از اوشین تا قهوه تلخ ؛ عرصه بر تلویزیون تنگ می شود

عصر ایران - سال ها پس از نمایش سریال پرمخاطب "سال های دور از خانه" یا همان "اوشین" در دهه 60 شمسی، هم اکنون شیوه جدیدی برای دیدن سریال های تلویزیونی در ایران ، در حال رایج شدن است.

"اوشین" پرمخاطب ترین سریال تلویزیونی مقطع زمانی خود بود. در آن زمان ، تلویزیون ملی، تنها دو کانال داشت که کمتر از نصف شبانه روز را برنامه پخش می کرد ،نه کامپیوتری بود و اینترنتی و نه ماهواره ای. ویدوئو هم قاچاق می شد و اندک و معدود بود.

در آن سال ها تنها وسیله سرگرمی فراگیر علاوه بر ضبط صوت با نوارهای کاست، همان تلویزیونی بود که عمدتاً میزبان برنامه های خشک و رسمی وطنی بود که در این میان سریال اوشین تلطیف کننده فضای حاکم بر تلویزیون ایران بود.

اما هم اکنون و پس از گذشت دو دهه، با وجود افزایش کانال های تلویزیونی، فراگیری ماهواره در شهرها و حتی روستاها، دسترسی به ویدئو ، کامپیوتر و موبایل هایی با قابلیت ضبط و پخش فیلم و عکسبرداری، ایران با شیوه جدیدی از مشاهده "سریال" روبه رو شده است: توزیع هفتگی و سوپرمارکتی قسمت های یک سریال خارج از کانال های تلویزیون.
 
سریال قهوه تلخ دومین تجربه فراگیر در این مسیر است اما قطعا به دلیل شهرت کارگردان یعنی مهران مدیری، این سریال را باید مهمترین و جدی ترین تجربه در این روند دانست.

قبل از این، سریال قلب یخی به کارگردانی محمد حسین لطیفی در بازار توزیع شد(البته بین سریال های ایرانی) که روند توزیع آن نیز ادامه دارد اما با استقبالی در سطح "قهوه تلخ" روبه رو نشده است.

این شیوه جدید و تازه در عرضه "سریال" که در سیستم توزیع قهوه تلخ نمود بیشتری پیدا کرد را می توان فصل جدیدی در میدان عرضه و تقاضای محصولات وتولیدات فرهنگی دانست. به ویژه که از این به بعد می توان سریال های تلویزیونی را خارج از کانال های تلویزیونی مشاهده کرد.

در نخستین هفته از توزیع سوپرمارکتی سریال قهوه تلخ شاهد استقبال خوب مخاطبان از آن بودیم. قطعا این روند، زمینه را برای فعالیت بیشتر شخص مهران مدیری و دیگر افراد برای تولید آثار و ارائه آنها به این شیوه فراهم می کند.
البته مدیری ، یک خوش شانسی بزرگ هم آورد: عرضه قهوه تلخ ، بعد از ماه رمضان در حالی آغاز شد که سریال های ماه رمضان ، که قبل تر ها ، طنزآمیز بودند ، چنگی به دل نزدند و حس طنزجویی مردم را به هیچ عنوان ارضا نکردند و درست در همان زمان ، معروف ترین طنز پرداز تلویزیون ایران ، سریال طنز خود را به بازار داد.

نکته جالب اینجاست که قهوه تلخ ، ابتدا قرار بود از تلویزیون پخش شود ، اما به عللی و پس از کش و قوس های فراوان ، روی آنتن نرفت و سر از سوپرمارکت های درآورد ؛ اتفاقی که برآوردهای اولیه نشان می دهد ، نه تنها به زیان تهیه کننده نشده ، بلکه سودآوری کلانی را برای عوامل تهیه و توزیع این اثر طنز به ارمغان خواهد آورد. ضمن این که میزان استقبال از این سریال ، می تواند حامل نوعی پیام مردمی برای مدیران صدا و سیما نیز تلقی گردد.

با عرضه گسترده قهوه تلخ و البته قلب یخی ، انحصار صدا و سیما در تولید و پخش سریال های ایرانی ، به معنای واقعی شکست و از این پس سريال سیما ، یکه تاز این عرصه نخواهد بود و در عین حالی که باید با شبکه های ماهواره ای رقابت کند ، رقبای سرسخت داخلی در بخش خصوصی هم خواهد داشت ؛بخش خصوصی ای که درفقدان شبکه های تلویزیونی خصوصی ، سوپرمارکت ها را برای رقابت و هماوردی برگزیده است.
 
این شیوه سریال دیدن، از مزیت هایی نیز برخوردار است. در هر زمان که مخاطب راحت تر باشد می تواند سریال مورد نظر خود را ببیند و محکوم به اختصاص وقت معینی از شبانه روز برای مشاهده سریال نیست. هیچ یک از قسمت های سریال را از دست نمی دهد. سریال را می تواند چند بار مشاهده کند. سریال را می توان برای زمان طولانی نگهداری و در آینده هم در صورت نیاز آن را مشاهده کند.

همچنین تولیدکننده این سریال ها نیز از آن جایی که می داند مخاطب برای انتخاب و تهیه سریال، می بایست مبلغی را بپردازند سعی می کنند سطح کیفی محصول خود را افزایش دهد تا مخاطب را همیشه در کنار خود داشته باشد و همین موضوع، رقابتی را در میان تولید کنندگان سریال های سوپرمارکتی ایجاد خواهد کرد که در نهایت، مخاطب برنده اصلی این میدان خواهد بود.

همچنین کارگردانان در شیوه عرضه سوپرمارکتی محصولات خود نسبت به عرضه تلویزیونی با محدودیت های محتوایی کمتری رو به رو هستند و این موضوع با کیفیت محصولات، رابطه ای عکس دارد. لذا قطعا کارگردانان به سمت عرضه سوپرمارکتی محصولات خود میل می کنند به ویژه آن که با جا افتادن این رویه ، سود آوری هم در کنارش تضمین شود.

این نکته نیز قابل تاکید است که موفقیت توزیع سوپرمارکتی قهوه تلخ نشان از رشد و نمو شبکه ای متشکل از ویدئوها و کامپیتورهای خانگی دارد که به طور حتم این شبکه در آینده میزبان دیگر تحولات فرهنگی - اجتماعی نیز خواهد بود.

البته قطعا موفقیت سیستم عرضه سوپرمارکتی سریال های تلویزیونی منوط به رعایت قانون کپی رایت است. تاکیدات ویژه کارگردان معروف و پرمخاطب سریال قهوه تلخ برای منع کپی رایت شاید بتواند فرهنگ احترام به کپی رایت را تقویت کند ، هر چند که متاسفانه درباره همین کار نیز شاهد آن هستیم که عده ای بدون کوچکترین احساس مسوولیت و وجدان انسانی ، مبادرت به تکثیر و فروش سی دی های این سریال کرده اند بی آن که به این نکته مهم و البته ساده و بدیهی توجه کنند که این سریال کلی هزینه داشته و کلی برای ان زحمت کشیده اند و کمال بی انصافی است که با یک دستگاه رایت ، ثمره زحمات دیگران را غارت کرد و به بیان واضح تر"دزدید".

فرهنگ "سریال"ی مردم ایران از "اوشین" تا "قهوه تلخ" روندی طولانی را طی کرده و امروز با شکل گیری شبکه سوپرمارکتی محصولات فرهنگی و ورود سریال ها به این شبکه ، وارد فاز تازه ای شده است و این ، خبر از تحولات مهم بعدی می دهد: رقابت تلویزیون با داخلی ها.