منفعتطلبی و با انگیزه ادای دین و اظهار حق امیرمؤمنان درباره غدیر و ولایت نوشته و سروده‌اند و چنانکه پیامبر اکرم فرموده اند: «هرکس فضیلتی از فضایل علی را بنویسد تا زمانیکه اثری از آن نوشته باقی است فرشتگان برایش استغفار میکنند»3 آثارشان همچنان موجود و خودشان هنوز بر این موضع هستند.
کسانیکه در این دوره از همایش با همسران خود به ایران آمده و در تهران و اهواز به شعرخوانی و سخنرانی پرداختند عبارت بودند از:
1ـ شاعر بزرگ لبنانی جرج شکور که سه کتاب مستقل درباره امام حسین، امام علی و رسول گرامی اسلام علیهمالسلام دارد و در هر سه کتاب داستان غدیر را نقل کرده است.
2ـ وزیر سابق و ادیب برجسته جوزف هاشم که در کتابی با نام علویات به ماجرای غدیر پرداخته است.
3ـ ایرانشناس برجسته عرب پروفسور ویکتور الکک که نیمقرن پیش در زمان تحصیل در ایران مدایحی برای امیرمؤمنان و امام رضا علیهمالسلام سروده و از غدیر سخن گفته است.
4ـ دکتر جورج زکی الحاج هنرمند و استاد دانشگاه که در کتاب «قصیده الحسین» و برخی آثار خود از امام علی و نهجالبلاغه سروده است.
5ـ ریمون قسیس که 35 سال پیش در کتابی با نام «علی قهرمان خردمند و شجاع» به مدح امام علی و نقل ماجرای غدیر پرداخته است. 6 – دکتر ميشل کعدی که بخشی از رساله دانشگاهی خود پیرامون امام علی را در کتابی با نام «علی در ابعاد علمی و عملی و معنوی» منتشر ساخته است.
مهمانان همایش در نخستین روز همایش پس از استقبال رسمی و حضور در دیداری با ریاست حوزه هنری به شعر خوانی در برنامه اصلی حوزه هنری پرداختند و برخی از شاعران ایرانی چون استاد علی معلم و استاد یوسفعلی میرشکاک و سیدعبدالله حسینی نیز آنان را همراهی کردند.
در روز دوم پس از مشارکت در جشن بزرگ عید در سالن همایشهای برج میلاد و حضور در برخی برنامههای تلویزیونی و گفتوگوهای مطبوعاتی به اهواز سفرکردند و در روز آخر برنامهها نیز به همراه مدیران حوزه هنری با جمعی از هنرمندان و شاعران و نویسندگان دیدار و گفتوگو داشتند که در این نشست پایانی استاد حمید سبزواری نیز شعر مشهور خود درباره لبنان را قرائت کرد.
در کنار برنامههای اصلی، نشستهای متعدد و گفتوگوهای فراوان صورت گرفت و برنامههایی پراکنده مانند سفر کوتاه دو تن از مهمانان به شهر مقدس قم برای شرکت در شب شعر غدیر انجام شد.
برخورد دوستانه و صمیمی میزبانان ایرانی بسیار موردتوجه شاعران مسیحی لبنان قرار گرفت و فضایی عاطفی و دوستانه برقرار ساخت که در حاشیه برنامههای اصلی کاملا مشهود بود و علیرغم ناهماهنگیها و مشکلات ناچیزی که به سبب تعطیلی غیرمترقبه بهخاطر آلودگی هوا رخ داد، فرصتهای خوبی برای استفاده و بهرهمندی آنان از سفر به ایران فراهم کرد.
شک نداشتم که این سفر تازه آغاز حرکتها و جریانهای بزرگی در سالهای آینده است و مطمئن بودم با همایش باران غدیر اتفاقهای مهمی در مسیر ارتباط فرهنگی دو کشور و انتشار آثاری ارزنده در ستایش آلالله رخ خواهد داد اما برخی نشانهها زودتر از آنکه گمان میکردم به چشم آمد. دو تن از دانشجویان دکتری ادبیات و ادیان در تهران این موضوع را برای پایاننامهشان انتخاب و با مهمانان گفتوگو کردند و برای انتشار و ترجمه برخی آثار در تهران و لبنان تصمیم گرفته شد و همچنین حوزه هنری آمادگی خود را برای ساخت فیلمهای مستند از شاعران و نویسندگان پیشکسوت4 و همراهی در تکریم و جشن 100 سالگی سعید عقل5اعلام کرد.
مهمترین اثر اینگونه سفرها و برنامهها که در واقع تجلیل و تکریم اینگونه افراد بهشمار میآید، ایجاد انگیزه برای ادامه راه و تولید آثار جدید است و نقل خبرهای اینگونه سفرها و توجه و اهتمام جمهوری اسلامی میتواند رغبت و دلگرمی برای دیگران نیز ایجاد کند. هنگامی که به هنگام برگشت در هواپیما نشسته بودیم یکی از مهمانان سرش را جلو آورد و آهسته به من گفت: شعری متفاوت درباره امام علی شروع کردهام که تاکنون هیچکس در این قالب چیزی نگفته است و دو بیت اول آن را که اصرار داشت فعلا محرمانه بماند برایم خواند.
