هر سال این بحث درمی‌گیرد که چرا 4 دی (تولد مسیح) تبریک گفته می‌شود ولی 5 دی (درگذشت زرتشت) تسلیت گفته نمی‌شود. این یادداشت به این پرسش پرداخته با این توضیح که تولد زرتشت در تقویم رسمی نشسته...

عصر ایران؛ مهرداد خدیر- هر سال در هفتۀ نخست دی ماه که به مناسبت 4 دی زادروز عیسی مسیح به مسیحیان جهان و ایران تبریک گفته ولی فردای آن - 5 دی- در قبال سالروز درگذشت «زرتشت» هیچ پیام و نظری صادر نمی‌شود (و صدا و سیما هم هیچ اشارتی ندارد) بحث‌هایی در می‌گیرد که با ظهور فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی از جانب غیر زرتشتیان نیز پررنگ‌تر می‌شود و البته پس از چندی فرومی‌نشیند. ضمن این که گرامی‌داشتِ کریسمس در کشورهای مختلف دنیا منوط به مسیحی بودن مردم آنها نیست و در ایران هم باب شده غیر مسیحیان نیز کریسمس را جشن می‌گیرند؛ البته بیشتر در طبقات مرفهی که به فرهنگ غربی تمایل دارند و از منظر دینی نیست و مانند ولنتاین است.

انتقاد زرتشتیان یا دوستداران مسلمان فرهنگ ایران بر چند پایه استوار است:

نخست این که در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران مشخصا سه دین دیگر به رسمیت شناخته شده است: مسیحیت، یهود و زرتشت و در مجلس شورای اسلامی هم زرتشتیان نماینده دارند و مهم‌تر این که دو سال است در تقویم رسمی کشور روزی به نام زرتشت، اختصاص یافته است.

دوم این که کریسمس، برگرفته از یلدای ایرانی یا زادروز خدایگان میتراست و قریب 400 سال بعد به صورت نمادین تعیین شده است حال آن که زرتشت، حال و هوای ایرانی دارد.

سوم این که زرتشت با فرهنگ و آداب سنن ایرانی پیوند دارد و درست است که در قرآن کریم شاهد اشارات مستقیم به آن نیستیم و نام برده نشده اما به شدتِ باورهای مسیحیان هم به چالش کشیده نشده است. چندان که باور مسیحیان به «پسر خدا» یا «مصلوب شدن» یا تقدیس شراب آشکارا نفی شده است.

مهم‌تر این که تأکید پیامبر اسلام بر «توحید» - یکتایی و یگانگی- نفی «تثلیث»- یا سه گانۀ «پدر و پسر و روح القدس» است که بیش از هر جای دیگر در سورۀ توحید تبلور یافته و هر آیۀ آن بر آن تأکید دارد و تحقیقات تازۀ دکتر سروش دربارۀ کلمۀ «صمد» هم نشان می‌دهد آن آیه نیز در نفی باوری مسیحی است نه به معنی «بی‌نیاز». به این معنی که کل سورۀ «توحید» در تقابل با باورهای مسیحیان قرار دارد ( یگانه و نه سه‌گانه بودن الله، صمد به معنی خاص که جای تفسیر آن اینجا نیست و زاده نشدن و نزادن). چنین نفی و تقابلی را اما در مقابل زرتشت شاهد نیستیم (بحث مجوس در قرآن هم مرتبط است ولی این گفتار را مطول می‌‌کند.)

در توجیه البته گفته می‌شود مسیح و زرتشت را نباید در کنار هم قرار داد و اگر در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران کنار هم قرار گرفته و در مجلس شورای اسلامی به آنان یک‌سان نگریسته می‌شود از سر مصلحت بوده و گرنه شیعیان عیسی علیه السلام را در زمرۀ پیامبران اولوالعزم می‌دانند. در قرآن البته مصادیق "اولوالعزم" نیامده و در روایات به 5 پیامبر و از جمله عیسی اشاره شده اما از خود عیسی مسیح بارها در قرآن یاد شده حال آن که روحانیون شیعه در پیامبر بودن یا نبودن زرتشت و برخی حتی در واقعیت یا افسانه بودن او تردید دارند. با این حال در این باره هم گفته می‌شود اشارات مکرر به عیسی مسیح به خاطر نفی ادعای پسر خدا یا پسر یوسف نجار یا مصلوب شدن و چالش با مدعاهاست.

مشخصا درست 20 سال پیش آیت‌الله شیخ محمد یزدی در خطبه‌های نماز جمعۀ تهران در توضیح این تفاوت گفت: «مشخص نیست که زرتشت پیامبر بوده باشد» هر چند که در همان خطبه‌ها به مسیحیان هم توصیه کرد: «حضرت عیسی را باید مطابق آموزه‌های قرآن بشناسید».

به عبارت روشن‌تر: چگونه است که زادروز مسیح یا کریسمس که با فرهنگ غربی شناخته شد‌ه‌تر است و مبنای تاریخی هم ندارد و برگرفته از تولد خدایگان ایزدِ ایرانیان باستان است و اکثر مسیحیان ایران نیز -که غالبا نه کاتولیک‌اند نه پروتستان و ششم ژانویه و نه 25 دسامبر را به عنوان زادروز مسیح جشن می‌گیرند- (چون پیرو کلیسای مستقل ارامنه‌اند) تبریک گفته می‌شود و تلویزیون هم به مناسبت آن فیلم سینمایی پخش می‌کند (قدیم‌ترها: آهنگ برنادت) ولی تنها یک روز بعد - 5 دی- هیچ اشارتی به سالروز درگذشت زرتشت نمی‌شود؟ خصوصا این که هر چهار سال یک بار 25 دسامبر و کریسمس به خاطر سال کبیسه به جای 4 دی روز بعد و همان 5 دی است.

