همه چیز درباره پاول دوروف/ چرا مؤسس تلگرام، تحت‌تعقیب قرار گرفت؟

بازداشتِ دوروف توفانی به راه انداخته است و او را به قهرمانِ مردمی در میان کسانی که نگران آزادی بیان و سانسور دولتی هستند، مبدل کرده است. دستگیری او به‌ویژه از این حیث اهمیت دارد که بررسی محتوای آنلاین در سطح جهان افزایش یافته است

منبع: نیویورک‌تایمز
تاریخ انتشار: 26 آگوست 2024
نویسنده: پل موزور و آدام ساتریانو
مترجم: لیلا احمدی
➖➖➖➖➖➖➖➖➖
«پل موزور»، خبرنگار فناوریِ بین‌الملل در نیویورک‌تایمز است و عمومأ از از تایپۀ چین گزارش می‌دهد. او پیش از آن‌که به نیویورک‌تایمز ملحق شود، در مورد فناوری و تحولات سیاسیِ آسیا در هنگ‌کنگ، شانگهای و سئول مطالبی منتشر می‌کرد. موزور از اعضای تیمی بود که برندۀ جایزۀ پولیتزر 2021 برای پوششِ خدمات عمومی در همه‌گیریِ ویروس کرونا شد.

پل موزور و آدام ساتریانو

«آدام ساتریانو»، هم خبرنگار فناوریِ تایمز است و در لندن به‌سر می‌برد. او استراتژی‌های دیجیتال و تلاقیِ فناوری و امور جهانی را پوشش می‌دهد و بر رخدادهای فناوریِ بین‌الملل متمرکز است. نوشته‌های او دربارۀ روایت‌های جهانی و پروژه‌های تحقیقاتی پیرامون نقش فناوری در ژئوپلیتیک است. او تحولات خارق‌العادۀ فناوری در ارتباط با سیاست‌های دولت‌ها، شرکت‌ها و سبک زندگیِ افراد را بازتاب می‌دهد.

شایان ذکر است که مقالات ترجمه‌شده در این بخش، صرفاً بازتاب دیدگاه نویسنده و در راستای بررسی مطبوعات جهان است.
➖➖➖➖➖➖➖➖➖

عصر ایران/ ترجمه: بیش از یک‌دهه پیش، زمانی که روسیه پاول دوروف را در تنگنا گذاشت تا صفحاتِ سیاست‌مداران مخالف را در«وی‌کنتاکت»، ببندد، این کارآفرینِ حوزۀ فناوری با انتشار تصویری گستاخانه از سگی هودی‌پوش در حال زبان‌درازی به دولت، پاسخ آنلاینش را منتشر کرد و بدون عذرخواهی نوشت: «پاسخ رسمیِ من به سرویس‌های اطلاعاتی برای درخواستِ مسدود‌کردنِ گروه‌ها، همین است».

[م. در روسیه از دوروف به‌عنوان مارک زاکربرگِ این کشور یاد می‌شود. او بنیان‌گذار شبکۀ «Vkontakte» موسوم به «وی‌کِی»، بزرگ‌ترین شبکۀ اجتماعی روسیه (معادل فیسبوک در روسیه) است. دوروف این سرویس اجتماعی را حدود یک‌دهه پیش به کمک برادرش راه‌اندازی کرد و شاهد رشد آن در سال‌های اخیر بود. کاربران وی‌کِی از مرز ۱ میلیارد نفر در سراسر جهان گذشته‌اند. او قهرمان آزادی بیان در روسیه است و این پیام‌رسان را با هدف گسترش آزادی‌های شهروندان راه‌اندازی کرده است]

از آن‌زمان 13 سال گذشته و به نظر می‌رسد روند ضدحکومتیِ پاول دوروف، او را به دور تازه‌ای از تضاد با مقامات کشانده است. او روز شنبه در فرانسه در خلال تحقیق دربارۀ وقوع فعالیت‌های مجرمانه در تلگرام، دستگیر شد. تلگرام، در سال 2013 تأسیس شد، به‌سرعت به پلت‌فرمی جهانی مبدل گشت و گویا قرار بود رویکرد غیرمستقیم‌اش، نظارت بر نحوۀ رفتار کاربران باشد.

