ایرنا: همزمان با فرا رسيدن اعياد اسلامي در ماه هاي رجب و شعبان از يکسو و اعياد مسيحي در لبنان از سوي ديگر، اين روزها شاهد افزايش مراسم ازدواج در لبنان هستي. با اين انگيزه به بررسي و مقايسه رسوم ازدواج اين کشور با ايران مي پردازيم.
اگر چه ايران مانند لبنان تنوع دين و مذهبي گسترده اي ندارد، ولي وجود طوايف و اقوام مختلف که هر کدام رسوم خاص خود را در برگزاري مراسم عروسي دارند، شباهت هايي را در اين زمينه ميان دو کشور ايجاد کرده است.
** ازدواج شيعيان لبناني
شيوه برگزاري مراسم ازدواج در ميان شيعيان لبنان در مقايسه با آداب و رسوم ازدواج ايرانيان تفاوت چشم گيري ندارد. جوان شيعه لبناني براي ازدواج ممکن است در خارج از خانه، دختري را ببيند و با مطرح کردن ديدگاه ها، بله مقدماتي را از عروس خانم بشنود که اين روشي متداول و معمول در ميان جوانان ايراني نيز هست.
در خانواده هاي سنتي تر نيز اگر طرفين نتوانستند با هم در خارج از خانه صحبت کند، خواستگار در خانه دختر مي تواند با وي صحبت هاي اوليه را داشته باشد.
همچنين در ايام نامزدي، پسر و دختر حلقه را در دست راستشان مي کنند و بعد از ازدواج آن را در دست چپشان قرار مي دهند و بسيار هم روي حلقه ازدواج تعصب دارند.
اما نکته مهم و فرق اساسي رسوم لبناني ها با ايرانيان اينجاست که داماد بعد از توافق با دختر و کسب اجازه از خانواده وي براي آشنايي، براي پيشبرد کار بايد به تنهايي به خانه دختر برود که اين مرحله ممکن است چند بار تکرار شود؛ معمولا ديدار اوليه براي آشنايي است ولي در مرحله هاي بعدي پسر لبناني با خانواده دختر درباره مراحل ازدواج از جمله تعيين مهريه مقدم و مؤخر صحبت مي کند.
اين مرحله کاملا بر عکس آداب و رسوم ايراني است. در ايران پسر هيچ گاه به تنهايي و بدون خانواده خود براي صحبت درباره مهريه و مراحل ازدواج، وارد صحبت با خانواده دختر نمي شود چرا که اين کار بي احترامي به خانواده دختر محسوب مي شود، ولي در لبنان اعتقاد بر اين است که هيچ گاه نبايد خانواده داماد قبل از اطمينان از چون و چراي ازدواج به خواستگاري بروند چرا که جواب رد، ضربه سنگيني بر خانواده داماد تلقي مي شود.
بعد از اينکه پسر در مورد مهريه با خانواده دختر به توافق رسيد، مادر و خواهر و شايد ديگر اقوام زن نزديک داماد نظير خاله و عمه براي ديدن عروس به خانه وي مي روند که اين محفل، صرفا زنانه خواهد بود و بعد از ديدن دختر و بررسي توافقات انجام شده قبلي، براي مراسم رسمي همراه با پدر خانواده به خانه عروس مي روند.
در اين مرحله، در لبنان رسم بر اين است که فاميل و دوستان داماد و عروس نيز شرکت مي کنند تا مراسم هر چه با شکوه تر برگزار شود و معمولا بلافاصله بعد از توافق جشني هم برگزار خواهد شد.
به نظر مي رسد در اين مراحل فرهنگ و آداب و رسوم ايراني کاملا متفاوت با آداب و رسوم حتي شيعيان لبنان باشد.
نکته آخر در اين باب اينکه به طور کلى سن ازدواج در ميان مسيحيان از مسلمانان بالاتر است.
