عصرایران ؛ جلیل بیات* - کمیته روابط خارجی
سنای آمریکا به اتفاق آراء به طرحی رای داد که در صورت تصویب نهایی در
کنگره و امضای رئیس جمهور آمریکا، به کنگره این اختیار را می‌دهد تا درباره توافق نهایی با ایران اعمال نظر کند.
در طرح جدید از رئیس جمهور خواسته شده ظرف 5 روز پس از امضای توافق نهایی هسته ای با ایران، آن را برای بررسی تسلیم کنگره کند و کنگره 30 روز فرصت دارد تا درباره توافق نهایی تصمیم گیری کند. در این طرح تصریح شده است که اگر کاخ سفید توافق را با تأخیر و پس از 10 جولای به کنگره ارائه دهد، دوره نظارت بر توافق، 60 روزه خواهد بود.
از سوی دیگر در صورت مخالفت کنگره با توافق، رئیس جمهور آمریکا 12 روز فرصت دارد رای کنگره را وتو کند و آنگاه کنگره 10 روز وقت دارد دوباره درباره طرح خود رای گیری کند و در صورت کسب 67 رای اعضای سنا، دولت ملزم به اجرای آن خواهد بود.
درباره علت تصویب چنین طرحی در کمیته روابط خارجی سنای آمریکا چهار سناریوی مختلف را می توان بررسی کرد.
سناریوی اول - رقابت حزبی در داخل آمریکا: انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نزدیک است و جمهوری خواهان قطعا تمایل ندارند به مدت حداقل چهار سال دیگر از کاخ سفید دور باشند. حل مسئله هسته ای ایران در کنار موضوع تحول رابطه با کوبا بی شک امتیاز مهمی برای دموکرات ها محسوب می شود. از این رو جمهوری خواهان که اکنون اکثریت کنگره را در دست دارند تلاش می کنند مانع از توافق اوباما با ایران شوند.
در این سناریو هدف جمهوری خواهان (اکثریت کنگره) حل مناقشه هسته ای ایران نیست، بلکه ممانعت از دستیابی دولت دموکرات آمریکا به یک موفقیت مهم در عرصه سیاست خارجی است. لذا اگر این سناریو درست باشد کنگره با سنگ اندازی و وضع شروط سخت مانع از انجام توافق خواهد شد. (البته تعداد جمهوری خواهان در کنگره آنقدر نیست که مانع از حق وتوی اوباما شوند مگر آنکه دموکرات های کنگره نیز با آنها همراهی کنند)
سناریوی دوم - جنگ زرگری برای دریافت امتیاز بیشتر از ایران: برخی معتقدند اختلاف کنگره و دولت آمریکا یک جنگ زرگری است که قصد دارند از این طریق ایران را در مذاکرات تحت فشار قرار داده و امتیاز بیشتری بگیرند. از این منظر اقدامات دولت و کنگره آمریکا هماهنگ و حساب شده است و لذا امکان شکست مذاکرات کم است مگر آنکه ایران حاضر نشود امتیازات موردنظر را بدهد.
سناریوی سوم – اختلاف نظر واقعی میان دولت و کنگره آمریکا: تفاوت این سناریو با سناریوی اول در این است که در سناریوی اول جمهوری خواهان کنگره اساسا به دنبال شکست مذاکرات هستند اما در این سناریو آنها به دنبال توافق خوب (از منظر خود) با ایران می باشند. به عبارتی ممکن است ادراک جمهوری خواهان کنگره از ایران و برنامه هسته ای این کشور متفاوت از دولت آمریکا باشد و لذا راه حل های متفاوت و شروط سخت تری را مدنظر داشته باشند.
نقش اسرائیل و لابی یهودی در آمریکا و همچنین برخی کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس همچون عربستان در ساختن چنین ادراکی بی تاثیر نیست. در این سناریو جمهوری خواهان کنگره قصد دارند شروط سخت تری بر توافق احتمالی وضع کنند و لذا امکان شکست توافق وجود دارد. (باز هم همچون سناریوی اول در صورت سلب حق وتو از اوباما)
سناریوی چهارم – شراکت کنگره در حصول توافق: ممکن است هدف سنای آمریکا از تصویب این طرح حفظ شان و جایگاه کنگره باشد. به عبارتی به لحاظ رقابت های موجود در ساختار سیاست داخلی آمریکا، اعضای کنگره قصد دارند با نظارت و تاثیرگذاری بر چنین توافقی مهم و تاریخی نشان دهند کنگره در آمریکا از جایگاه ویژه ای برخوردار است. باید اذعان کرد رقابت میان دولت ها و مجالس همیشه و در همه کشورها وجود دارد که نمونه آن را چند سال قبل در ایران و در دولت دهم شاهد بودیم. لذا طبق این سناریو احتمال مخالفت جدی و اساسی کنگره با توافق احتمالی اندک است و اعضای کنگره قصد دارند صرفا خود را در حصول این توافق سهیم نشان دهند.
به هر حال هر یک از این چهار سناریو می تواند به تنهایی، مشترک یا هر چهار سناریو با هم در تصویب طرح نظارت بر توافق هسته ای توسط سنا نقش داشته باشد. اما بدون شک آنچه با تصویب این طرح روی خواهد داد افزایش نقش کنگره در مذاکرات هسته ای است.
احتمالا بعد از این در طول مذاکرات جزئیات بیشتری از سوی جان کری و تیم مذاکره کننده آمریکا در اختیار کنگره قرار خواهد گرفت تا احتمال رد توافق از سوی کنگره کاهش یابد.
مسلما دولت اوباما این ریسک را نخواهد کرد که بعد از حصول توافق، کنگره را در جریان جزئیات قرار دهد؛ بلکه در طول مذاکرات نظرات اعضای این نهاد را شنیده و احتمالا در مذاکرات اجرا خواهد کرد. با این شرایط سوالی که مطرح می شود تبعات این طرح و افزایش نقش کنگره در توافق هسته ای می باشد. در یادداشت آتی به تفصیل به این موضوع خواهیم پرداخت.
* کارشناس ارشد روابط بین الملل