عصر ایران - نه سال پیش از ظهور و شیوع ویروس کرونا در جهان، شرایطی تقریبا مشابه با آن در فیلم "شیوع" (Contagion) که طی سال 2011 روی پرده سینماها رفت به تصویر کشیده شد. در نمونه ای دیگر، در قسمتی از انیمیشن "سیمپسون ها" که در سال 1997 پخش شد، طرحی که به نوعی نشان دهنده حادثه یازدهم سپتامبر 2001 و فرو ریختن برج های تجارت جهانی در آمریکا بود، دیده شد.
موارد بسیار دیگری از حوادث تخیلی موجود در کتاب ها، فیلم ها، و برنامه های تلویزیونی وجود دارند که به نظر می رسد رویدادهای آینده در دنیای واقعی را پیش بینی کرده اند. به عنوان نمونه، می توان فناوری های آینده‌نگر مانند هوش مصنوعی، ربات ها و واقعیت مجازی را مد نظر قرار داد.
"برنامه‌ریزی پیش بینی کننده" (predictive programming) نظریه ای است که توسط طرفداران نظریه های توطئه ابداع شده است. بنابر این نظریه، دولت یا گروه هایی از نخبگان از فیلم ها، برنامه های تلویزیونی یا کتاب های تخیلی به عنوان یک ابزار کنترل ذهن جمعی استفاده می کنند تا مردم را برای رویدادهای برنامه‌ریزی شده آینده آماده کنند.
برنامه‌ریزی پیش بینی کننده یک نظریه علمی نیست بلکه نظریه ای ارائه شده توسط طرفداران نظریه های توطئه است که معتقدند جهان توسط یک دولت تمامیت‌خواه، یا یک سازمان شیطانی قدرتمند اداره می شود که رویدادهایی در مقیاس بزرگ را جعل می کند تا افکار مردم را دستکاری کرده و تسلط خود را هرچه بیشتر افزایش دهد.
نظریه پردازان توطئه مدعی اند که به منظور پیشگیری از هر گونه مقاومت ناگهانی یا واکنش خصمانه از سوی عموم مردم، این مجموعه قدرتمند در رسانه های محبوب اشارات ظریفی به رویدادهای برنامه‌ریزی شده آینده خود می کند تا زمانی که در واقعیت رخ می دهند، مردم از پیش آمادگی ذهنی داشته و پذیرای تحولات جدید در جامعه باشند.
برنامه‌ریزی پیش بینی کننده توسط آلن وات، پژوهشگر و طرفدار نظریه های توطئه، توصیف و ارائه شد که آن را شکل ظریفی از شرطی‌سازی روانی فراهم شده توسط رسانه ها برای آشنا ساختن مردم با تغییرات اجتماعی برنامه ریزی شده آینده تعریف می کند. زمانی که این تغییرات اجرایی می شوند، مردم از پیش با آنها آشنا شده و به عنوان روندهایی طبیعی می پذیرند، از این رو، احتمال مقاومت و آشوب عمومی کاسته می شود.
حامیان نظریه برنامه‌ریزی پیش بینی کننده به این نکته اشاره دارند که دولت ها نیز از این تکنیک استفاده می کند تا مردم اعتمادشان به سیستمی که از قبل ایجاد شده است را از دست ندهند. آنها مدعی اند که دولت ابتدا یک موقعیت پیچیده را برنامه‌ریزی می کند، سپس ارجاعاتی را در رسانه ها پنهان می کند تا مردم تا حدودی به احساسات ناشی از این موقعیت ها عادت کنند و در نهایت، زمانی که موقعیت در واقعیت شکل می گیرد، مردم برای ارائه راه حل چشم انتظار دولت خواهند بود.
طرفداران نظریه های توطئه این گونه استدلال می کنند که اگرچه دولت ها از پیش راه‌حل یا راه‌حل هایی برای مشکلی که ایجاد کرده اند در اختیار دارند، اما به عمد منتظر زمان مناسب برای اجرای آن باقی می مانند تا بیشترین آسیب را به توانایی تفکر مستقل مردم وارد کنند.
برخی طرفداران نظریه های توطئه حتی مدعی اند که برنامه‌ریزی پیش بینی کننده در واقع شکل بسیار پیشرفته ای از هوش مصنوعی برای شرطی‌سازی روانی عموم مردم است. باید به این نکته اشاره داشت که این نوع استدلال ها مملو از سفسطه، تصاویر و اسناد تحریف شده، دروغ های آشکار، و فقدان پژوهش های علمی مناسب هستند. پس چرا برخی همچنان آنها را باور می کنند؟
روانشناسان و پژوهشگران حوادث برنامه‌ریزی پیش بینی کننده را تصادفی یا سناریوهای محتمل بر اساس پژوهش های واقعی در نظر می گیرند. به عنوان نمونه، تصور سناریوی که در آن از یک هواپیما به عنوان سلاح استفاده می شود و نوشتن کتاب یا ساخت فیلمی بر این اساس دشوار نیست، از این رو زمانی که رویدادی مشابه در زندگی واقعی رخ می دهد، طرفداران نظریه های توطئه ادعا می کنند که فیلم یا کتابی بروز این رویداد را پیش بینی کرده است.