روز دوشنبه، «امانوئل ماکرون» (رئیس‌جمهور فرانسه) به دستگیری پاول دوروف اشاره کرد و گفت: «این کشور عمیقاً به آزادی بیان متعهد است، اما در کشوری که با حاکمیت قانون اداره می‌شود، آزادی‌ در چارچوب قانون تعریف خواهد شد؛ خواه در دنیای واقعی یا مجازی.»

حالا بازداشتِ دوروف توفانی به راه انداخته است و او را به قهرمانِ مردمی در میان کسانی که نگران آزادی بیان و سانسور دولتی هستند، مبدل کرده است. دستگیری او به‌ویژه از این حیث اهمیت دارد که بررسی محتوای آنلاین در سطح جهان افزایش یافته است. «ایلان ماسک» (مالک شبکۀ ایکس) و «ادوارد اسنودن» (پیمانکار اطلاعاتی آمریکایی که پس از افشای اطلاعات محرمانه به روسیه گریخت) از جمله کسانی بودند که در دفاع از پاول دوروف، گوی سبقت را از دیگران ربودند. هشتگ FreePavel# نیز در X به راه افتاد و بحث بر سر تلاقیِ فناوری و آزادی بیان بالا گرفت.

تلگرام روز یکشنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد: از قوانین اتحادیۀ اروپا تبعیت می‌کند و اعلام کرد: «این ادعا که پلت‌فرم یا مالک آن مسئولِ سوء‌استفاده‌های احتمالی است، بی‌معنا است.»

تلگرام مدت‌هاست که به پشتوانۀ اخلاق ضد اقتدارگرایانه و تعهد دوروف به آزادی بیان فعالیت می‌کند. این جوان خوش‌فکرِ 39 ساله که در ترول‌کردنِ مقامات آنلاین مهارت دارد، می‌گوید: «به‌شدت بر این باورم که دولت‌ها نباید رفتار و گفتار شهروندان را در اینترنت سانسور کنند.»

[م. ترول‌کردن یا ترولینگ به معنای نقض آگاهانۀ قوانین ضمنی و نانوشتۀ فضای مجازی به‌منظور تحریک سایر کاربران و ایجاد مناقشه است. ترولینگ لزوماً با خرابکاری یکی نیست، اما می‌تواند خرابکاری را نیز شامل شود.]

این اصلِ روشن‌گرانه به تلگرام کمک کرد تا به پیام‌رسانی محبوب برای روس‌ها، ایرانی‌ها و سایر مردم جهان [که خواهان خدمات اطلاع‌رسلانی در فضای غیر رسمی و کنترل شده هستند] مبدل شود؛ اما رویکرد آزادمنشانۀ دوروف، تروریست‌ها، افراط‌گرایان، قاچاقچیان اسلحه، کلاهبرداران و فروشندگانِ مواد مخدر را نیز به خود جلب کرد.

مشی ساختارشکنانۀ «پاول دوروف»، او را قادر ساخت تا یکی از بزرگ‌ترین پلتفرم‌های آنلاین جهان را ایجاد کند؛ پیام‌رسانی محبوب که بر «آزادی بیان» تأکید دارد. به‌نظر می‌رسد روی‌کارآوردنِ چنین پلت‌فرمی اهداف خاصی داشته باشد. پاول دوروف، در سال 2014 از «تلگرام» رونمایی و در سال 2015، این پست را منتشر کرد: «حریم خصوصی، مهم‌تر از بیمِ رخدادهای ناگواری مانند تروریسم است.»

دوروف در سال 2018 در اینستاگرام، زیر عکسی از خود سوار بر اسبی در صحرا نوشت: «برای این‌که واقعاً آزاد باشید، باید همه‌چیز را در راه آزادی به خطر بیندازید.»

