با این که داماد امام خمینی و معتمد و امین رهبر فقید و از مؤثرترین روحانیون صدر انقلاب بود اما تلاش او برای میانجی‌گری بین بنی‌صدر و سران حزب جمهوری اسلامی بیش از هر فعالیت دیگر او در خاطره ها مانده اگر چه به نتیجه نرسید.

عصر ایران- امروز چهلمین سالگرد درگذشت آیت‌الله شهاب‌الدین اشراقی است که اگرچه به عنوان داماد امام خمینی شهرت دارد اما تنها داماد رهبر فقید انقلاب نبود. امین و معتمد و مشاور ویژۀ امام خمینی و از مؤثرترین چهره‌های صدر انقلاب بود که هر جا اختلافی درمی‌گرفت به نمایندگی از جانب امام، مأموریت می‌یافت.

با این ویژگی طبیعی بود که برای جلوگیری از تشدید اختلافات جریانان سیاسی و مخالفت با تندروی‌ها بکوشد و نمایندگی ابوالحسن بنی‌صدر اولین رییس جمهوری ایران در هیأت سه نفره حل اختلاف را هم پذیرفت.

این هیأت پس از ماجرای 14 اسفند 1359 و در پی تنش شدید میان ابوالحسن بنی‌صدر رییس جمهوری از یک طرف و آیت‌الله بهشتی رییس دیوان عالی کشور ( معادل رییس قوه قضاییه) و دبیر کل حزب جمهوری اسلامی، هاشمی رفسنجانی رییس مجلس شورای اسلامی و محمد علی رجایی نخست‌وزیر از جانب دیگر تشکیل و قرار شد هر یک از طرفین نماینده‌ای انتخاب کند و امام نیز نماینده‌ای تا هیأت سه نفره به اختلافات رسیدگی و چاره اندیشی کند.

رهبران حزب و نخست‌وزیر آیت‌الله شیخ محمد یزدی را انتخاب کردند و امام خمینی نیز آیت‌الله مهدوی‌کنی را و همه منتظر بودند ببینند بنی‌صدر چه کسی را انتخاب می‌کند. نیک می‌دانست با انتخاب یک غیر روحانی ترکیب هیأت دو به یک و به زیان او تمام می‌شود. از سوی دیگر از ظرفیت نزدیکان امام آگاه بود کما این‌که سید احمد خمینی را اول بار به عنوان نخست‌وزیر معرفی کرده بود و البته امام مخالفت کرد. این بار هم آیت‌الله اشراقی داماد امام خمینی را به عنوان نمایندۀ خود معرفی کرد که هم به میانه روی اشتهار داشت و هم مورد وثوق کامل رهبر فقید انقلاب بود.

حوادث بعدی البته چنان پرشتاب شد که عملا کاری از این هیأت برنیامد و آیت‌الله اشراقی هم 25 خرداد 1360 استعفا کرد و کنار رفت چون احساس کرد طرف بنی‌صدر دیگر تنها بهشتی و رجایی و هاشمی نیستند و امام است و پس از آن عملا هیأت ویژۀ سه نفرۀ حل اختلاف منحل شد.

با این حال این تلقی غلبه یافت که آقای اشراقی به جانب رییس جمهوری برکنار شده گرایش دارد و به همین خاطر وقتی در 21 شهریور 1360 و در فضای خاص تابستان سال 60 بعد از برکناری بنی‌صدر و ترورهای سنگین هفتم تیر و هشتم شهریور نام و یاد او هم به حاشیه رفت و مراسم عمومی هم برگزار نشد.

گفته می شود یکی از دلایل توجه خاص امام به فرزندان مرحوم اشراقی خصوصا نوه خود - زهرا اشراقی - همین بود که این ذهنیت اصلاح شود و نزدیکان می‌دانستند که مرحوم اشراقی تا چه اندازه نزد امام محبوب بوده است.

یادداشت حاضر به قلم «سید مهدی حسینی دورود» - دین‌پژوه- نه دربارۀ آنچه در بالا آمد که ناظر به وجوه انقلابی و حوزوی آیت‌الله اشراقی است با این عنوان: نخ تسبیح قم و نجف

سید مهدی حسینی دورود/ امروز ۴۰ سال از رحلت فقیه مجاهد، آیت‌الله شهاب‌الدین اشراقی- مبارزی که از آغاز نهضت تا پایان عمر دوشادوش امام خمینی و یاران وفادارش، در راه استقلال و آزادی و تحقق جمهوری اسلامی کوشید- می گذرد.

شرح خدمات سیاسی، علمی و اجتماعی آیت‌الله اشراقی در راه احیاء حقایق دینی و اسلامی و به ثمر نشستن انقلاب و نهضت امام خمینی، هدایت فکری نسل جوان، حمایت از خانواده زندانیان سیاسی و مبارزان نهضت و نقش عمیق و سازنده او به ویژه پس از دوران تبعید و اداره دفتر حضرت امام و نیز به عنوان نخ تسبیح و حلقه وصل انقلابیون نجف و ایران، در این مختصر نمی‌گنجد.

هم نشینی احترام آمیز با مردم، اصالت و نفوذ خانوادگی، دارا بودن بینش و مشی عملیِ شیعی (انسانی، اخلاقی، عقلانی و آزاد منشی) در روابط اجتماعی و فهم درستِ مسئله زمانه، با وجود امتیاز قرابت با بنیان گذار نهضت، از او شخصیتی مستقل و چهره ای شاخص ساخته بود.

سلوک زاهدانه، روحیه آرام، مهربان، با وقار، متواضع و شخصیت سیاسی و مبارزاتی آیت الله اشراقی، ابعاد وجودی و مقامات علمی و معنوی او را تحت الشعاع قرار داده و حتی مانع بروز و ظهور کامل ایشان در ساحت های مزبور و شناخت جامعه از وی گردید .

با این حال و در کنار فعالیت های گسترده سیاسی - اجتماعی از تلاش های مفید علمی دریغ نورزید و آثار گرانبهایی را از خود به یادگار گذاشت.

از او آثاری چون: "سخن حق" در پنج مجلد با شیوه ای نوین و منحصر به فرد در تفسیر قرآن کریم، "چهره های درخشان" شرحی مبسوط پیرامون آیه تطهیر "پاسداران وحی" نقدی بر کتاب شهید جاوید "شرح و تعلیقه بر کتب عروه الوثقی و الوسیله النجاه" توسط فرزند فاضل او- حجت الاسلام والمسلمين دکتر مرتضی اشراقی -منتشر شده و در اختیار عموم قرار گرفته است.