**مهريه و جهاز در لبنان
روش تعيين مهريه در لبنان ميان مسلمانان (اعم از شيعه و سني) و دروزيان به دو شکل مقدم و مؤخر صورت مي پذيرد که البته در هر خانواده و در هر منطقه از لبنان متفاوت است. مهريه مقدم بايد فورا پرداخت شود و مشابه همان شيربها در ايران است، ولي ميزان مهريه موخر معمولا سنگين تر است و عندالمطالبه پرداخت مي شود. در لبنان چون مانند ايران "سکه رسمي طلا" وجود ندارد، اکثرا ميزان مهريه را بر اساس دلار امريکا يا مِلک تعيين مي کنند. البته تعيين مهر به وسيله سکه طلاي عهد عثماني يا سکه طلاي انگليسي نيز روش متداولي است. در خانواده هاي مذهبي، مهريه مقدم فقط قرآن مجيد است و مهريه مؤخر نيز سفر حج تعيين مي شود.
اختلاف عمده ديگر، بحث جهاز عروس است. بر خلاف نکات مثبتي همچون خانه داري و بچه داري با مهارت بالا که در عروس هاي لبناني وجود دارد، يک تفاوت آشکار با رسوم ايراني اين است که دختران لبناني جهيزيه اي با خود به خانه شوهر نمي آورند و در نتيجه خريد کل وسايل و نيز خريد يا اجاره خانه بر عهده داماد خواهد بود. البته در برخي از مناطق لبنان چون "بعلبک"براي مهريه مقدم نرخ بالايي در نظر گرفته مي شود و از آن طرف جهيزيه خانه را دختر با خود به همراه مي آورد.
** روند رو به تغيير رسوم ازدواج
همانند ايران که ديگر اين روزها بسياري از رسوم سنتي ازدواج از سوي جوانان رعايت نمي شود، در لبنان هم روند رو به تغييري را در اين رسوم شاهد هستيم.
براي آشنايي بيشتر با رسوم ازدواج شيعيان لبنان به مراسم عقد "حسين حيدر" 21 ساله که در منطقه "سکسکيه" در حومه شهر صيدا به دنيا آمده مي رويم. عاقد بعد از موعظه کوتاه پيرامون اهميت ازدواج در اسلام و چگونگي برخورد با همسر، صيغه عقد را جاري مي کند.
بعد از اينکه روحاني روستا جواب بله عروس را با حضور پدر، مادر و نزديکانش با مهريه مقدم و مؤخر معلوم مي شنود، حيدر نيز با لکنت زبان با ترس و لرز جمله "قبلتُ" را مي گويد تا خطبه عقد جاري شود.
عاقد اين ازدواج ميمون را تبريک مي گويد و داماد نيز به پدر و مادر عروس دست مي دهد و با تک تک حاضران شروع به روبوسي مي کند و برادران وي نيز شيريني پخش مي کنند و در پايان اين مراسم دو طرف تصميم مي گيرند تا مراسم عروسي را زماني برگزار کنند که داماد خانه اي بسازد و اثاث منزل را خريداري کند، هرچند اين کارها چندين سال طول بکشد.
پدر داماد مي گويد: اين عادات و رسوم گذشته در حال حاضر تغيير کرده است. در گذشته پسر نمي توانست بدون در ميان گذاشتن اين موضوع با خانواده، خود به مراحل ابتدايي ازدواج اقدام کند و همچنين زمان نامزدي بيش از چند روز يا چند ماه به طول نمي انجاميد و جشن عروسي در منزل خانواده داماد بيش از هفت روز برگزار مي شد، بدون اينکه داماد و عروس همديگر را ببينند.
همچنين در هنگام ورود عروس به خانه داماد، خمير آرد را بالاي در ورودي مي چسباندند با اين آرزو که عروس و داماد زندگي خوب و موفقي داشته باشند.
وي ادامه مي دهد: ولي امروزه جوان خارج از منزل خودش دختر را انتخاب مي کند و قرار اوليه را هم مي گذارد و ممکن است حتي خانواده پسر هم در جريان نباشد؛ حتي امروزه مراسم ازدواج نيز در سالن هاي سربسته برگزار مي شود و رسوم ازدواج هفت روزه نيز از بين رفته است.
