در تنبلی چشم معمولاً قدرت بینایی در نتیجـۀ عدم تکامل سیستم بینایی در دوره جنینی یا اوایل کودکی کاهش می یابد. اگرچه تنبلی چشم معمولاً در یکی از چشم ها رخ می دهد، اما کاهش ممکن است هر دو چشم را نیز تحت تأثیر قرار دهد. عمده ترین دلیل ضعف بینایی در بین کودکان، تنبلی چشم است. در صورتی که تنبلی چشم درمان نشود، ممکن است بینایی از حد خفیف تا حد شدیدی کاهش یابد.
در تنبلی چشم ممکن است چشم ظاهر غیرطبیعی مشهودی پیدا نکند. تنبلی چشم زمانی ایجاد می شود که که اعصاب بین مغز و چشم به خوبی تحریک نشوند. در نتیجه مغز بیشتر یک چشم را تحریک می کند و منجر به ضعیف شدن بینایی چشم دیگر می شود.
چشم ضعیف تر معمولاً تمایل به انحراف پیدا می کند. همچنین معمولاً مغز پیام های بینایی ارسال شده از چشم ضعیف تر را نادیده می گیرد. معمولاً پزشکان از طریق پچ های چشمی، قطره چشم، عینک و لنز قادر به اصلاح تنبلی چشم می باشند. گاهی اوقات، درمان تنبلی چشم نیاز به عمل جراحی دارد.
نشانه هاعلائم تنبلی چشم شامل موارد زیر است:
- انحراف یک چشم به خارج یا داخل
- عدم گردش هماهنگ چشم ها
- تشخیص ضعیف عمق
اگرچه معمولاً یک چشم دچار تنبلی می شود اما گاهی ممکن است هر دو چشم را درگیر نماید. همچنین گاهی تنبلی چشم از طریق معاینه چشم قابل تشخیص نیست.
چه هنگام به پزشک مراجعه نمائیم؟
معمولاً پزشک خانواده از کودکان معاینه چشم به عمل می آورد به خصوص اگر فرد دارای سابقه خانوادگی انحراف چشم، آب مروارید دوره خردسالی و یا مشکلات چشمی باشد. در صورتی که در هفته اول زندگی کودکتان متوجه انحراف چشم او شدید حتماً به پزشک مراجعه نمائید.
بسته به شدت مشکل چشم کودک، پزشک خانواده ممکن است او را به متخصص چشم پزشک و یا بینایی سنج ارجاع دهد. معاینه چشم به تمامی کودکان 3 تا 5 ساله توصیه می شود.
علتهر عاملی که باعث تاری دید و یا انحراف چشم کودک شود، می تواند منجر به تنبلی چشم شود. سه عامل اصلی در بروز تنبلی چشم وجود دارد:
استرابیسم: معمول ترین علت تنبلی چشم استرابیسم- عدم هماهنگی ماهیچه های نگهدارندۀ وضعیت چشم- است. این عدم تعادل می تواند منجر به انحراف چشم به داخل یا خارج شود. ماهیچه های غیر هماهنگ از حرکت هماهنگ و یکسان دو چشم جلوگیری می کند.
محرومیتی: این نوع تنبلی چشم زمانی رخ می دهد که در قسمتی از چشم نقصی وجود داشته باشد مانند لکه ی تار در عدسی چشم(برای مثال آب مروارید). این حالت معمولاً کودک را از داشتن دیدی شفاف و واضح محروم می کند.
انکساری: این نوع تنبلی چشم در نتیجۀ تفاوت زیاد بین قدرت بینایی دو چشم در اثر نزدیک بینی، دور بینی یا آستیگماتیسم ایجاد می شود. این مشکلات اغلب توسط عینک طبی و یا لنزتماسی قابل اصلاح است.
گاهی انحراف چشم می تواند اولین علامت تومور چشمی باشد.
