آینده ایران و تحریم های کنگره آمریکا چه می شود؟

عصرایران ؛ جلیل بیات^*  با عقب نشینی اوباما، کمیته روابط خارجی سنای آمریکا طرح قانونی شدن نظارت بر توافق احتمالی هسته ای ایران و گروه 1+5 را تصویب کرد. بر اساس این طرح دولت آمریکا موظف خواهد بود متن توافق احتمالی را طی 5 روز پس از رسیدن به توافق، تسلیم کنگره کند.

در واکنش به این موضوع مرضیه افخم سخنگوی وزارت خارجه اعلام کرده ایران در مذاکرات مربوطه با دولت ها از جمله دولت آمریکا سر و کار دارد و هر تعهدی بر عهده دولت هاست. همچنین حسن روحانی عنوان کرده طرف ایران در مذاکرات گروه 1+5 است و نه سنای آمریکا.

این موضع ایران کاملا درست و منطبق بر حقوق بین الملل می باشد، اما در این بین نکته مهمی که وجود دارد این است که آیا این موضع، ایران را به هدف خود (اجرای توافق احتمالی و به تبع آن لغو همه تحریم ها) می رساند یا خیر؟

بد نیست قبل از پاسخ به این سوال برای فهم موضوع به یک رویداد تاریخی اشاره شود.

در جریان جنگ جهانی دوم، ایران توسط سه کشور آمریکا، انگلیس و شوروی اشغال شد. در کنفرانس 1942 تهران این سه کشور توافق کردند ظرف شش ماه پس از پایان جنگ نیروهای خود را از ایران خارج کنند. با پایان جنگ، آمریکا و انگلستان به این توافق عمل کردند اما شوروی نیروهای خود را از ایران خارج نکرد و حتی به حمایت از نیروهای تجزیه طلب در آذربایجان پرداخت. تلاش احمد قوام نخست وزیر وقت ایران برای خروج شوروی از کشور بدین جا ختم شد که روس ها در مقابل این اقدام خواستار اعطای امتیاز نفت شمال شدند. قوام با این موضوع موافقت کرد و قرارداد قوام – سادچیکف امضاء شد. با خروج نیروهای شوروی از ایران، روس ها خواستار اجرایی شدن قرارداد شدند اما قوام اعلام کرد طبق قانون اساسی تمام قراردادهای خارجی باید به تصویب مجلس برسد که البته مجلس هم این قرارداد را تصویب نکرد و بدین ترتیب قوام عملا روس ها را فریب داد. (البته در جریان این واقعه تاریخی نقش اولتیماتوم آمریکا به شوروی هم قابل بررسی است)

حال ببینیم اگر سنای آمریکا توافق احتمالی ایران با گروه 1+5 را رد کند به نحوی که اوباما هم قادر به وتوی آن نباشد چه اتفاقی روی خواهد داد. قبل از آن یادآور می شود طبق بیانیه لوزان گفته شده تحریم های ثانویه آمریکا همزمان با اجرای تعهدات عمده هسته ای ایران به نحوی که توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی راستی آزمایی شود، متوقف خواهد شد. از سوی دیگر فرایند تصویب یا رد توافق احتمالی در کنگره آمریکا در مجموع حداقل 52 و حداکثر 82 روز زمان می برد.

حال اگر زمان مشخص شده از روز امضاء تا اجرای توافق کمتر از 52 روز باشد، دو حالت ممکن است روی دهد.

حالت اول آنکه ایران طبق توافق و جهت راستی آزمایی آژانس، تعهدات خود را آغاز می کند به این امید که کنگره آمریکا در این شرایط توافق را مورد تایید قرار دهد. حال اگر بعد از 52 روز نظام آمریکا توافق نهایی را تایید نکند، آمریکا چیزی از دست نداده اما ممکن است ایران اقداماتی غیرقابل بازگشت (همچون بحث تغییر ساختار تقریبا غیر قابل بازگشت آب سنگین اراک) را انجام داده باشد. (بدیهی است این حالت کاملا بدبینانه به موضوع نگاه می کند)

اما حالت دوم اینکه ایران صبر می کند تا نتیجه اختلاف دولت و کنگره آمریکا مشخص شود و در صورت تایید توافق، تعهدات خود را انجام دهد. در این حالت اگر توافق احتمالی در نظام آمریکا تایید نشود بدون شک وجهه دولت امریکا در عرصه نظام بین الملل خدشه دار خواهد شد. اما سرانجام توافق چه خواهد شد و ایران چه خواهد کرد؟

در این شرایط تحریم های آمریکا باقی خواهد ماند و از آنجا که آمریکا عضو دائم شورای امنیت است قطعنامه جدیدی در این شورا تصویب نخواهد شد و تحریم های شورای امنیت نیز باقی خواهد ماند. اگرچه مشروعیت توافق زیر سوال می رود (چرا که یک طرف توافق آن را تایید نکرده است) اما ممکن است اتحادیه اروپا، چین و روسیه راه خود را از آمریکا جدا کنند و بگویند اگر ایران تعهدات خود را اجرا کند ما نیز بر سر توافق باقی خواهیم ماند و تحریم های اتحادیه اروپا و برخی کشورهای دیگر لغو خواهد شد.

اگر ایران این شرایط را نپذیرد توافق شکست خواهد خورد و موضوع بسیار پیچیده خواهد شد. اما اگر ایران بپذیرد، ساختار تحریم ها (به جز تحریم های شورای امنیت و تحریم هایی که صرفا از سوی آمریکا اجرا می شود) فرو خواهد پاشید و آمریکا در مسئله هسته ای ایران منزوی خواهد شد. البته در این شرایط پیش بینی اقدام آتی آمریکا دشوار است.

در مجموع باید گفت اینکه کنگره آمریکا چه تصمیمی درباره توافق احتمالی خواهد گرفت از هم اکنون مشخص نیست؛ اما به نظر نمی رسد بازی کنونی، ایران را به مقصود خود برساند.

پی نوشت: این یادداشت حصول توافق نهایی میان ایران و گروه 1+5 را مفروض گرفته است و گرنه اساسا در حصول چنین توافقی شک و شبهه بسیاری وجود دارد.

 
^* کارشناس ارشد روابط بین الملل

بیشتر بخوانید:

4 سناریوی کنگره آمریکا برای توافق هسته ای ایران

پوتین چرا اس 300 را به ایران می دهد؟

رمزگشایی از علت اختلاف "فکت شیت" آمریکا و ایران

"کنگره بازی" آمریکا ، مقدمه ای بر شکست مذاکرات و زیرزمینی شدن فعالیت هسته ای ایران

تماشاخانه

هیجان و جنون یکی از پرفرازونشیب‌ترین روزهای خرید / بلک فرایدی یا جمعه سیاه چطور به وجود آمد؟ (فیلم)

شکوه فرش ایرانی دوره صفوی را در اروپا ببینید (فیلم)

فیلم های دیگر