**ازدواج مسيحيان
ازدواج در نزد مسيحيان لبنان تحت سرپرستي و نظارت کليسا صورت مي گيرد. ازدواج در مسيحيت يکي از پنج سرّ مقدسي است که ايمان انسان مسيحي بر آن مبتني است، چنانکه انجيل به آن اهميت خاصي داده است زيرا ثمره آن انسان و تربيت فرزندان و حفظ نسل انسان است.
در ازدواج مسيحي بايد مرد و زن مسيحي کفوِ هم و در ايمان و محبت برابر باشند به اين دليل ازدواج در مسيحيت سري از اسرار است که مرد از پدر و مادر خود جدا مي شود تا با پيوند با همسر خود، به جسم واحدي تبديل شود.
مراسم ازدواج در مسيحيان لبنان با نامزدي آغاز مي شود که در اين امر طرفين در برابر کشيش محل اقامت حضور مي يابند و پس از اجراي رسومي خاص، پيوند آنان ثبت مي شود که حداقل بايد دو طرف به سن 17 سال رسيده باشند و هيچ کدام همسري نداشته باشند.
يک ماه قبل از نامزدي، کشيش منطقه اقامت زن و مرد، در روزهاي يکشنبه تصميم دو نفر مزبور را براي ازدواج در جمع حاضران در کليسا اعلام مي کند تا ببيند آيا کسي به اين موضوع اعتراضي دارد يا نه و کار آنان بدون موانع پيش بيني نشده بعدي ادامه يابد.
براي جلوگيري از هر نوع اختلاف در آينده، رد و بدل شدن هر نوع هديه اي در مدت نامزدي بايد ثبت تا در صورت اختلاف توسط مراجع قضايي رسيدگي شود، زيرا اگر نامزدي به ازدواج منتهي نشود، هداياي باقي مانده و غير خوردني و پوشيدني بازگردانده شود.
پس از پايان مرحله نامزدي و آزمايش خون، موعدي براي تعيين زمان ازدواج مشخص و اعلام مي شود. دو نفر ساقدوش نيز تعيين مي شوند تا عروس و داماد را در کليسا در هنگام حضور و خواندن خطبه عقد همراهي کنند که اين دو به منزله دو شاهد ازدواج محسوب مي شوند.
در مرحله بعد و پس از حضور عروس و داماد در برابر مذبح رب در کليسا ،کشيش با صداي بلند آن دو را به طور جداگانه مورد خطاب قرار مي دهد و مي گويد: آيا مي خواهي فلاني را بر اساس سنت پرودگار و تعاليم کليسا به همسري خود برگزيني؟ پاسخ بايد به نوعي واضح باشد که شهود و کشيش آن را به وضوح بشنوند وگرنه مورد قبول واقع نمي شود.
مسيحيان لبنان به استناد آنچه از حضرت مسيح در انجيل نقل شده بر اين باورند که طلاق ممنوع است مگر در يک حالت و آن اينکه زن و مرد دچار بيماري خطرناکي شوند که براي حيات زوجين خطرناک باشد و يا اينکه زن مرتکب زنا شود که تنها در اين موارد امکان طلاق وجود دارد.
** ازدواج هاي پروازي
مساله ازدواج بين اديان مختلف در تمامي دنيا امري است که اين روزها مصاديق زيادي پيدا کرده است. در ايران بر اساس قوانين مدني و احوال شخصيه ازدواج دائم با غير مسلم قانوني نيست. اين مساله عينا در قوانين لبنان نيز وجود دارد بعلاوه اينکه در اين کشور بايد حساسيت هاي جمعيتي و قوميتي را هم به حساسيت هاي مذهبي موجود در ايران افزود.
در ايران در صورتي که فرد غيرمسلمي قصد ازدواج با دختر مسلماني را داشته باشد، معمولا فرد غير مسلمان به دين اسلام ايمان مي آورد و بعد مشکل ازدواج حل مي شود، اما لبناني ها راهکار سخت تري را براي اين مساله برگزيده اند.
مدتي قبل و زماني که يک زوج امروزي که يکي "مالک مکتبي" مجري معروف تلويزيون از شيعيان لبنان و ديگري "ليلا توئيني" نماينده پارلمان لبنان از مسيحيان اين کشور که سياستمداري با ستاره اقبالي در حال ظهور است تصميم گرفتند با هم ازدواج کنند، به ناچار اين پيوند را در قبرس به هم گره زدند.
