شايد زماني كه اسكناس بهعنوان ابزار مبادلات مالي در قرن نوزدهم میلادی رايج شد، كسي فكر نمي‌كرد اين كاغذهاي بهادار، در طول تاريخ، ارزشي بسيار فراتر از بهاي اسمي خود پيدا كنند.
اسكناسها، يكي از بهترين نمادهاي فرهنگي و اقتصادي كشورها هستند. آنها جدا از جذابیت ذاتی خود (بهعنوان ابزار خرید و فروش)، به لحاظ ارزشهای هنری، زیبایی و مهمتر از همه کمیاب شدن بعد از یک برهه زمانی، مورد توجه افراد قرار میگیرند. بههمین دلیل هم امروزه جمعآوري اسكناس، به سرگرمي شيك، پرهزينه ولي سودآور تبدیل شده است.
جمعآوری اسکناس، بهعنوان يك سرگرمي سودآور، از ابتداي قرن بيستم و همزمان با همهگير شدن تبادل اسكناس آغاز شد. پرداختن به اين سرگرمي، جدا از مفرح بودن، به زمان و نقدينگي كافي نياز دارد. در اينصورت فرد مي‌تواند مطمئن باشد مجموعه‌اي كه گردآوري كرده در سالهاي بعد ارزش و اعتبار بسيار بالايي پيدا مي‌كند.
در اين قسمت، هدف، پرداختن به مقوله جمعآوري اسكناسهاي ايراني است كه قواعد خاص خود را داراست و با جمعآوري اسكناس در ديگر كشورها تفاوتهاي فاحشي دارد. در كشورهاي ديگر، فرد با توجه به بودجه، وقت و نظر خود به جمعآوري اسكناس در رده‌هاي مختلف كيفيتي مي‌پردازد و لزوما ممكن است همه اسكناسهاي آلبوم وي نو و بانكي نباشند. البته كلكسيونرهاي حرفهاي، نو بودن اسكناس را شرط ضروري جمعآوري آن در همه دنيا مي‌دانند.
مسئله ديگر اين‌كه، اكثر كلكسيونرها، به داشتن يك برگ از هر اسكناس اكتفا مي‌كنند و تعداد كمتري نيز از هر رقم، دو برگ اسكناس جمع مي‌كنند؛ اما حتما مي‌دانيد كه در ايران داشتن يك برگ يا حتي دو برگ اسكناس با شماره‌هاي متفاوت كافي نيست و مجموعه‌اي ارزشمند خواهد بود كه كليه اسكناسهاي آن (حداقل از دوره قاجار به بعد) به صورت جفت (شماره سريال پشت سرهم) و كاملا نو و بانكي باشند.
لذا اگر تازگي به جمع علاقهمندان آلبومهای اسكناس پيوستهايد، حتما هر چه مي‌خريد، جفت باشد؛ ولو اين‌كه پول زيادي را صرف خريد يك جفت اسكناس كنيد. چون اين يك جفت، ممكن است سال آينده سه تا چهار برابر، افزايش قيمت داشته باشد ولي سه يا چهار اسكناس تكي كه با معادل آن پول مي‌توانستيد بخريد، نـه !!
قسمت جالب قضيه كه سبب توليد گرانترين اسكناسهاي كلكسيويي شده اينجاست كه مثلا اسكناس 2000 ريالي با عكس يادبود آزادسازي خرمشهر (طرح قديم 200 تومانيها) فرضا در زمان مسئوليت آقايان محسن نوربخش و محمدحسين عادلي، توليد شد و برخي از آنها با واترمارك ا... چاپ و توزيع شد. در سال بعد، بخشي ديگر با واترمارك فهميده چاپ شد و اگر از تنوع نوع امضاي آقاي عادلي (سه نوع در يك زمان!) صرفنظر كنيم، اسكناسهاي واترمارك خورده، دو نوع شماره در زمانهاي متفاوت روي آنها چاپ شد.
نتيجه آن شد كه 2000 ريالي امضاي نوربخش و محمدحسين عادلي، با واترمارك فهميده، امضاي بزرگ با شماره درشت، در حال حاضر 25000 تومان قيمت دارد اما 2000 ريالي امضاي نوربخش و محمدحسين عادلي، با واترمارك فهميده، امضاي بزرگ با شمارهريز، 5 ميليون تومان!
فقط به اين خاطر كه تيراژ دومي (با شماره‌هاي ريز) بسيار كم در حد يكي – دو ميليون برگ بوده است. طبيعتا اسكناس در بانكها مصرف مي‌شود و توسط مردم مستعمل مي‌شود و آن‌چه كه از يك اسكناس در طول زمان بهصورت سالم و دست نخورده مي‌ماند، ارزشمند و ارزشمندتر مي‌شود.
