حدود ۴۵هزار نفر مبتلا به ویروس HIV در ایران زندگی می‌کنند که تنها ۲۵هزار نفر از این تعداد شناسایی شده‌اند. دلیلش هم این است که خیلی از افراد مشکوک به این ویروس از ترس انگ‌ها و برچسب‌های اجتماعی برای انجام تست مراجعه نمی‌کنند.
دلیل دیگر نیز آگاهی بسیار پایین جامعه نسبت به این ویروس و بیماری ایدز است. مثلا خیلی از افراد هنوز نمی‌دانند ویروس HIV و بیماری ایدز با هم فرق دارند. یا خبر ندارند که راه‌های انتقال آن چیست.
گزارش اولین مورد ابتلای نمونه انسانی به ایدز حدود ۴۳ سال پیش یعنی سال ۱۹۸۱ منتشر شد.
HIV و ایدز در دهه ۸۰ میلادی یک بیماری مرگبار و بسیار خطرناک بود و مبتلایان بعد از حدود ۱۰ سال از شروع ابتلا حتما جان خود را از دست می‌دادند، اما امروزه داروهای پیشرفته‌ی مختلفی برای این ویروس در دسترس است که می‌تواند به فرد مبتلا این امکان را بدهد که یک عمر طبیعی و زندگی عادی داشته باشد و حتی ازدواج کند و بچه‌دار شود. به شرط آن که فرد تا پایان عمر به داروهای خود پایبند باشد.
همشهری آنلاین به بهانه روز جهانی ایدز (اول دسامبر/ ۱۱ آذر) و برای افزایش آگاهی جامعه نسبت به این بیماری، آشنایی با تست‌ها، این که برای انجام تست کجا باید مراجعه کنیم، چه زمانی باید مراجعه کنیم، چرا انجام تست خیلی مهم است و ...، با دکتر آمیتیس رمضانی، متخصص بیماری‌های عفونی و دبیر انجمن متخصصین بیماری‌های عفونی ایران گفتگو کرده که می‌خوانید.
برای تشخیص HIV چه اقدامی باید انجام دهیم؟ آیا آزمایش را پزشک باید بنویسد؟
HIV تست‌های مختلف و متعددی دارد که پزشک باید آن را بنویسد و شما به هر آزمایشگاهی بروید، تست را برایتان انجام می‌دهند.
بهترین تست تشخیص HIV کدام تست است؟
راه‌ها و تست‌های تشخیص HIV زیاد است اما دقیق‌ترین تست، تست الایزا نسل چهار است. سریع‌ترین و در دسترس‌ترین و راحت‌ترین هم تست رپید است که در عرض ۲۰ دقیقه می‌تواند تکلیف فرد را روشن کند که HIV دارد یا نه که معمولا هم ۲ بار باید تکرار شود.
یک سری تست‌های دیگر مثل تست PCR و تست مولکولی و ... هم برای تشخیص HIV وجود دارد که گران هستند و زمان‌بندی آنها خیلی مهم است. آنچه برای ما خیلی اهمیت دارد، شناسایی سریع‌تر افراد HIV مثبت است و بهترین تست هم همین تست آنتی‌بادی با روش الایزا است. تست رپید را می‌توان از ۱۸ تا ۹۰ روز بعد از تماس با ویروس انجام داد اما حساسیت این تست از تست الایزای نسل چهار پایین‌تر است.
آیا تست الایزا خطا ندارد؟
حساسیت تست الایزا بسیار بالا است، اما حساسیت تست PCR و تست مولکولی در مواردی که شدت علائم و میزان ویروس در خون فرد کم یا زیاد باشد، ممکن است کمتر باشد.
چه زمانی باید برای انجام تست مراجعه کنیم؟ آیا لازم است همه افراد این کار را انجام دهند؟
اگر فرد یک تماس جنسی با فرد مشکوک داشت، یا اتفاقی یک سرنگ وارد بدنش شده و نگران شده، باید حتما برای انجام تست مراجعه کند. البته شما به محض مشکوک شدن به ابتلا نمی‌توانید تست بدهید و خیلی زود هم جواب بگیرید. فرد باید ۲ تا ۴ هفته بعد از تماس مشکوک به پزشک مراجعه کند و برای تست الایزا درخواست بدهد و یا از تست‌های رپید که قابل تهیه از داروخانه‌ها است، استفاده کند. درضمن تا ۶ ماه هم باید این پیگیری‌ها را ادامه دهد تا از منفی بودن تست HIV مطمئن شویم.
پس تشخیص ابتلا به HIV طول می‌کشد؟
بله حداقل ۶ ماه طول می‌کشد. اما اگر فرد در مراحل حاد بیماری است، ما معمولا تست‌های مولکولی و آنتی‌ژن P۲۴ را برایش انجام می‌دهیم. این تست‌ها در مراحل حاد بیماری بیشتر جواب می‌دهد. درکل توصیه می‌شود که این افراد بعد از تماس با مورد مشکوک به HIV، ابتدا ۲ تا ۴ هفته بعد، سپس ۳ ماه بعد و همچنین ۶ ماه بعد برای تکرار کردن تست‌ها مراجعه کند تا مطمئن شویم که HIV منفی است.
آیا تست الایزا را همه آزمایشگاه های کشور دارند؟
بله، همه آزمایشگاه های کشور این تست را دارند. چون یک کیت خیلی ساده دارد و خیلی راحت در هر آزمایشگاهی می‌توانند تست خود را انجام دهند. مهم‌ترین موضوع این است که افراد هر چیز مشکوکی که ابتلا به HIV را نشان دهد، مشاهده کردند، فورا برای انجام تست مراجعه کنند و به خاطر ترس از انگ و ... آن را پنهان نکنند یا سبک نشمارند.