هر عاملی که باعث تاری دید و یا انحراف چشم کودک شود، می تواند منجر به تنبلی چشم شود. سه عامل اصلی در بروز تنبلی چشم وجود دارد:
استرابیسم: معمول ترین علت تنبلی چشم استرابیسم- عدم هماهنگی ماهیچه های نگهدارندۀ وضعیت چشم- است. این عدم تعادل می تواند منجر به انحراف چشم به داخل یا خارج شود. ماهیچه های غیر هماهنگ از حرکت هماهنگ و یکسان دو چشم جلوگیری می کند.
محرومیتی: این نوع تنبلی چشم زمانی رخ می دهد که در قسمتی از چشم نقصی وجود داشته باشد مانند لکه ی تار در عدسی چشم(برای مثال آب مروارید). این حالت معمولاً کودک را از داشتن دیدی شفاف و واضح محروم می کند.
انکساری: این نوع تنبلی چشم در نتیجۀ تفاوت زیاد بین قدرت بینایی دو چشم در اثر نزدیک بینی، دور بینی یا آستیگماتیسم ایجاد می شود. این مشکلات اغلب توسط عینک طبی و یا لنزتماسی قابل اصلاح است.
گاهی انحراف چشم می تواند اولین علامت تومور چشمی باشد.
عوامل خطرمعمولاً تنبلی چشم جنبۀ وراثتی دارد. تنبلی چشم معمولاً در بین کودکانی که به طور نارس به دنیا آمده اند و یا وزن زمان تولدشان کم بوده است و یا سابقه خانوادگی آب مروارید دوره خردسالی و مشکل چشم دارند، بیشتر شایع است.
عوارض
در صورتی که تنبلی چشم درمان نشود، ممکن است منجر به ضعف دائم بینایی شود. در واقع، تنبلی چشم معمول ترین علت ضعف بینایی یک چشم در افراد جوان و بالغ است.
آمادگی برای ویزیت پزشکهمه کودکان در فاصلۀ 3 تا 5 سالگی باید تحت معاینۀ چشمی قرار گیرند. در صورتی که در اثر این معاینات چشمی تشخیص داده شود که کودک دچار مشکلی در بینایی می باشد باید به چشم پزشک مراجعه نماید.
آنچه می توانید انجام دهید:- فهرستی از تمام مشکلات و سایر بیماری های کودک از جمله مشکلات چشمی تهیه نمائید.
- فهرستی از تمامی داروهای مصرف کودک و مقدار مصرف آنها تهیه نمائید. شامل تمامی داروهای نسخه دار و بدون نسخه مانند مکمل ها و ویتامین ها ....
- تمامی آلرژی های کودک را یادداشت نمائید. شامل حساسیت به داروها، غذاها و مواد دیگر.
- سابقه فامیلی مشکلات چشمی مانند تنبلی چشم، کاتاراکت و گلوکوما(آب سیاه) را یادداشت نمائید.
- سؤالات خود را از قبل آماده کنید زیرا زمان ملاقات شما با پزشک محدود است.
برخی سؤالات می تواند شامل موارد زیر باشد:
- آیا کودک من مبتلا به تنبلی چشم است؟
- آیا ممکن است مشکل او چیز دیگری به غیر از تنبلی چشم باشد؟
- علت تنبلی چشم او چه می تواند باشد؟
- چه گزینه های درمانی برای کودک من وجود دارد؟
- انتظار چه میزان بهبودی از درمان را می توانیم داشته باشیم؟
- آیا تنبلی چشم می تواند کودک مرا مستعد ابتلاء به مشکلات چشمی یا غیر چشمی دیگر نماید؟
- در صورتی که تنبلی چشم او عود کند چه گزینه های درمانی پیش رو داریم؟
- هر چند وقت یکبار باید معاینه شود؟
- آیا بروشور، کتابچه و یا وب سایت خاصی برای مطالعه دارید؟
هر سؤالی که در این زمینه برای شما پیش آمد، تردید نکنید و از پزشک بپرسید.
