چرا جای زخم خوب نمی‌شود؟

اسکار یا جای زخم در شکل، اندازه و رنگ‌های مختلفی ظاهر می‌شود و نتیجه فرایند طبیعی بهبودی پوست پس از آسیبی است که براثر جراحی، عفونت، جراحت یا رشد سریع بدن ایجاد می‌شود.

به گزارش زومیت، اسکارها نقش مهمی دارند: آن‌ها بدن را قادر می‌سازند تا بافت از دست رفته یا تغییرشکل یافته را جایگزین کند. اما اسکار از چه چیزی ساخته شده و چرا دائمی است؟ برای پاسخ به این سوالات، ابتدا باید مشخص شود اسکار چیست.

پوست از سه لایه اصلی تشکیل شده است. بیرونی‌ترین لایه پوست که اپیدرم یا روپوست نامیده می‌شود، نازک‌ترین لایه پوست است. این لایه‌ی پوست از لایه‌هایی از سلول‌های صافی به نام سلول‌های اپیتلیال یا پوششی تشکیل شده است که درمجموع به‌عنوان زره عمل می‌کنند و از بدن دربرابر دنیای بیرون محافظت می‌کنند. زیر اپیدرم، لایه درم قرار دارد که ضخیم‌ترین لایه پوست است و شامل اعصاب، عروق خونی، فولیکول‌های مو و غدد عرق و چربی است.

اگر اپیدرم آسیب ببیند (مانند اغلب موارد آفتاب‌سوختگی) این لایه کنده می‌شود و لایه‌های عمیق‌تر پوست دست‌نخورده باقی می‌مانند. اما اگر آسیب به درم برسد، بدن باید این بافت آسیب‌دیده را ترمیم کند. ابتدا دلمه‌ای برای بستن محل زخم ایجاد و سپس التهاب موجب شروع فرایند بهبودی می‌شود. در ادامه، پوست شروع به بازساری بافت درون زخم می‌کند و این روش تصادفی و بی‌نظم آن است که موجب ایجاد جای زخم می‌شود.

در پوست معمولی، شبکه رشته‌های کلاژن مانند تکه پارچه‌ای قرار دارند که به دقت در قالب الگوی زیبا و صافی بافته شده‌اند. اگر این پارچه براثر عاملی آسیب ببیند، بدن رشته‌های کلاژن جدیدی می‌سازد تا شکاف‌ها را پر کند. گرچه، در این شرایط، بدن به جای اینکه رشته‌های جدیدی را به خوبی در سراسر زخم به هم ببافد، آن‌ها را به شکل توده‌ای نامرتب در محل زخم قرار می‌دهد.

این تجمع بی‌نظم کلاژن بیشتر بافت زخم را تشکیل می‌دهد و موجب می‌شود ازنظر ظاهری با پوست عادی فرق داشته باشد و نسبت به آن انعطاف‌پذیری کمتری داشته باشد. بافت اسکار با پوست بدون زخم از این جهت نیز متفاوت است که حاوی فولیکول مو یا غدد عرق نیست.

در افرادی که پوست روشن‌تری دارند، اسکار در ابتدا ممکن است صورتی یا قرمز به‌نظر برسد، اما با گذشت زمان امکان دارد این رنگ ناپدید و اسکار نسبت به رنگ پوست طبیعی آن‌ها کمی روشن‌تر یا تیره‌تر شود. اسکار افرادی که پوست تیره‌تری دارند، اغلب به شکل لکه‌های تیره ظاهر می‌شود.

گاهی اوقات، بدن قرار دادن کلاژن را درون بافت زخم به مدت بیشتری نسبت‌به حالت طبیعی ادامه می‌دهد و موجب می‌شود اسکار کِلوئیدی یا اسکار هیپرتروفیک تشکیل شود. این اسکارها، بافت‌های ضخیم و برآمده‌ای هستند که می‌توانند قرمز، صورتی یا بنفش باشند یا اینکه کمی تیره‌تر از رنگ پوست طبیعی فرد باشند.

اسکارهای کلوئیدی بزرگ‌تر از زخم اولیه هستند درحالی‌که اسکارهای هیپرتروفیک به اندازه زخم اولیه هستند. نوجوانان و زنان باردار بیشتر از بقیه دچار اسکارهای هیپرتروفیک می‌شوند و دلیل احتمالی آن تغییرات هورمونی است که التهاب در بدن را به‌دنبال دارد. اسکارهای کلوئیدی در افراد دارای رنگ پوست تیره شایع‌تر است و احتمالا به دلایل عوامل خطر ژنتیکی ظاهر می‌شود.

همان‌طور که رشته‌های کلاژن بی‌نظم درون اسکارها شروع به صاف‌شدن می‌کنند، جای زخم می‌تواند به مرور زمان محو شود. این فرایند می‌تواند ۶ تا ۱۸ ماه طول بکشد. میزان محو شدن جای زخم به اندازه، موقعیت و نوع آن بستگی دارد. گرچه جای زخم هرگز به طور کامل از بین نمی‌رود، زیرا این بافت اساسا با پوست اطراف فرق دارد.

از نظر تئوری، ممکن است راهی برای شروع التیام بدون اسکار در انسان وجود داشته باشد. برخی از حیوانات مانند سمندرها می‌توانند بدون برجای ماندن اسکار، پوست زخمی خود را به‌طور کامل بازسازی کنند. انسان‌ها فقط در شش ماه اول زندگی به‌عنوان جنین می‌توانند این کار را انجام دهند.

فراتر از آن، ما توانایی بازسازی بافت زخم را از دست می‌دهیم و دانشمندان واقعا نمی‌دانند چرا. مطالعات حیوانی نشان داده است پوست پیوند شده از فرد بالغ به جنین نیز جای زخم تشکیل خواهد داد. این امر نشان می‌دهد سلول‌های پوست بالغ به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده‌اند که پس از آسیب دیدن به جای بازسازی، جای زخم تشکیل دهند.

تفاوت در تعداد و محل سلول‌های بنیادی در پوست همچنین ممکن است به توضیح این موضوع کمک کند که چرا فقط زخم‌های جنینی بازسازی می‌شوند. گرچه پژوهش در این حوزه هنوز در مراحل ابتدایی است.

از آرزوهای ظاهرا دست‌نیافتنی پژوهشگران حوزه بیماری‌های پوست، ابداع درمانی است که به بدن امکان دهد به جای ایجاد بافت زخم، بافت آسیب دیده را بازسازی کند.

در این میان، برخی درمان‌ها می‌توانند ظاهر اسکار را بهتر کنند. برای مثال، لیزردرمانی می‌تواند رنگ و ارتفاع زخم را تغییر دهد، درحالی‌که ماساژ جای زخم خصوصا با ورقه‌های ژل سیلیکون می‌تواند به صاف‌کردن آن کمک کند. سایر گزینه‌های درمانی شامل شامل جراحی ترمیم اسکار است که طی آن پزشکان جای زخم را برمی‌دارند و جای زخم جدیدی ایجاد می‌کنند که حالت صاف‌تری دارد.

تزریق استروئید نیز می‌تواند اندازه اسکارهای هیپرتروفیک و کلوئید را کاهش دهد. استروئیدها به انحلال رشته‌های کلاژن در اسکارها و کاهش التهابی که می‌تواند موجب تورم بافت درون آن شود، کمک می‌کنند.