اسكناسهاي با مخرج كسر 99 يا 33 بهعنوان اسكناس جايگزين مطرح هستند (يعني پس از امحاي اسكناسهاي فرسوده، به جاي آنها و با همان تعداد، اسكناس خام ديگر شماره سريال مي‌خورند - كه معمولا از 99/77 شروع مي‌شوند - و وارد چرخه مي‌شوند). طبيعتا تعداد اينگونه اسكناسها نيز محدود است، لذا گرانتر نيز هستند. برخي كلكسيونرها تمايل خاصي به جمعآوري اسكناس با كسرهاي جايگزين دارند و اين شيوه ديگري از مجموعهداري است. بنابراين يك مجموعه دار، لزوما مجبور به تهيه اسكناس با كسر جايگزين نيست. البته دانستن تعداد كسرهاي يك اسكناس مي‌تواند در تخمين تعداد اسكناس منتشره و بالتبع ميزان ارزشمندي آن در آينده مؤثر باشد. براي مثال اسكناس 2000 توماني با امضاي «دانشجعفري - شيباني» از كسر با مخرج 6 شروع و تا مخرج 19 ادامه پيدا كرده است؛ تنها تبديل شماره 6 به 7 در مخرج كسرها يعني چاپ 100 ميليون قطعه از آن اسكناس.
پس تقريبا مي‌توان گفت كه يك ميليارد و 300 ميليون قطعه از آن اسكناس چاپ شده، در حالي كه 2000 توماني «دانشجعفري - مظاهري» از اواسط كسر مخرج 19 شروع شده و در اواسط مخرج 21 پايان يافته است. يعني فقط 200 ميليون از آن چاپ و توزيع شده، و اين نشان مي‌دهد كه اين اسكناس بر خلاف نمونه اولي، حتي در كوتاهمدت نيز داراي ارزش بسيار زيادي خواهد شد، چه رسد به بلندمدت؛ چون تيراژ بسيار پاييني داشته است. همچنين علت ارزش بسيار زياد اسكناس ۲۰۰ توماني با امضاي «نوربخش - عادلي، شمارهريز و امضاي بزرگ» آن است كه اين اسكناس (با استفاده از برگه خام امضادار و بدون شماره قبلي) نيز در تيراژ بسيار محدود و به صورت جايگزين با كسر 99/77 با استفاده از ماشين شمارهزني ريز، شماره خورده و روانه بازار شده است.
ارزانترين اسكناس دوران قاجار، 1 توماني قاجار است (با كيفيت معمولي، مثل پولي كه در جيب من و شما پيدا مي‌شود، نه بانكي و سالم!) كه در حال حاضر 900.000 تومان است و گرانترين آن، اسكناس 1000 توماني است كه در صورت وجود يك اسكناس مستعمل نيز بیش از 90 ميليون تومان ارزش دارد.
در بين اسكناسهاي بهجا مانده از پهلوي اول، ارزانترين اسكناس، 5 ريالي چاپ سال 1317 شمسي است كه جفت بانكي آن 350.000 تومان ارزش دارد. گرانترين اسكناس اين دوران، 500 ريالي چاپ 1314 است كه يك جفت آن، 77 ميليون تومان معامله شده است!
در بين اسكناسهاي پهلوي دوم، هر چند اسكناسهاي ارزان با جفتي 2 تا 3 هزار تومان (2 توماني‌هاي اواخر حكومت پهلوي) نيز وجود دارد، لكن گرانترين اسكناس اين دوران، 5000 ريالي چاپ 1348 است كه يك جفت آن 30 ميليون تومان قيمت دارد! اين اسكناس در پاكستان چاپ شده و بهعلت رنگ دادن در هنگام تماس با دست يا پارچه خيس، خيلي زود جمعآوري شد، اما آنقدر زمان بود تا كلكسيونرها تعداد زيادي از آنها را به گاوصندوقهاي خود ببرند!
شايد باورتان نشود، اما همانطور كه در سطور بالا گفته شد، در بين اسكناسهاي دوران جمهوري اسلامي نيز اسكناسي وجود دارد كه با پولش بتوان يك پرايد مدل 86 خريد! يك جفت 200 توماني امضاي محسن نوربخش و محمدحسين عادلي، با واترمارك فهميده، امضاي بزرگ با شمارهريز، 5 ميليون تومان معامله شده است! البته فراموش نشود كه اسكناسها بايد جفت، با سريال پشت سر هم و بانكي و كاملا تميز باشند.
منبع: پنجره