با گسترش تروريسم و افراط‌گرايي در منطقه خاورميانه كه يكي از مهم‌ترين و حساس‌ترين مناطق جهان به حساب مي‌آيد، پس از حمله تروريستي 11 سپتامبر به برج‌هاي دوقلوي تجارت جهاني آمريكا، ناتو به منظور مقابله با حملات تروريستي به كشورهاي عضو خود، آمريكا را در دو جنگ عراق و افغانستان همراهي كرد.
در همين راستا چندي پيش مقامات ارشد اين پيمان اعلام كردند تصميم دارند قسمتي از سپر موشكي خود را به منظور مقابله با هرگونه حمله احتمالي در تركيه مستقر كنند. اين درحالي است كه مقامات تركيه اعلام كرده‌اند تنها به شرطي با استقرار سامانه موسوم به «سپر موشكي» در خاك خود موافقت مي‌كنند كه اولا همه اعضاي ناتو رسما اعلام كنند كه اين سامانه خطري را متوجه سوريه و ايران نمي‌كند و شرط دوم حذف نام ايران از «ليست دشمنان ناتو» است. براي بررسي بيشتر اين موضوع با دكتر هرميداس‌باوند كارشناس ارشد مسائل بين‌الملل گفت‌وگو كرده‌ايم. وي بر اين باور است كه تركيه به دليل اينكه يكي از اعضاي ناتو است، موظف است با تصميمي كه از سوي ناتو اتخاذ مي‌شود موافقت كند.
با توجه به اينكه برخي از كشورهاي عضو ناتو از قبيل روماني با استقرار سپر موشكي در كشورشان موافقت كردند، چرا ناتو سعي دارد قسمتي از اين سپر موشكي را در تركيه مستقر كند؟ابتدا بايد گفت سيستمي كه ناتو تصميم دارد در تركيه مستقر كند با سپر موشكي آمريكا متفاوت است. دليل تصميم ناتو براي استقرار سپر موشكي در تركيه ناشي از احتمال بعيد جنگ در منطقه خاورميانه است. ناتو تصميم دارد از طريق اين سيستم موشكي، امنيت كشورهاي عضو خود را تامين كند. البته اين پيش‌بيني‌اي است كه از سوي ناتو صورت گرفته و به اين دليل حتي در برخي از كشورهاي عربي حوزه خليج فارس سيستم‌هاي موشكي خود را مستقر كردند. بنابراين تصميم ناتو براي مقابله با هرگونه جنگ احتمالي موجب شده تا وارد منطقه خاورميانه شود و اين موضوع دال بر اين است كه اين استراتژي تنها محدود به آمريكا نمي‌شود، بلكه استراتژي ناتو را هم شامل مي‌شود. يعني كشورهاي اروپايي عضو ناتو هم در اين سيستم مشاركت مي‌كنند.
شما اشاره كرديد كه علت تصميم ناتو براي استقرار سپر موشكي در تركيه ناشي از احتمال وقوع
جنگ در منطقه خاورميانه است. بنابراين تصور نمي‌كنيد كه تصميم ناتو براي مقابله با هرگونه جنگ احتمالي با سياست خارجي تركيه كه مبني‌بر به صفر رساندن تنش با كشورهاي همسايه است، تضاد دارد؟احتمال مخالفت مقامات تركيه با استقرار سپر موشكي ناتو در كشورشان وجود دارد. درواقع حتي در حمله آمريكا به عراق در سال 2003، پارلمان تركيه با درخواست آمريكا مبني‌بر استفاده از خاك اين كشور براي منتقل شدن به شمال عراق مخالفت كرد كه اين امر بر روابط واشنگتن – آنكارا تاثير گذاشت. تركيه به دليل اينكه يكي از اعضاي ناتو است، موظف خواهد بود با تصميمي كه از سوي ناتو اتخاذ شود موافقت كند. از سوي ديگر با توجه به شرايط موجود در منطقه، تركيه به خوبي توانسته از آن استفاده بهينه كند، به گونه‌اي كه سرمايه‌هايي كه از دبي و ايران خارج مي‌شود به اين كشور منتقل مي‌شود. در عين حال تركيه توانسته «شيخوخيت» منطقه را برعهده بگيرد و سعي دارد نقشي را در اين منطقه ايجاد كند كه مورد پذيرش همگان باشد و تا حدودي موفق شده است. با توجه به اين مسائل، تركيه اگر نخواهد اين فضا را خدشه‌دار كند، با تصميم ناتو مخالفت خواهد كرد. بنابراين احتمالا اين بار نيز پارلمان تركيه با تصميم ناتو براي استقرار سيستم موشكي در كشورشان مخالفت كند. يعني اين تصميم از دست قوه مجريه تركيه خارج است. به اين ترتيب تركيه در مقام مقاومت برمي‌آيد، ولي به‌عنوان اينكه اين كشور يكي از اعضاي ناتو است، از تركيه درخواست مي‌شود با استقرار سيستم موشكي در كشورشان موافقت كند، اما تصميم‌گيري درخصوص اين موضوع به پارلمان اين كشور بازمي‌گردد.