باور به برنامه‌ریزی پیش بینی کننده ممکن است با روش خاصی که اطلاعات به افراد ارائه شده است نیز مرتبط باشد. افراد بسیاری از طریق شنیدن، خواندن، یا تماشای آنچه شخصیت های تاثیرگذار یا شخصیت های رسانه ای مورد اعتمادشان ارائه می کنند به نظریه های توطئه باور می یابند. در حالی که اگر چنین ایده هایی به روشی متفاوت یا توسط شخصی دیگر که به وی اعتماد ندارند ارائه شود، احتمال بیشتری دارد که افراد به نتیجه متفاوتی درباره اطلاعات برسند.
حقایق نادرست نیز در نفوذ به ذهن افراد نقش ایفا می کنند، جایی که مردم از اطلاعات از پیش موجود به عنوان نقطه مرجع برای همه نتیجه‌گیری های بعدی استفاده می کنند. به همین دلیل است که اعتقاد به یک نظریه توطئه اغلب به اعتقاد به نظریه های توطئه بیشتر منجر می شود، حتی اگر آنها با منطق و عقل سلیم سازگار نباشند.
همچنین، برخی گزارش ها نشان می دهند که باور افراد به برنامه‌ریزی پیش بینی کننده ممکن است از پاریدولیا، اصطلاحی کلی برای دیدن الگوها در داده های تصادفی، سرچشمه بگیرد. این شرایط که زمانی به عنوان یک نشانه روان‌پریشی در نظر گرفته می شد، در واقع از یک خطا در ادراک دیداری ناشی می شود.
با این وجود، زمانی که نوبت به نوآوری های فناورانه مانند سامانه های تشخیص چهره، نمایشگرهای لمسی، ریزتراشه ها، خودروهای خودران، و غیره می رسد، داستان های علمی‌تخیلی اغلب به عنوان یک منبع الهام برای پیشرفت های فناورانه در نظر گرفته می شوند.
شاید قدیمی‌ترین نمونه برنامه‌ریزی پیش بینی کننده در رمان سال 1898 مورگان رابرتسون با عنوان "لاشه تایتن یا بیهودگی" (The Wreck of the Titan or Futility) یافت شود. این کتاب، داستان کشتی باشکوهی به نام تایتن را روایت می کند که باور بر این بود غرق شدنی نیست، اما طی سفری در ماه آوریل پس از برخورد با کوه یخ همراه با 2500 مسافر در اقیانوس اطلس شمالی غرق می شود.
حدود 14 سال بعد، کشتی تایتانیک در دنیای واقعی به سرنوشتی مشابه با کشتی تایتن دچار می شود. تایتانیک در پانزدهم آوریل 1912 پس از برخورد با یک کوه یخ همراه با 1500 مسافر در اقیانوس اطلس شمالی غرق می شود. جدا از ماه، موقعیت مکانی و شرایطی که کشتی ها دچار حادثه شدند، ابعاد و سرعت تایتن خیالی با تایتانیک واقعی تقریبا مشابه بود.
انیمیشنی در دهه 1960 به نام "جتسون ها" (The Jetsons) نیز برخی از فناوری های دنیای مدرن مانند تلویزیون های صفحه تخت، تماس تصویری، ساعت های هوشمند، جاروبرقی های رباتیک، پهپادها، غذای چاپ شده و غیره را پیش بینی کرده بود.
فیلم علمی‌تخیلی "بذر شیطانی" (Demon Seed) که در سال 1977 اکران شد، ویژگی های خانه هوشمند مانند قفل درب ها، چراغ ها و سامانه های هشدار که با هوش مصنوعی کنترل می شدند را به تصویر کشید.
در فیلم "یادآوری کامل" (Total Recall) که در سال 1990 اکران شد، خودروهای خودران به تصویر کشیده شدند.
انیمیشن سیمپسون ها یکی دیگر از برنامه های بحث برانگیز است. در کنار پیش بینی حادثه یازدهم سپتامبر، در یکی دیگر از قسمت های این انیمیشن که در سال 2000 پخش شد، به نوعی ریاست جمهوری دونالد ترامپ پیش بینی شده بود.
ترجمه: محمدمهدی حیدرپور