پست‌های پاول در حساب‌های شخصی‌اش در رسانه‌های اجتماعی، سبک زندگیِ ناهمگون او را به نمایش می‌گذارند. مثلاً در یکی از پست‌های اخیر، مدعی شده در 15 سال گذشته، بیش از 100 فرزند بیولوژیک با اهدای اسپرم در 12 کشور به دنیا آورده و اعلام کرده که این اطلاعات را برای کمک به بی‌پروایی و عادی‌سازیِ موضوع به اشتراک گذاشته است. او در توضیح این اقدام گفته که ابتدا اسپرم را برای کمک به یکی از دوستانش که با ناباروری دست‌و‌پنجه نرم می‌کرد، اهدا کرد و قصد داشت دی‌ان‌ایِ دوستش را به «اُپن‌سورس» مبدل سازد.

[م. اُپن‌سورس اصطلاحی نرم‌افزاری است به این معنا که پدیده یا مرجع موردنظر برای همگان آزاد است، هرکسی می‌تواند سورس‌کد را ببیند، ویرایش کند و توسعه دهد.]

اما بزرگ‌ترین اولویت او تلگرام بود. دوروف در سال 2014، روسیه را در بحبوحۀ بررسی‌های فزاینده از سوی سرویس‌های امنیتیِ این کشور ترک کرد و درنهایت به دوبی رفت؛ جایی که به گفتۀ او دولت در تجارت دخالتی ندارد. از آن‌زمان هم با اپل و دولت‌های بزرگ بر سر کنترل محتوا جنگیده است. به گفتۀ شرکت «سِرف‌شارک» (سازندۀ نرم‌افزار وی‌پی‌ان که برای جلوگیری از مسدود شدن اینترنت استفاده می‌شود)، تلگرام در 31 کشور با ممنوعیت‌های موقت یا دائمی مواجه شده است.

دوروف در مصاحبه با «تاکر کارلسون» (مجری سابق فاکس‌نیوز که درحال‌حاضر برنامۀ مستقلی در وب‌سایت شخصی اجرا می‌کند) که در ماه آوریل پخش شد، ادارۀ تحقیقات فدرال را متهم کرد که کوشیده هکر استخدام کند تا دولت ایالات متحده به داده‌های کاربران در تلگرام دسترسی داشته باشد. او در طول مصاحبه، (یکی از اولین مصاحبه‌هایش در سال‌های اخیر) کنار کتابخانه‌ای نشسته بود که دو صندلی کوچک در آن قرار داشت؛ یکی پوشیده از چاقو و آن‌یکی حاویِ فالوس.

[م. کنایه‌ای هزل‌آمیز به زندان روسی است. چاقو و فالوس در روان‌شناسی فرویدی به پدرسالاری و توتالیتاریسم اشاره دارند.]

دوروف در سال 1984 در اتحاد جماهیر شوروی به دنیا آمد و در 4 سالگی، به همراه خانواده‌اش به شمال ایتالیا نقل‌مکان کرد. برادرش، نیکولای، ریاضی‌دان و مدیر ارشد فناوری تلگرام شد. در اوایل دهۀ 1990، پس از فروپاشی شوروی، دوروف‌ها به سن‌پترزبورگ بازگشتند. پاول و نیکولای در مسابقات ریاضیِ جوانان شرکت و در رایانۀ آی‌بی‌ام (نخستین مدل از رایانه‌های شخصی که در 1981 رونمایی شد) که با خود از ایتالیا آورده بودند، کدگذاری کردند.

یکی از دوستان در کالج سن‌پترزبورگ، نسخۀ اولیۀ فیس‌بوکِ مارک زاکربرگ را به پاول نشان داد. او با الهام از این نسخه، تصمیم گرفت پلت‌فرمِ خودش یعنی وی‌کِی را بسازد.

وی‌کِی مخفف وِکُنتاکتِه است؛ سرویسی که پاول دوروف در سال 2006 راه اندازی کرد. این برنامه به‌سرعت و طی چند سال بر روسیه تسلط یافت و مورد توجه کرملین قرار گرفت. دولت خواستار اطلاعاتی در مورد کاربران این شبکه بود.