با نگاه اعتقادی، پاسخ یا توجیه همان است که آمد و جمله‌ای که از آقای شیخ محمد یزدی مرحوم در نماز جمعۀ 20 سال قبل نقل شد.

با نگاه رسمی اما موضوع متفاوت است. چون در قانون اساسی شاهد نگاهی یک‌سان به هر دو هستیم و اگر سهم مسیحیان سه نفر و سهم زرتشتیان یکی است به خاطر تفکیک مسیحیان ارمنی جنوب از مسیحیان ارمنی شمال و مسیحیان آشوری و کلدانی است (هر‌کدام یک نفر) حال آن که دربارۀ زرتشتیان، چنین تفکیکی وجود ندارد ضمن این که اقلیت‌های مذهبی اگر بخواهند می‌توانند به نامزدهای غیر هم‌مذهب خود هم رأی بدهند. یعنی اگر نگاه سیاسی یا منطقه‌ای را ترجیح بدهند.

البته مقامات می‌توانند در توجیه این که چرا 4 دی را به مسیحیان تبریک می‌گویند و 5 دی را به زرتشتیان تسلیت نمی‌گویند این نکته را گوش‌زد کنند که دربارۀ عیسی مسیح مناسبت دیگر که به فرهنگ ایرانی نزدیک باشد نمی‌شناسند و خود زرتشتیان نیز به زادروز بیشتر اهمیت می‌دهند تا سالروز مرگ اما از دو سال پیش به این سو می‌توانند پاسخ قانع کننده‌تری ارایه دهند.

چرا که در سال 1398 و اتفاقا درست در روز کریسمس دو سال پیش – 4 دی- شورای عالی انقلاب فرهنگی نام‌گذاری 6 فروردین به عنوان روز زرتشت در تقویم رسمی جمهوری اسلامی ایران را تصویب کرد و این اتفاق چنان به مذاق زرتشتیان خوش نشست که چند ساعت پس از انتشار خبر « سپنتا نیک‌نام» که به خاطر بحث‌های مربوط به عضویت در شورای شهر یزد به شهرت ملی رسیده بود (و همان که هر سال تبریک 4 دی و سکوت 5 دی را یادآور می‌شد) این توییت را گذاشت:

«سال‌های پیش زادروز زرتشت را فقط در تقویم ویژۀ زرتشتیان می‌دیدم و این جمله را با خود تکرار می‌کردم: در وطن خویش، غریب! خوش‌حال و سپاس‌گزارم که با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، ششم فروردین – زادروز پیامبر ایرانی- به عنوان روز زرتشت به تقویم ایرانی افزوده شده است.»

«اسفندیار اختیاری» نمایندۀ زرتشتیان در مجلس شورای اسلامی هم در نامۀ تشکر خود به حسن روحانی رییس جمهوری وقت و رییس شورای عالی انقلاب فرهنگی، از زاویۀ ایرانی و فرهنگی و نه دینی استقبال کرد و به جای تعبیر «پیامبر ایرانی» که نسبت به آن حساسیت وجود دارد از «روز زایش اشوزرتشت اسپنتمان» نوشت و آرزو کرد «این حرکت، آغاز جشن‌های فرهنگی دیگر باشد و از سه جشن به صورت مشخص نام برد: سه جشنی که مانند عید نوروز می تواند فرای علایق زرتشتی و از حیث ایرانی و ملی برگزار شود: جشن تیرگان به یاد آرش کمان‌گیر، جشن مهرگان به یاد کاوۀ آهن‌گر و جشن سده به پاس آغاز تمدن بشری.»

(نکته حاشیه‌ای هم این که یک سال قبل از مصوبۀ شورای‌عالی انقلاب فرهنگی و در 5 دی 1397 البته محمود احمدی‌نژاد رییس جمهوری پیشین ایران در توییتی «سالروز شهادت حضرت زرتشت پیام آور ایرانی» را تسلیت گفت که دو واژۀ «شهادت» و «پیام آور» در آن قابل توجه بود. اولی به خاطر این که شهادت در فرهنگ شیعی بار خاصی دارد و به کار بردن آن برای غیر مسلمانان شیعه مرسوم نیست هرچند که «پیام‌آور» به جای پیامبر نشان می‌داد نمی خواهد حساسیت را بالا ببرد. پرسش اما این بود که اگر چنین باوری دارد چرا چنین پیامی را در سال‌های ریاست جمهوری صادر نمی‌کرد یا مناسبت آن را در شورای عالی انقلاب فرهنکی که ریاست آن را بر عهده داشت به رسمیت نرساند؟)

با این توضیحات اگر زرتشتیان انتظار پیام مقامات یا توجه صدا وسیما را دارند می‌توانند به 6 فروردین معطوف کنند که رسمیت یافته است.

بیشتر بخوانید:

روز کریسمس؛ به هم‌وطنان مسیحی 12 روز دیگر تبریک بگوییم نه امروز!

سکانسی حذف شده از فیلم سینمایی"گشت ۳" (فیلم)

تماشاخانه