پدر توئيني که روزنامه‌نگاري ثروتمند بود چهار سال پيش به قتل رسيد و مادربزرگش يکي از شاعران برجسته دروزي لبنان است. در قانون اساسي کشور چهار ميليون نفري لبنان که 18 گروه ديني و مذهبي به رسميت شناخته شده دارد، ازدواج معتقدان به اديان و مذاهب مختلف با يکديگر قانونا ثبت نمي شود.
زوج‌هايي غير همدين که قصد ازدواج با هم دارند و نيز افراد غيرمتعهد به اديان شناخته شده چون بودايي‌ها، هندوها يا پيروان مذهب پروتستان به همين دليل نمي‌توانند در خاک لبنان با هم ازدواج کنند. با اين حال، در شرايطي که زوج‌هاي متعهد به اديان و مذاهب مختلف نمي‌توانند در لبنان با هم ازدواج کنند، دولت ازدواج‌هاي اين چنيني ثبت شده در خارج از خاک لبنان را به رسميت مي‌شناسد.
همين مساله موجب شده شرکت‌هاي مسافرتي براي پاسخگويي به تقاضاي مشتريان خود بسته‌هاي مسافرتي ويژه ازدواج در خارج ارايه دهند که همه خدمات مرتبط را يکجا ارايه مي‌دهند. براي برگزاري مراسم عقد در قبرس که با هواپيما تنها نيم ساعت با لبنان فاصله دارد کافي است يک هزار و 900 دلار پرداخت شود. حدود يک هزار زوج لبناني در دو سال اخير از اين روش استفاده کرده اند.
آخرين مورد تلاش براي اصلاح قوانين ازدواج در لبنان، در سال 1988صورت گرفت که البته نتيجه چنداني در بر نداشت.
** لبناني ها و ازدواج با خارجي ها
يک بررسي ميداني انجام شده توسط برنام? توسعه سازمان ملل در لبنان در باره مسايل زنان نشان مي دهد که در فاصله سال هاي 1995 تا 2008 ميلادي، 18 هزار ازدواج بين زنان لبناني و مردان غير لبناني صورت گرفته است.
بيشترين درصد ازدواج بين زنان لبناني و مردان غير لبناني در بين سني ها بوده است. بيش از نيمي از تمام ازدواج ها بين زنان لبناني و مردان غير لبناني در بين سني ها به ميزان 52 درصد، پس از آن شيعيان با 34 درصد و مسيحيان ارتدوکس با شش درصد واقع شده است.
بنا بر اين بررسي، 78 درصد زنان مسلمان با شهروندان عرب ازدواج کرده اند؛ در حالي که 50 درصد زنان مسيحي به عقد افراد غير عرب درآمده اند.
درصد زناني که با مردان فلسطيني ازدواج کرده اند، 24 درصد در بين زنان مسلمان و هفت درصد در بين زنان مسيحي است. با اين وجود، 21 درصد از زنان مسلمان با مردان سوري ازدواج کرده اند، در حالي که اين ميزان براي زنان مسيحي، بالاتر يعني 31 درصد اعلام شده است . درصد زنان مسلمان و مسيحي که با مردان مصري ازدواج کرده اند نيز تقريباً يکسان است.
نکته قابل توجه ديگر آنکه لبناني ها بخصوص دختران شيعه لبناني علاقه زيادي به ازدواج با مردان ايراني دارند.
** دين در شناسنامه و مشکل بچه دار شدن پس از ازدواج
از نکات جالب ديگر اينکه در شناسنامه هر شهروند لبناني، مذهب او درج مي شود و هر لبناني بايد پيرو يکي از مذاهبي باشد که دولت، آن را به رسميت شناخته است، حتي اگر اين شهروند به هيچ دين و مذهبي اعتقاد نداشته باشد و اين مساله امري است که در ازدواج و زندگي مشترک زوج هاي لبناني تاثير بسزايي دارد.