وی‌کی در میان کاربران اروپاییِ روسی‌زبان و در بین مردم روسیه، اوکراین، قزاقستان، مولداوی و بلاروس بسیار محبوب شد و تا مارس ۲۰۱۸، دست‌کم ۵۰۰ میلیون حساب کاربری در وی‌کی ایجاد شد. این پلت‌فرم شباهت زیادی به فیس‌بوک دارد و پس از خط‌و‌نشانِ دولت به گروه میل‌دات‌رو (شرکت وی‌کی کنونی) واگذار شد.

دوروف می‌گوید پس از حضور نیروهای امنیتی روسیه در آپارتمانش در حوالی سال 2011، ساخت تلگرام را آغاز کرد تا راه امن‌تری برای برقراری ارتباط پدید آید. بعدها به او اولتیماتوم می‌دهند که داده‌های مربوط به کاربران وی‌کی را تحویل دهید؛درغیراین‌صورت کنترل شرکت را از دست خواهید داد و باید کشور را ترک کنید.

او می‌گوید: «من کنار نکشیدم و راه دوم را انتخاب کردم.»

«دیمیتری مدودف» (نخست‌وزیر سابق روسیه)، در پستی تلگرامی پس از دستگیری دوروف این‌گونه نوشت: «او می‌خواست انسانی درخشان و جهان‌وطن باشد و سعی داشت خوب زندگی کند، اما اشتباه محاسبه کرد. به‌هرحال دوروف روس است و می‌تواند غیرقابل‌پیش‌بینی و خطرناک باشد.»

    [م. مدودف از سال ۲۰۲۰، معاون رئیسِ شورای امنیت روسیه است. او از ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ رئیس‌جمهور و از ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۰ نخست‌وزیر روسیه بود.]

البته گاهی جریان ضددولتیِ دوروف، سویه‌های تاریکی به خود می‌گرفت. او در سال 2013، سوار بر مرسدس بنز در سن‌پترزبورگ به پلیس روسی برخورد کرد. به گفتۀ یکی از کارمندان سابق تلگرام و گزارش مرکز اطلاعات کرملین که در نیویوک‌تایمز هم منعکس شد، پس از رانندگی در پیاده‌رو، برای دورزدنِ ترافیک از لاینِ عبورممنوع به مسیر خود ادامه داد و در صفحۀ وی‌کی‌اش نوشت: "وقتی پلیس را زیر پا می‌گذارید، باید گازش را بگیرید و به جلو و عقب برانید تا ته‌ماندۀ مخالف‌خوانی‌تان هم خارج شود."

در خلال حادثه‌ای در سال 2012، دوروف و سایر کارمندانِ وی‌کی، صدها روبل را به‌صورت موشک کاغذی از پنجرۀ دفاتر این شرکت در سن‌پترزبورگ به بیرون پرتاب کردند. این حرکت، به نزاع خیابانی انجامید. با وقوع حملات تروریستیِ پاریس در اواخر سال ۲۰۱۵، تلگرام متهم شد که به محملی برای ارتباطِ گروه‌های شبه‌نظامی مانند داعش مبدل شده است. دوروف در واکنش به این انتقادات، حساب‌های کاربریِ مربوط به گروه داعش را مسدود کرد.

او در واکنش به انتقادها پس از حملات پاریس اعلام کرد: «آن‌ها از مردم فرانسه مالیات‌های سنگین می‌گیرند و از این پول برای جنگ‌های بیهوده در خاورمیانه و بهشت پارازیتی برای مهاجران شمال آفریقا استفاده می‌کنند.» پس از این‌که او و همکارانش، اسکناس‌ها را از پنجره به بیرون پرتاب کردند، برخی او را انقلابی و برخی دیگر مجنون نامیدند.

دولت روسیه بر این باور است که تلگرام و شخصِ پاول دورف، نقش مهمی در اعتراض های طرفدارانِ پیوستن اوکراین به اروپا در این کشور داشته است.