آيا تصميم ناتو براي استقرار سپر موشكي در تركيه در راستاي منزوي كردن بيشتر ايران صورت مي‌گيرد؟ به عبارت ديگر آيا اين سيستم هدفش ايران است؟درست است، حتي اين موضوع بارها از سوي مقامات ارشد ناتو به صورت شفاف اعلام شده است، اما نكته نگران‌كننده اين تصميم اين است كه وقتي ناتو چنين تصميمي بگيرد دال بر اين است كه احتمال رويدادي را پيش‌بيني مي‌كند، بنابراين در مقام آمادگي برمي‌آيد. همچنين اين موضوع به همبستگي اتحاديه اروپا با آمريكا بر خواهد گشت. البته درست است كه برخي از كشورهاي عضو اتحاديه اروپا، عضو ناتو نيستند، اما بخش عمده اين كشورها عضويت اين پيمان را پذيرفته‌اند، يعني اينكه اين كشورها از لحاظ نظامي و سياسي با آمريكا همسويي دارند. چرا كه برخي از كشورهاي اروپايي پس از تصويب تحريم‌هاي شوراي امنيت عليه ايران، به صورت مستقل ايران را تحريم كردند كه اين خود نشان از همسويي عمده كشورهاي اروپايي با آمريكا دارد. لازم به ذكر است كه اگر تصميم ناتو براي استقرار سپر موشكي در تركيه به صورت مستقل گرفته شده باشد، نشان از همسويي و همبستگي اين پيمان با آمريكا مي‌شود كه نه‌تنها شامل همكاري در تحريم ايران، بلكه شامل همكاري در امور نظامي خواهد بود. چرا كه پيش از اين دولت آمريكا بود كه تلاش مي‌كرد سپر موشكي خود را به كشورهاي اروپايي بقبولاند.
آيا مي‌توان گفت سپر موشكي ناتو در حال جايگزين شدن با سپر موشكي آمريكاست كه دولت اوباما آن را به حالت تعليق درآورد؟اگر سيستم موشكي ناتو «پاتريوت» باشد، با سپر موشكي آمريكا متفاوت خواهد بود. به هر حال نوك پيكان اين تصميم ناتو، متوجه ايران است. زيرا روس‌ها پيش از اين به آمريكا پيشنهاد كرده بودند سيستم موشكي خود را در منطقه‌اي از آذربايجان مستقر كند، اما آمريكا با اين تصميم موافقت نكرد. اما مي‌توان گفت سيستم موشكي ناتو به نوعي جايگزيني براي سپر موشكي آمريكا خواهد بود.
موضوع ديگر اين است كه آنگلا مركل صدراعظم آلمان طي اظهاراتي اعلام كرده بود ناتو را نمي‌توان بدون داشتن سلاح هسته‌اي تصور كرد، پيشنهاد مركل براي مجهز كردن ناتو به سلاح هسته‌اي در حالي مطرح مي‌شود كه «مبارزه با تروريسم» و «جلوگيري از گسترش سلاح هسته‌اي» استراتژي اصلي ناتو را تشكيل مي‌دهد، آيا درخواست مركل براي سلاح‌هاي هسته‌اي با استراتژي ناتو در تضاد نيست؟البته پيش از مركل، اين مساله از سوي فرانسه مطرح شده بود. فرانسه پس از بحران موشكي كوبا (بحران موشكي كوبا در سال 1962 رخ داد)، اين استدلال را مطرح كرد كه از آنجايي كه آمريكا در جنگ هسته‌اي آسيب‌پذير شده، بعيد به نظر مي‌رسد كه به خاطر حمايت از كشورهاي اروپايي خودش را وارد يك جنگ هسته‌اي بكند، بنابراين اروپا بايد متكي و قائم به خودش باشد. اين امر موجب شد فرانسه آزادي عملي را براي خود در ساختن سلاح‌هاي هسته‌اي در نظر بگيرد. همچنين فرانسه خط‌مشي مستقلي را براي خودش در پيش گرفت، اما انگلستان اين كار را انجام نداد. انگليس در قرارداد «ناسو» (اين قرارداد در سال 1962 بين دولت وقت آمريكا و دولت بريتانيا منعقد شد) پذيرفت كه مساله هسته‌اي دست آمريكا باشد، منتها آمريكا بايد زيردريايي‌هاي انگليس را به موشك‌هاي پيشرفته كه داراي كلاهك‌هاي هسته‌اي باشند، مجهز بكند. به هرترتيب نظريه مركل را مي‌توان به نظريه ژنرال «مارشال دوگل» رئيس‌جمهور اسبق فرانسه تشبيه كرد. دوگل بر اين باور بود كه ناتو يا اروپا بايد قدرت هسته‌اي مستقل و قائم به خود را داشته باشند.
به نظر شما اعضاي ناتو با پيشنهاد مركل موافقت مي‌كنند؟ ممكن است تعديلي در ناتو صورت بگيرد، زيرا اعضاي اين پيمان پيش‌بيني كرده‌اند ناتو هر 10 سال يك بار بايد در استراتژي خود بازنگري كند.
گفت و گو: صادق حمزه/ روزنامه فرهیختگان