آزمایش های تشخیصی
معمولاً پزشک از طریق انجام یک آزمایش کامل چشمی ، تنبلی چشم را تشخیص می دهد. به ویژه زمانی که یکی از چشم ها ضعیف تر از چشم دیگر باشد، پزشک بیشتر احتمال تنبلی چشم را مد نظر قرار می دهد. بسته به سن کودک، آزمایش های زیر در مورد او انجام می گیرد:
- نوزادان: آزمایش رفلکس قرمز، برای تشخیص کاتاراکت دورۀ خردسالی که از طریق یک ابزار نوری ذره بینی(افتالمواسکوپ) انجام می گیرد.
- شیرخواران: آزمایش توانایی شیرخوار برای متمرکز شدن روی یک جسم و دنبال کردن اشیاء متحرک و بررسی استرابیسم.
- کودکان نوپا: آزمایش رفلکس قرمز، فوتواسکرین و معاینۀ قدرت بینایی اتوماتیک.
- کودکان پیش دبستانی و بزرگتر: آزمایش از طریق نشان دادن عکس یا حروف، که طی آن یک چشم را می بندند و با چشم دیگر نگاه می کنند.
پزشک علاوه بر موارد فوق و جو التهاب، تومور و مشکلات داخلی چشم را نیز بررسی می کند.
درمان دارویی
در بهترین حالت، درمان تنبلی چشم باید از اوایل کودکی - زمانی که ارتباطات پیچیدۀ مغز و چشم در حال شکل گیری است- شروع شود. بسته به علت و شدت تنبلی چشم کودک، گزینه های درمان می تواند شامل موارد زیر باشد:
- عینک های اصلاحی: در صورتی که کودک دچار دوربینی، نزدیک بینی و یا آستیگماتیسم باشدلازم است که از عینک های طبی و یا لنز طبی استفاده کند. گاهی تمام آنچه کودک نیاز دارد تنها یک عینک طبی است.
- پچ(محافظ) چشم: به منظور تحریک چشم ضعیف تر یک محافظ روی چشم قوی تر قرار می دهند. استفاده از پچ های چشمی به مدت 3 تا 6 ساعت در روز می تواند برای بیشتر کودکان بالای 4 سال مفید باشد. این کار به مغز نیز این فرصت را می دهد تا بخش بینایی مربوط به چشم ضعیف تر را بهبود بخشد.
- قطرۀ چشمی: استفاده روزانه از قطرۀ آتروپین به مدت دو هفته می تواند بینایی چشم قوی تر را به طور موقت تارتر نماید. این امر سبب تحریک و استفاده بیشتر چشم ضعیف تر می شود. استفاده از قطره چشمی زمانی که چشم قوی تر دچار نزدیک بینی باشد مفید نیست.
- جراحی: در صورتی که چشم کودک بر اثر ماهیچه های آن دچار انحراف شدید باشد ممکن است نیاز به جراحی باشد. همچنین در موارد وجود افتادگی پلک و یا کاتارکت خردسالی نیز ممکن است جراحی از اقدامات درمانی باشد.
در برخی کودکان تنها استفاده از عینک یا لنز طبی می تواند باعث بهبود تنبلی چشم شود اما برخی دیگر علاوه بر عینک نیازمند پچ یا قطرۀ چشمی هستند.
درمان های فعال مانند نقاشی، پازل و یا بازی های کامپیوتری نیز علاوه بر درمان های غیر فعال فوق می تواند مورد استفاده قرار گیرد. هرچند هنوز شواهد موثقی در مورد کفایت اثر آنها در مقایسه با درمان های غیرفعال وجود ندارد.
در بیشتر کودکان درمان صحیح می تواند طی چند هفته تا چند ماه منجر به بهبودی شود که هر چه اقدام به درمان زودتر صورت گیرد بهبودی نیز زودتر حاصل میشود. البته تحقیقات نشان می دهد که تا دوران نوجوانی نیز امکان درمان وجود دارد هر چند که پاسخ درمان در اوایل دوران کودکی بسیار بهتر است.