در لبنان، مذاهب مختلف اسلام و مسيحيت و همچنين دين يهود و کيش دروزي به رسميت شناخته شده اند که البته اينکه دروزي ها مسلمان به شمار مي آيند يا نه موضوع بحث و جدلي است که فرجامي پيدا نکرده، اما بر موقعيت سياسي و اجتماعي آنها هم اثري نگذاشته است.
وضعيت حقوقي همه شهروندان، در زندگي شخصي، اجتماعي و سياسي کاملاً بر اساس اين مذاهب تعيين مي شود.
"زياد بارود" وزير کشور لبنان که پرچمدار اصلاح حقوق شهروندي است در تلاش براي اصلاح ساختار فرقه گرا از سال گذشته شهروندان را مجاز کرد که در صورت تمايل، مذهب خود را از شناسنامه حذف کنند، ولي اعطاي اين حق تنها ارزش نمادين دارد و مشکلات بسياري براي افرادي که اين کار را کرده اند به دنبال داشته است.
اقدام برخي از شهروندان لبناني به حذف مذهب از شناسنامه هايشان با هدف رهايي از دايره طايفه گرايي و تغيير قانون کشور به يک قانون لائيک در لبنان براي آنها دردسر ساز شده است.
البته اين امر يعني لغو مذهب از شناسنامه براي فرزندان برخي از لبناني ها مشکلاتي را به بار آورده اند چراکه اين دسته از جوانان قادر به گرفتن شناسنامه براي فرزندان خود نيستند.
ذکر نام مذهب در شناسنامه لبناني از لحاظ قانوني ضروري است و حذف آن مشکلاتي براي شهروندان به وجود مي آورد.
يک شهروند لبناني به نام "عصام الحاج" اخيرا دچار اين مشکل شده است. وي قبل از ازدواج با همسرش "احلام" و بعد از مشورت با کارشناسان حقوقي لبنان اقدام به حذف نام مذهب از شناسنامه خود و همسرش کرده است.
عصام الحاج اقدام خود را که زير نظر کارشناسان حقوقي انجام داده است، قانوني مي داند و حتي او در انتخابات اخير لبنان نيز شرکت کرده و با مشکلي روبه رو نشده است. ولي مشکل زماني ايجاد شد که وي براي گرفتن شناسنامه براي فرزند خود "جاد" به سازمان رسمي مربوطه مراجعه کرد که با پاسخ منفي آنها روبه رو شد و علت را در عدم ذکر نام مذهب در شناسنامه والدين عنوان کرده اند چرا که در صورتي که مشخصات شناسنامه که يکي از آنها مذهب است، ناقص باشد، براي نوزاد شناسنامه جديد صادر نمي شود.
مانع ديگري که در بچه دار شدن لبناني ها وجود دارد اين است که تعداد زيادى از زنان لبنانى در بيرون منزل مشغول کارند که اکثر اين زنان متاهل هستند که به دليل مشکلات اقتصادى مجبور به کار شده اند. اگرچه در لبنان حقوق و مزاياى زن و مرد شاغل تفاوتى ندارد، اما مرخصى هاى مخصوص زنان، کوتاه است.
در ادارات دولتى تنها دو ماه و در موسسات خصوصى 40 روز مرخصى زايمان براى زنان لبنانى در نظر گرفته شده است. خانواده در لبنان به دليل اينکه زن و مرد هر دو شاغل هستند، تحت فشار است و مشکلات اقتصادى، عامل بسيارى از طلاق ها در لبنان شده است ضمن اينکه در قانون کار لبنان بازنشستگى به مانند ايران وجود ندارد و برخي افراد بايد تا پايان عمر کار کنند و اين مساله ار موانع جدي بچه دار شدن لبناني ها پس از ازدواج است. البته مردم در لبنان به حفظ خانواده خود علاقه مند هستند و ضرب المثلى در فرهنگ لبنانى مى گويد: "آرامگاه تو همين خانه است." به اين معنى که هر جا بروى آخر به خانه بازمى گردى و مشکلات افراد بايد درون خانواده حل شود و هيچ راه ديگرى وجود ندارد.