تصویری شاعرانه بود از امام علی در کودکی و نوجوانی که به چهره پیامبر در هنگام نزول وحی خیره شده است. به لحظاتی فکر میکردم که بزرگداشت پولس سلامه و تکریم سلیمان کتانی و... باعث تولید آثار ادبی ارزشمند شده و اینگونه گنجهایی ماندگار را به جامعه ادبی و فرهنگی هدیه کرده است و مطمئن هستم با همایش باران غدیر که حوزه هنری مصمم به برگزاری منظم و جدی آن در سالهای آینده است، راهی مبارک و پرثمر گشوده شده.
امیدوارم خداوند چنان لحظهها و دغدغههای ما را از غدیر و عاشورا پر کند و چنان روزها و ساعتهایمان را با یاد و نام امام علی و سیدالشهدا بیان کند که در این روزگار آشفته در دلها و سرها و چشمها و گوشهایمان جایی برای هیچچیز غیر از فکر و ذکر خاندان عصمت و طهارت باقی نماند.
این آرزویی بود که با شعرخوانی استاد حمید سبزواری و استاد علی معلم و استاد میرشکاک و دیدن استاد براتی پور در ذهنم گذشت. به ایشان عرض کردم که یادتان هست درست 20 سال پیش در نخستین جشنواره شعر ولایت و غدیر 6 میزبانتان بودهایم و امروز در نخستین همایش بینالمللی شعر غدیر گرد هم آمدهایم، در روزگاری که کسی از فردای خود مطمئن نیست سر شکر باید بر خاک بندگی سایید که بعد از 20 سال هنوز نام مولا بر لبهایمان باقی است. بعد از 20 سال و 200 سال نیز چنین باد و امیدمان اینکه شور عشقمان از خاک گور بر دلها و لبهای فرزندان بنشیند و به سلام سر ارادت خم کنیم که عمری گفتهایم «لا جعله الله آخر تسلیمی علیکم»7
پینوشتها:
(1) بهعنوان مثال ناصرخسرو در سفرنامه خود وقتی از طرابلس در شمال لبنان مینویسد، اشاره میکند که همه اهل آن شیعه‌اند؛ در حالیکه امروز این شهر پایگاه سلفیهای لبنان است و همین وضع در مورد بسیاری از مناطق دیگر چه در لبنان (مانند کسروان که همه شیعه بوده‌اند و اکنون هیچ شیعهای در آن نیست) و چه درکشورهای دیگر صادق است.
(2) کسانی چون دانشمند برجسته اردنی روکس بن زاید و نویسنده معاصر سوری أنطوان بارا.
(3) قال رسولالله صلىالله علیه و آله: من کتب من فضایل علی بن أبیطالب لم تزل الملائکه تستغفر له ما بقی لتلک الکتابه رسم.
(4) تاکنون هنرمند مستندساز ایرانی احمد جانمیرزایی دو فیلم درباره جرج جرداق و جرج شکور ساخته و دفتر صدا و سیما در بیروت هم آثاری در تکریم پولس سلامه و دیگران تولید کرده است.
(5) سعید عقل شاعر و اندیشمند و نویسنده بزرگ لبنان و جهان عرب که اثر انکارناپذیر و تعیینکنندهای در جریانهای فرهنگی قرن گذشته داشته و او را بزرگترین شاعر معاصر لبنان میدانند. وی در حال حاضر بیش از 100 سال عمر دارد و یکی از زیباترین سرودهها در مدح امام علی و ذکر غدیر از اوست.
(6) در حوالی سال 1369 در مدرسه عالی شهید مطهری، جشنواره شعر ولایت را با دعوت از شاعران برجسته کشور چون استادان سیدعلی موسوی گرمارودی و مشفق کاشانی و مرحوم محمود شاهرخی و علی معلم دامغانی و... برگزار کردیم. سال بعد این برنامه به موضوع غدیر در شعر کودک و نوجوان اختصاص یافت و قرار بود هر سال ادامه داشته باشد که ظاهرا بعد از دو سه سال متوقف ماند و اینک دوباره در سطح بینالمللی آغاز شده است.
(7) در پایان زیارتها معمولا میگوییم «اللهم لا تجعله آخر العهد منی لزیارته» یعنی خداوندا اینبار را آخرین دفعه از زیارت من قرار مده یا «لا جعله الله آخر تسلیمی علیک» یعنی خدا نکند این آخرین سلام من به شما باشد. و ادامه این رابطه در نگاهی کلان و بعد از مرگ انسان ممکن نیست مگر به امتداد ولایت اهلبیت از طریق حسنات و صدقات جاریه که بارزترین مصداق آن فرزندان و ذریه صالح و مؤمن است.