مثلا فردی در پارک روی نیمکت می‌نشیند و اتفاقی سر سرنگ در پوست تنش فرو می‌رود. یا مثلا فردی بهیار و پرستار است و موقع نمونه‌گیری، سر سوزن ناخواسته وارد دستش می‌شود. یا فردی تماس جنسی مشکوک داشته است. اینها باید پیگیری کنند و بی‌تفاوت از کنارش نگذرند و حتما برای انجام تست مراجعه کنند.
ویروس HIV از چه راه‌هایی منتقل می‌شود؟ آیا تماس عادی با فرد HIV مثبت هم خطر انتقال را به دنبال دارد؟
تماس‌های روتین روزانه، نقشی در انتقال ویروس HIV ندارد. مثلا اگر شما یک همکار HIV مثبت داشته باشید، هیچ ریسکی برایتان ندارد. نه بزاقش و نه دست دادن با او هیچ کدام باعث انتقال ویروس نمی‌شود. بیشتر تماس جنسی است که باعث انتقال می‌شود. این ویروس ۳ راه انتقال دارد؛ تماس جنسی با فرد آلوده، خون و فرآورده‌های خونی (که الان دیگر این مورد پیش نمی‌آید.
چون مراکز انتقال خون حتما آلودگی خون را بررسی می‌کنند)، راه سوم؛ از مادر باردار به جنین. البته شایع‌ترین راه الان در کشور ما از راه تماس جنسی است. قبلا راه اصلی انتقال، سرنگ‌های آلوده بود که معتادان تزریقی به طور مشترک استفاده می‌کردند و اگر کسی در این میان HIV مثبت بود، ویروس را به بقیه هم منتقل می‌کرد. بعدا که برای کاهش آسیب از سرنگ‌های مشترک کمتر استفاده کردند، انتقال ویروس HIV از این طریق کاهش یافت و در حال حاضر شایع‌ترین راه انتقال از طریق تماس جنسی است.
این ویروس از غیر از این ۳ راه منتقل نمی‌شود؟ مثلا با تتو کردن.
ببینید استفاده از سر سوزن آلوده، تتو کردن در مراکز غیر بهداشتی، سوراخ کردن گوش در مراکز غیر بهداشتی که سری را عوض نمی‌کنند، آرایشگاه‌ها و سلمانی‌هایی که از تیغ مشترک استفاده می‌شود، ریسک ابتلا را بالا می‌برند اما شایع‌ترین راه همان طور که گفتم، تماس جنسی است.
آیا فرد HIV مثبت می‌تواند ازدواج کند؟
بله هم می‌تواند ازدواج کند و هم بچه‌دارد شود. به شرط آن که این افراد سریع‌تر تست بدهند و درمان‌های اختصاصی HIV را دریافت کنند. فرد مبتلا وقتی دارو مصرف می‌کند، سطح ویروس در بدنش پایین می‌آید و ویروس دیگر به شریکش منتقل نمی‌شود. خود کاندوم هم یکی از راه‌های جلوگیری از انتقال است. الان درمان‌های ضد HIV بسیار پیشرفت کرده‌اند و این باعث می‌شود که طول عمر افراد HIV مثبت زیاد شده و نسبت به گذشته خیلی دیرتر وارد مرحله ایدز شوند. و بعضی از این افراد هم زندگی طبیعی و نرمالی دارند.
در صورت ابتلا به ایدز چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
ایدز، مرحله پیشرفته بیماری است که از کنترل خارج می‌شود. چون تمام گلبول‌های سفید از بین می‌روند، سیستم ایمنی کامل از بین می‌رود و انواع عفونت‌های فرصت‌طلب و سرطان‌ها سوار می‌شوند.
اگر فرد در مرحله HIV که میزان گلبول‌های سفید فرد هنوز خیلی افت نکرده، درمان را شروع کند، می‌تواند یک زندگی نسبتا نرمال داشته باشد. نمی‌گوییم یک زندگی کاملا عادی خواهد داشت اما می‌تواند زندگی نرمالی داشته باشد و دچار مرگ هم نشود.
یعنی اگر فرد ایدز بگیرد، دیگر مرگش حتمی است؟
بستگی به رسیدگی فرد دارد. برای همین اصرار داریم که افراد مبتلا به HIV زودتر شناسایی شوند. وقتی ویروس وارد بدن می‌شود، تا زمانی که بخواهد علائم اصلی بیماری ایجاد شود، ۸ تا ۹ سال طول می‌کشد. یعنی در ۸ – ۹ سال فرد مبتلا است و خیلی علائم خاصی ندارد. فقط اوایلش ممکن است علائمی شبیه آنفلوآنزا ببیند و غدد لنفاویش یک کم بزرگ شوند و بعد خوب می‌شود. طوری که فکر می‌کند واقعا یک عفونت ویروسی گرفته بوده است.
در این مدت ویروس فرصت دارد که گلبول‌های سفید را از بین ببرد، سیستم ایمنی را تحلیل ببرد و خیلی موذیانه به روند بیماری ادامه می‌دهد تا جایی که میزان گلبول‌ها آن قدر پایین می‌آید که فرد وارد مرحله ایدز می‌شود.
اما اگر همان موقع که به ابتلا مشکوک شده، برای تست مراجعه کند، می‌توان با درمان‌های اختصاصی کمک کرد تا وارد مرحله ابتلا به ایدز نشود و زندگی تقریبا نرمالی داشته باشد. وقتی فرد وارد مرحله ایدز شود، دیگر آینده خوبی در پیش ندارد و بسیاری از اینها جان خود را از دست می‌دهند.