فقر پژوهش درباره مهاجران ایرانی در آمریکا

عصر ایران - امیرحسین تیموری*

1) "پدرم ایرانی است و مادرم هندی؛ خودم هم در عربستان به دنیا آمده ام. وقتی هفت، هشت ساله بودم با خانواده به کالیفرنیا مهاجرت کردیم."
این آخرین روایتی است که از یک دانشجوی دختر مسلمان در آمریکا شنیدم. آمریکا پر است از این انسان های چند رگه، هیبریدی و با هویت های چندگانه.
در واقع ساخته شدن ایالات متحده پیوندی عمیق و طولانی با پدیده مهاجرت و در هم آمیختگی نژادها و قومیت های مختلف دارد تا آنجا که بسیاری از صاحب نظران ایالات متحده را سرزمین مهاجران می نامند. از اولین مهاجران سفید پوست اروپایی که زائرانی مذهبی بودند و برای یافتن سرزمینی مقدس پای به ایالات متحده گذاشتند تا دوره کنونی همچنان پدیده مهاجرت مساله روز مردم و دولتمردان آمریکایی است. البته برخی معتقدند که پیش از سفیدپوستان اروپایی این لاتین تباران مکزیکی بودند که برای نخستین بار از جنوب به آمریکا مهاجرت کردند.  

 مساله مهاجرت به ویژه از میانه های قرن 19 و زمانی جدی تر شد که مهاجران آسیایی و عمدتا چینی با آمریکایی ها و اروپایی ها و سایر مهاجرین در برخی نقاط و برخی حوزه های به ویژه اقتصادی  دچار تضاد منافع شدند. از میانه و اواخر قرن 19 به تدریج مساله مهاجرت و گوناگونی مهاجران، مسائل سیاسی و اجتماعی عمده و نیز درگیری های متعددی برای جامعه آمریکا تولید کرد. شورش سال 1992 در لس آنجلس یکی از آخرین نمونه های این شورش های ناشی از مساله مهاجران و مسائل قومی/نژادی ناشی از آن بود.

 به تدریج و از اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 رشد مهاجرت از کشورهای آسیای شرقی هم عرض اروپاییان تشدید شد و تا دوره جنگ جهانی دوم با فراز و نشیب هایی همراه بود. در این سال ها مبتنی بر منافع داخلی و خارجی آمریکا بارها قانون مهاجرت دستخوش تغییرات فراوانی شد.

برخی قوانین اولیه که به آسیایی ها سخت گرفته می شد به تدریج و پس از جنگ دوم جهانی تسهیل شد و نهایتا قانون 1965 که با سعی و تلاش جان اف کندی و نیز بعد از او لیندون جانسون به تصویب کنگره رسید جهشی عمده در قانون مهاجرت در ایالات متحده محسوب می شود.

این قانون به  تعبیر بسیاری چهره آمریکا را تغییر داد چرا که ناخواسته موانع مهاجرت لاتین تباران، آسیایی ها، آفریقایی ها و مسلمانان به آمریکا را تسهیل کرد. یکی از اهداف این قانون تسهیل مهاجرت ساکنین اروپای مرکزی و شرقی در مقایسه با مهاجران اروپای غربی به آمریکا بود اما از نتایج ناخواسته اش رشد مهاجرت از سایر قاره ها به آمریکا شد. جان اف کندی فقید پیش از تصویب این قانون و زمانی که هنوز ترور نشده بود تلاش های بسیاری کرد و حتی کتابی نوشت با عنوان: "ملت مهاجران" (1).

2) مساله مسلمانان در آمریکا شاید تا قبل از 11 سپتامبر چندان جدی نمی نمود. البته وقوع انقلاب اسلامی و حادثه گروگان گیری مساله اسلام سیاسی به ویژه ایران انقلابی را تاحدودی در صدر اخبار نشان داده بود اما به ویژه بعد از حادثه 11 سپتامبر 2001 بود که تا حدودی بعد سیاسی اسلام  و نیز ایده های اسلام هراسانه به شدت تقویت شد.

با این وجود اما عطف به مساله مهاجرت، در مقایسه با انبوه پژوهش های کیفی و کمی انجام شده درباره مهاجران آسیایی، اروپایی و لاتین تبار در آمریکا، مسلمانان که بنابر اقوال مختلف چیزی بین چهار تا هشت میلیون نفر از جمعیت ایالات متحده را تشکیل می دهند در این مقوله چندان مورد عنایت ویژه آکادمیک قرار نگرفته اند و پژوهش های به نسبت محدودتری درباره آنها از این حیث انجام شده است.

 مساله پژوهش درباره ایرانیان مهاجر نیز از همین فقر رنج می برد. حدود دو سال پیش با همت دکتر محسن مباشر استاد انسان شناسی و جامعه شناسی در دانشگاه هیوستون تگزاس کتابی با نام "ایرانیان در تگزاس؛ مهاجرت، سیاست و هویت قومی" (2) منتشر شد که از معدود پژوهش ها درباره ایرانیان مهاجر در آمریکاست.

در واقع این محقق راه خوبی را کوبیده است برای مشتاقان این حوزه. این کتاب با توسل به متدهای کیفی و کمی به هر دو گروه نسل اول و دوم ایرانیان مهاجر می پردازد. البته هدف این گاه نوشت بررسی و شکافتن این کتاب که به اجتماع ایرانیان در سه شهر عمده تگزاس یعنی؛ دالاس، هیوستون و آستین می پردازد نیست بلکه فقط ذکر مصیبتی درباره فقر پژوهش در حوزه مهاجران مسلمان/ایرانی در آمریکا است (3).  

یکی از ایده های این کتاب نتایج جالبی است که نویسنده درباره مهاجران ایرانی در آمریکا در مقایسه با کوبایی ها و ژاپنی ها نشان می دهد. براساس این یافته ها همچون مهاجران کوبایی که به واسطه رخداد انقلابی در کشورشان روی به مهاجرت آوردند ایرانیان بسیاری نیز بعد از انقلاب 57 راهی آمریکا شدند اما فرق مهاجران کوبایی و ایرانی در این نکته است که مهاجران کوبایی به شدت توسط دولت آمریکا علیه دولت کشور متبوع شان حمایت می شدند و می شوند اما دولت آمریکا به هیچ وجه چنین حمایتی را از ایرانی های مهاجر صورت نداده است.

 این درحالی است که ایرانی ها جز اقلیت های نخبه در آمریکا محسوب می شوند. همچنین مشابه با ژاپنی های مهاجر که به دلیل مسائل ناشی از جنگ جهانی دوم که دولت متبوع شان ایجاد کرد در آمریکا با سخت گیری هایی مواجه شدند ایرانیان مهاجر نیز از تبعات ناشی از بحران گروکان گیری متاثر شدند. اما تفاوت دو گروه مهاجر ایرانی و ژاپنی در این است که دولت ژاپن از مهاجران ژاپنی در آمریکا حمایت می کرد اما از دولت ایران چنین حمایتی از مهاجران ایرانی سراغ نداریم.


پی نوشت ها:
1) John F. Kennedy, A Nation of Immigrant.
2) Mohsen Mobasher. Iranians in Texas: Migration, Politics, and Ethnic Identity.
3) ذکر این نکته لازم است که تعداد مهاجران ایرانی در آمریکا براساس آمار رسمی این کشور تفاوت فاحشی با آنچه در افواه و اقوال می گذرد دارد. بررسی این موضوع خود می تواند موضوع یادداشت دیگری باشد.

*دانشجوی دکترای جامعه شناسی در تگزاس