مُعایِده ؛ بررسی یک سنت اجتماعی مردمان عرب خوزستان

وجود پیام رسان های مجازی و ارتباطات گسترده و سریع قشر جوان باعث ایجاد تنوع و فراگیری این جشن ها شده است چرا که بازار کلیپ و عکس یادگاری با دیگر افراد بخصوص بزرگان قبیله حسابی داغ می شود و نشر آن در فضای مجازی رایج است.

عصرایران ؛‌ فاضل دریس - با پایان ماه رمضان و طلوع آفتاب ماه شوال، عید فطر آغاز می شود. مردم عرب خوزستان با الهام از آموزه های و ساختار اجتماعی خویش عید فطر را با شکوه هر چه تمام تر برگزار می کنند به طوری که در روزهای پایانی ماه رمضان، بازارها شلوغ ترین روزها را به خود می بینند و با وجود مشکلات اقتصادی اما خانواده ها خرید عید را یک نوع تکلیف و آبرو داری می دانند. سفره های رنگین پهن می کنند و سفارش بهترین لباس ها را به خیاطان می دهند یا می خرند.

بنا به وسع مالی، مبلمان و دکوراسیون و قالی خانه نو می شوند و اعتقاد دارند که خرید برای عید برکت آور است و خساست و صرفه جویی طول سال در آن راهی ندارد.

در شب عید فطر یا روز اول افراد به دیدن خانواده هایی می روند که طی یکسال گذشته عزیزی را از دست داده اند به خصوص اگر متوفی پدر یک خانواده باشد برای کاهش اندوه اولین عید فقدان پدر در کنار فرزندانش می مانند و معمولاً نیز بستگان درجه یک متوفی نهار روز اول عید مهمان فرزندانش هستند. دید و بازدیدهای عید را مُعایِده می گویند.

تصاویر عید دیدنی ها یا معایده در فضای رسانه و مجازی نشان می دهد معایده ها جلوه ی خاصی به خیابان ها و کوچه ها بخشیده و رنگ های شاد کودکان و یزله ها و اشعار حماسی و شادی جمعی مردم نشان گر وجود سنت های دیرین و کهن در بین مردمان این مناطق است.

معایده در دسته های کوچک و بزرگ و خانوادگی و دوستانه انجام می شود و خود شکل برجسته ای دارد که در این نوشتار بدان پرداخته می شود و آن معایده کبری یا عید دیدنی عمومی است که با مشخصات و چند آیتم خاص آن را از عید دیدنی های معمولی متمایز می کند. این تمایز در سطوح بعدی شرح داده می شود.

۱-در معایده اصلی یا کبری، میزبان بزرگ یا شیخ قبیله یا خاندانی است که مسوولیت امور اجتماعی و حل و فصل چالش ها و معضلات قبیله را بر عهده دارد.
حضور افراد در مضیف شیخ یا مهتر قوم ( سالن مخصوص یا اتاق پذیرایی بزرگ که مختص میزبانی از مهمانان شیخ و حل و فصل مشکلات قبیله است) به نوعی اعلام تشکر و قدردانی و شادباشی به شیخ تلقی می شود.

۲-افراد در دسته های مختلف با جمعیت گوناگون از جوان و پیر و با لباس هایی فاخر و نو به دیدن شیخ می روند و معمولاً فردی از این گروهها با خواند اشعار حماسی و شاد و سرودن یزله دیگران را به پایکوبی دعوت می کند.
میزبان تدارک وسایل مهمانداری را از روزها قبل دیده و سنت قهوه خوری و چای خوری فصل مشترک تمام معایده هاست. افراد یک قبیله و چه بسا از قبایل مختلف با یکدیگر در روز معایده عام یا عمومی خوش و بش می کنند و جویای احوال هم می شوند و یاد و خاطره درگذشتان را گرامی می دارند.

۳-نکته مهم معایده های عمومی مورد نظر این است که بدون دعوت و بصورت خودجوش انجام می شود. بدین معنا که شیخ یا میزبان نمی داند دقیقاً چند نفر مهمان دارد و تدارک نهار و وسایل پذیرایی بر اساس تجربه سال‌های گذشته و جمعیت یک قبیله تخمین زده می شود. در معایده های مردم عرب که توسط شیوخ منطقه تدارک دیده شده جمعیت بالای هزار تا دوهزار نفر نیز دیده می شود که در یک روز مشخص در مضیف حضور پیدا می کنند و پس از عید دیدنی ها به ضیافت شیخ، نهار یا شام صرف می شود.

۴-زمان برگزاری معایده بصورت شفاهی و رسم سال‌های گذشته بین افراد قبیله مشخص و معمولاً روز سوم عید فطر است چرا که در روز اول افراد مشغول عید دیدنی های اقوام درجه یک ‌‌و در محل سکونت خود هستند و پس از گذشت دو روز از عید با یک توافق از قبل ، در روز سوم معایده عام را انجام می دهند.

۵-معایده عمومی یا عام موردنظر یک مجمع مردانه است هر چند در عید دیدنی های خانوادگی و کوچکتر زنان حضوری پر رنگ دارند اما در این روز و مضیف غایب هستند.

۶- وجود پیام رسان های مجازی و ارتباطات گسترده و سریع قشر جوان باعث ایجاد تنوع و فراگیری این جشن ها شده است چرا که بازار کلیپ و عکس یادگاری با دیگر افراد بخصوص بزرگان قبیله حسابی داغ می شود و نشر آن در فضای مجازی رایج است.

۷- غذای معایده ها معمولاً گوشت است که بصورت مفطح ( غذای عربی شامل برنج و گوشت) یا برنج و خورشت است و شیخ در پذیرایی سنگ تمام می گذارد.
بطور کلی معایده های عمومی یک جشن و شادی دسته جمعی به شمار می آیند و‌ جزء میراث معنوی مردمان عرب. شایسته است که مسوولان و دغدغه مندان فرهنگ و آداب و سنن در تدوین و ثبت آن در ردیف میراث های ناملموس و معنوی کوشا باشند چرا که بسیار زیبا و تماشایی اند.