عصرایران ؛ رضا غبیشاوی – علی باقری سرپرست وزارت خارجه ایران به تازگی در جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد برجام را یک "ابتکار موفق چندجانبه" توصیف کرد. او همچنین در سفر به نیویورک و در مصاحبه با فرید زکریا در شبکه سی ان ان با اشاره صریح به برجام گفته بود: "هدفی که تعقیب می‌کنیم، احیای توافق سال ۲۰۱۵ (برجام) است. ما به دنبال توافق جدیدی نیستیم".
این در حالی است که باقری قبلا منتقد جدی برجام بود یعنی پیش از ورود به دولت رئیسی (سال 1400) و برعهده گرفتن مسوولیت مذاکرات هسته ای.
او قبلا در پاسخ به سوالی درباره گرامیداشت سالگرد برجام گفته بود: "اگر شما زن ناسازگاری داشته‌باشید که با شما چنین و چنان کرده‌باشد؛ مهریه را اجرا گذاشته، آبروتان را برده، آرامش زندگی‌تان را زدوده وخلاصه امانتان را بریده؛ آیا با همه‌ی این احوال جشن سالگرد ازدواج می‌گیرید!؟ "
و عجیب اینکه باقری در مقام سرپرست وزارت خارجه این بار در نهمین سالگرد اعلام برجام، در مهمترین زیرمجموعه سازمان ملل یعنی شورای امنیت، لب به ستایش آن گشود.
وحال چند نکته:
1- چرا و به چه دلیل، نظر علی باقری درباره برجام در فاصله این چند ساله تغییر کرده است؟ از یک مخالف و منتقد به یک حامی.
2- آیا علی باقری واقعا نظرش درباره برجام تغییر کرده و اکنون آن را "ابتکار موفق چندجانبه" می داند یا اینکه از زمان ورود به دولت رئیسی و تصدی سمت معاون وزیر خارجه و مسوولیت مذاکرات هسته ای، تصمیم گرفت نظر واقعی خودش را درباره برجام پنهان کند و نظر دیگری را اعلام کند؟
سخنرانی علی باقری سرپرست وزارت خارجه ایران در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد در نیویورک
اگر واقعا نظرش تغییر کرده، به لحاظ شخصی، اتفاق خوبی است که بالاخره به مزیت ها و نقاط مثبت این توافق پی برده اما برای یک دیپلمات ارشد نشانه خوبی نیست. چرا که نشان می دهد باید چند سال بگذرد تا او به محتوا و تاثیرات مثبت و منفی یک توافق پی ببرد.
این در حالی است که از یک دیپلمات انتظار می رود نه با گذشت 9 سال، بلکه زودتر از بقیه توانایی تشخیص خوب و بد پدیده های روابط بین المللی را داشته باشد. انتظار است یک دیپلمات ارشد نسبت به اکثریت جامعه، سریع تر، نگاه واقع بینانه تری به توافقات بین المللی داشته باشد.
وقتی در سال 1394 ، وقتی دست یابی به توافق برجام در مذاکرات ظریف و طرف های خارجی، اعلام شد اکثریت مردم ایران خوشحال شدند و این خوشحالی را با حضور در خیابان ها و ابراز شادی و شادمانی نشان دادند اما علی باقری به مانند رئیس سابق خود (سعید جلیلی) مخالف این توافق بود. حال بعد از گذشت 9 سال، علی باقری هم بالاخره نظرش به مانند نظر اکثریت مردم ایران در سال 94 شد که برجام "ابتکار موفق" بوده است.
دیپلمات باید در مسائل دیپلماتیک و روابط بین الملل، زودتر و بهتر از عموم مردم، خوب و بد را در حوزه تخصصی خود تشخیص دهد واگر نه، تشخیص خوبی یک پدیده بعد از گذشت 9 سال، هنر نیست.
سوال دیگر: اگر واقعا علی باقری به این نتیجه و نظر رسیده که برجام ابتکار موفق بوده است چرا حداقل در دو سال نخست حضور در معاونت وزارت خارجه و رهبری مذاکرات هسته ای، حتی از تلفظ اسم "برجام" هم خودداری و به جای آن از "توافق 2015" استفاده می کرد؟ چرا مذاکرات احیای برجام یا مذاکرات بازگشت امریکا به برجام را "مذاکرات رفع تحریم ها" نامید؟ یعنی حتی از نام بردن برجام هم خودداری می کرد.
این احتمال هم مطرح است که علی باقری در ابتدا مخالف برجام بوده اما وقتی وارد دولت رئیسی شد و دوباره رهسپار مذاکرات هسته ای گشت متوجه مزایا و ویژی های مثبت برجام شد و در نتیجه نظرش تغییر کرد. به ویژه که باقری در انتخابات ریاست جمهوری اخیر (1403 ) برخلاف انتظار، از سعید جلیلی یعنی رئیس سابق خود در مذاکرات هسته ای (سال 86 تا 92 ) هم حمایت نکرد.
ضمن اینکه مذاکرات احیای برجام در دولت رئیسی و به رهبری شخص علی باقری با طرف های خارجی تاکنون با بن بست مواجه شده و بی نتیجه مانده است.
شاید دیگری هم مطرح است و آن اینکه چون خود بر سر کار آمدند متوجه شدند امکان طرح توافق دیگری با قدرت های جهانی (1+5 شامل امریکا، بریتانیا، فرانسه، روسیه، چین به علاوه آلمان) وجود ندارد. به همین دلیل باقری در گفتگو با سی ان ان گفته است: "هدفی که تعقیب می‌کنیم، احیای توافق سال ۲۰۱۵ (برجام) است. ما به دنبال توافق جدیدی نیستیم".
یعنی چون طرح دیگری برای توافق برجام وجود ندارد پس باید به برجام اکتفا کرد.
اعلام دست یابی به توافق برجام با حضور وزیران خارجه ایران و گروه 1+5 در وین اتریش در تیر 1394
وقتی علی باقری و نیروهای همسو از برجام انتقاد می کردند فرض بر این بود که به عنوان دیپلمات ارشد و صاحب ایده، جایگزین دارند و وقتی قدرت به دست می گیرند می توانند ایده و توافق مورد نظر خود را دنبال و اجرایی کنند اما حال می گویند به دنبال احیای توافق برجام هستند و به دنبال توافق جدیدی نیستند.
یک فرض دیگر هم این است که تصمیم گیری درباره برجام در سطح بالاتری از دولت گرفته شد و به همین دلیل با تغییر دولت ها، نگاه به برجام تغییر نمی کند. اما ناتوانی دولت روحانی در نجات برجام به هنگام دولت ترامپ، شکست بعدی دولت روحانی در احیای برجام در سال نخست ریاست جمهوری جو بایدن و تصویب طرح راهبردی هسته ای در مجلس، شاهدی بر نقض این فرضیه است.
اگر نظر واقعی علی باقری دربرابر برجام، منفی است اما تصمیم گرفته به هر دلیل، هم اکنون در مدح برجام سخن بگوید و از این دریچه، آن را "ابتکار ممتاز" بداند باز هم این رفتار قابل توجیه و دفاع نیست. بهتر نیست کسی مسوولیت کار را برعهده داشته باشد که واقعا مدافع برجام باشد؟ دیپلمات های ارشد معمولا انجایی که برنامه های مهم و اساسی، بر خلاف نظراتشان باشد کناره گیری می کنند و هیچ گاه مجری و مدافع چیزی نمی شوند که اساسا آن را قبول نداشته باشند.