دوروف در تبعید به‌سر برد، اما این موضوع او را از آرمان‌های آزادی خواهانه، انتقاد از دولت روسیه و سیاست‌های ولادیمیر پوتین دور نکرد. او از زمان خروج از روسیه در محاصرۀ مهندسان تلگرام بود. کارمندان سابق می‌گویند هر چند ماه یک‌بار مکان خود را جابه‌جا می‌کرد. به‌همین‌منوال مدتی را در بارسلونا، بالی، برلین، هلسینکی و سانفرانسیسکو گذراند و حتی در مقطعی دفتر مرکزی تلگرام به دبی منتقل شد. کارمندان سابق می‌گویند او همچنان رهبری راسخ و مهندسی زبده است. دوروف درخصوص درآمدزایی یا تعدیلِ فعالیت‌های مجرمانه، وسواس خاصی نسبت به کاربردهای اپلیکیشن دارد.

به گزارش تلگرام، پاول دوروف تابعیت اماراتِ متحدۀ عربی و فرانسه را دارد. او با جت شخصی‌اش سفر می کند، اما تاحدامکان از خرید اجتناب می‌کند و صدها میلیون دلار در حساب بانکی و بیت‌کوین خود نگه می‌دارد تا مطمئن شود که می‌تواند آزادانه فعالیت کند. بلومبرگ، دارایی خالص او را بیش از 9 میلیارد دلار تخمین زده است.

او در مصاحبه با تاکر کارلسون گفت: « ترجیح می‌دهم تصمیماتی بگیرم که به‌سبب آن بر نحوۀ ارتباط افراد تأثیر بگذارم، نه این‌که صرفاً رنگ صندلی‌های خانه‌ام را تغییر دهم.»

تلگرام درحال‌حاضر به یک میلیارد کاربر در سراسر جهان نزدیک شده و جمعیتی بزرگ‌تر از X دارد. تلگرام در قالب برنامه‌ای پیام‌رسان، مشابه WhatsApp یا iMessage عمل می‌کند، اما میزبان گروه‌هایی با حداکثر 200هزار کاربر است و از ویژگی‌هایی برخوردار است که به افراد و گروه‌ها کمک می‌کند تا نظرات خود را با مخاطبان وسیع‌تری به اشتراک بگذارند. این سرویس به‌ویژه در اوکراین، برزیل، اندونزی، هند و روسیه محبوب است.

این پیام‌رسان که با روش‌های پیچیده‌تر و ایمن‌تر در رمزنگاریِ اطلاعات کاربران توانست به سپر آهنینی در برابر دولت‌ها تبدیل شود، به‌سرعت از نرم‌افزارهای معروفی مثل واتس‌اپ پیشی گرفت و به پیام‌رسان محبوب مردم مبدل شد.

با افزایش استفاده از تلگرام، تلنگر کوچکِ دوروف به محتوای پلیسی، انتقاداتی برانگیخت. سیاستگذاران، مجریان قانون و کارشناسان امنیتی گفته‌اند که این اپلیکیشن به بهشتی برای نشر اطلاعات کذب، تبلیغات تروریستی، رادیکالیسم، خرید‌و‌فروش مواد مخدر، پورنوگرافیِ کودکان و تجارت سلاح تبدیل شده است.

   تلگرام در خلال این سال‌ها، برخی محتواهای خاص مثل مطالب مربوط به سوء‌استفادۀ جنسی از کودکان یا پست‌های خشونت‌آمیز را حذف کرده، اما مقامات از عدم همکاری او ناامید شده‌اند. برخی هم نگرانی‌هایی مبنی بر حفظ روابط تلگرام با دولت روسیه دارند که ممنوعیتِ این سرویس را در سال 2020 لغو کرد. کارشناسان امنیتی هشدار داده‌اند که این ابزار از استانداردهای رمزگذاریِ برنامه‌هایی مانند سیگنال استفاده نمی‌کند و به اندازۀ کافی ایمن نیست.

روز دوشنبه، دادستان‌های فرانسه گفتند: پاول دوروف در راستای تحقیقاتی که ماه گذشته در مورد جرایم مربوط به پورنوگرافی کودکان، کلاه‌برداری، قاچاق مواد مخدر و پولشویی آغاز شده، بازداشت شده است. مقامات فرانسوی به عدم همکاری تلگرام با مجریان قانون اشاره کردند. دوروف کماکان در بازداشت به سر می‌برد و ممکن است تا روز چهارشنبه بازداشتِ او تمدید شود.

