باستان‌شناسان، شناسایی و مستندنگاری غار ـ دژ دیوخانه در دره بَندِبُن چهاردانگه مازندران را آغاز کردند. آنها این غار ـ دژ را در زمره شگفت‌انگیزترین و اسرارآمیزترین سازه‌های باستانی ایران توصیف می‌کنند که دیرنگی آن دست‌کم تا دوره اشکانی گمان زده شده است.
به گزارش ایسنا، بنابر آنچه روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اعلام کرده است پژوهش‌های میدانی باستان‌شناسی دره بَندِبُن چهاردانگه مازندران با محوریت «شناسایی و مستندنگاری غار ـ دژ دیوخانه» و با مجوز این پژوهشگاه آغاز شده است.
سامان توفیق، سرپرست هیأت باستان‌شناسی مستقر در دره بَندِبُن گفت: حوزه جغرافیایی این پژوهش استان مازندران، شهرستان، ساری بخش چهاردانگه، منطقه نرماب دوسر، دره بَندِبُن است که رشته‌کوه‌های شاه دژ، شهریارگر (شهریارکوه) و رشته کوه باستانی کوه قارن این گستره را مانند یک دژ، در بر گرفته‌اند.
این باستان‌شناس افزود: از برجسته‌ترین محوطه‌های شناسایی‌شده این منطقه تا اکنون می‌توان به غار ـ دژ دیوخانه، غار دِزخانه، دژ سوته‌رجه (قلعه گردن)، قلعه با عمارت قاجاری، کوشک یا دروازه‌خانه، بقایای چند گورستان باستانی ـ تاریخی، روستای متروکه نِپِنی و بقایای راه باستانی بَندِبُن به سعیدآباد اشاره کرد که بخشی از مسیر ارتباطی کهن دامغان به ساری و تبرستان بود.
سرپرست هیأت باستان‌شناسی دره بَندِبُن افزود: دیوخانه، یک سازه با نما و پلان منحصربفرد با پوشش خرپشته‌ای مشابه گورخانه‌های هلنیستی ـ رومی است که در دیواره کوه در بلندایی دور از دسترس و سراشیب به شیوه مهرازی گورخانه‌های هخامنشی با بکارگیری روش دستکند و نیز ساخت‌مایه‌های سنگ، گچ و ساروج ساخته شده است. از این نگاه پس از غار ـ دژ اِسپَهبَدان در سوادکوه، باید آن را در زمره شگفت‌انگیزترین و اسرارآمیزترین سازه‌های باستانی ایران دانست.
ارائه دیدگاه درست در مورد زمان ساخت و کاربری این سازه نیازمند به پژوهش‌های تکمیلی در ادامه است ولی وجود تاق‌های بیضی، دیرینگی این سازه را دست‌کم تا دوره اشکانی جلو می‌برد.
این باستان‌شناس ادامه داد: در دهه ۸۰ هنگام شناسایی و بازدید از قلعه گردن بندبن، به دیوخانه برخوردیم و شناسایی و بازدیدی از آن صورت گرفت ولی به دلیل شرایط ویژه این اثر، فقدان پشتوانه حفاظتی لازم و عدم ثبت ملی آن، صلاح بود از انتشار هرگونه خبر و رسانه‌ای کردن آن پرهیز شود و در طرح پژوهشی جامعی که نخستین بار برای شناسایی و بررسی باستان‌شناسی غار ـ دژهای رشته‌کوه البرز در سال ۱۳۹۴ ارائه کرد تصویر و مشخصات این سازه را هم در کنار دیگر آثار همچون غار ـ دژ اِسپَهبَدان قرار داد ولی بنا به محدودیت اعتبارات و ...، تنها با انجام پژوهش بر یک مورد از این آثار، یعنی غار ـ دژ اِسپَهبَدان موافقت شد و تا آن زمان به جز شماری از سنگ‌نوردان و جویندگان گنج که بخش‌هایی از کف سازه را آشفته ساخته‌اند هیچ پژوهشگری از وجود چنین سازه‌ای با خبر نبوده و به جز داده‌های نگارنده تا اکنون هیچ گزارش علمی و دقیقی از شناسایی و پژوهش باستان‌شناسی و مهرازی آن در دست نیست.