او از قرارگرفتن در معرض بررسی‌های عمومی که همتایانش در درۀ سیلیکون با آن مواجه بودند، اجتناب کرد. درهمان‌حال‌که زاکربرگ (از فیسبوک)، سوندار پی‌چای (از گوگل) و شو.زی.چو (از تیک‌تاک) برای بررسی عملکردشان به کنگره می‌رفتند، دوروف و مهندسانش، تلگرام را حفظ و به‌روز می‌کردند.

   [م. «سیلیکون‌ولی» به معنی درۀ سیلیکون، نام رایج و غیررسمیِ ناحیه‌ای در حدود ۶۰ کیلومتریِ جنوب شرقیِ سانفرانسیسکو در حومۀ سانتاکلارایِ کالیفرنیا است و به‌دلیل قرارداشتنِ بسیاری از شرکت‌های مطرحِ انفورماتیک جهان در این منطقه مشهور است. نام این منطقه برگرفته از شمار بالای شرکت‌های تولیدکنندۀ تراشه‌های سیلیسیمی بود که سپس به نمادی از شرکت‌های بسیار فعال در زمینۀ فناوری‌های پیشرفته تبدیل شد. سیلیکون‌ولی شهرهای بسیاری را دربرمی‌گیرد که مهم‌ترین آن‌ها، سن‌خوزه (مشهور به پایتخت سیلیکون‌ولی) است.)

   [م. سوندار پی‌چای، مهندس و مدیر اجراییِ هندی‌تبار در حوزۀ فناوری اطلاعات است که از دهم آگوست ۲۰۱۵ به‌عنوان مدیرعامل اجراییِ گوگل انتخاب شد. او بعد از گذشت چهار سال در چهارم دسامبر ۲۰۱۹، پس از کناره‌گیری لری‌پیج با حفظ سمت به‌عنوان مدیرعامل اجراییِ آلفابت برگزیده شد.]

[م. شو.زی.چو، بیزنس‌من و کارآفرینِ سنگاپوری است که از سال۲۰۲۱، مدیر عامل اجراییِ تیک‌تاک است.]

    یکی از کارمندان سابق می‌گوید: «آن‌ها یک فقره به‌روزرسانی را از قایقی در جنوب شرقیِ آسیا منتشر کردند که اتصال محدودی داشت.»

دوروف گهگاه در اینستاگرام تصاویری پرزرق‌وبرق از زندگی ایده‌آل، مختصِ رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌کند. او علاقه‌مند به ورزش است، عکس‌هایی از بدن عضلانی و قبراقش منتشر می‌کند و دنبال‌کنندگان را تشویق می‌کند که مشروبات الکلی ننوشند.

   در یکی از عکس‌های اخیر، او را در حال غوطه‌ورشدن در حمام یخ می‌بینیم و به نقل از «مارکوس اورلیوس» می‌گوید: «مرد باید خودش سرپا باشد، نه این‌که دیگران او را زنده نگه دارند». در یکی دیگر از پست‌های بی‌پیراهنش، می‌بینیم که در کارزاری به نام #چالش‌پوتین‌بی‌پیراهن شرکت کرده تا پست‌های آنلاینِ رهبر روسیه را در مورد بالاتنۀ برهنه‌اش به سخره بگیرد.

   دوروف به کنایه می‌گوید: «اگر روس هستید، باید به #چالش‌پوتین‌بی‌پیراهن بپیوندید وگرنه فراموش می‌شوید.» او در ماه ژوئن در مورد برنامه‌های تابستانی‌اش صحبت کرد و گفت: «قصد دارم به آسیای مرکزی، جایی که تلگرام محبوب است، سفر کنم تا نحوۀ استفاده از این برنامه را از مردم این ناحیه بیاموزم؛ اما چه کنم که فرانسه در ذهن من است. در دبی هوا گرم‌تر می‌شود و دوستانم به نواحی معتدل مانند جنوب فرانسه می‌روند. من هم به‌عنوان شهروند فرانسوی، معتقدم که فرانسه بهترین مقصد تعطیلات است.»

    حالا به‌نظر می‌رسد تعطیلاتِ پاول، کمی زودتر از موعد از راه رسیده است.