با عشق به ایران در ارمنستان (+عکس)

به گزارش ایسنا، موزه ماتناداران (مسروپ ماشتوتس) در شهر ایروان ارمنستان، که به دلیل داشتن گنجینه‌ای از نسخه‌ها و کتاب‌های مقدس دعا، پس از کلیسای «اچمیادزین»، مکانی مقدس برای مردم این کشور به شمار می‌آید، محل برگزاری رویدادهای بسیاری به‌ویژه در پیوند با ایران بوده است.

این موزه که حدود ۲۰ هزار نسخه و دست‌نویس باستانی در اختیار دارد و حدود ۴۵۰ اثر از میان آنها، نسخه‌های ایرانی است، به مدت سه سال گلچینی از آثار قاجاری را به نمایش گذاشته شده بود و در ادامه، نمایشگاهی از عکس‌های آرشیوی و کلکسیونی این موزه برپا شد که عکس‌هایی از ایران قدیم و دربار قاجار در بین آنها دیده می‌شد.

از ۱۲ اردیبهشت ماه (اول ماه می) نیز مجموعه‌ آثار نقاش ایرانی ـ ارمنی در همین موزه به نمایش گذاشته شده است، آثاری که از مجموعه‌های مختلفی در جهان گردآوری شده و بخشی از آنها حاصل ۹ سال شیفتگی «آندره سِوروگیان» به شاهنامه فردوسی است.

ایوت تجریان ـ رئیس موزه ماتناداران (مسروپ ماشتوتس) ـ که دکترای تاریخ هنر دارد و به عنوان یک ایرانی ـ ارمنی از برگزاری نمایشگاه «آندره سِوروگیان» با هیجان سخن می‌گوید، در گفت‌وگویی که با ایسنا داشت، درباره اهمیت برپایی این رویداد در ارمنستان، که رنگ و حسی ایرانی دارد، توضیح داد: این نمایشگاه از اول ماه می (۱۲ اردیبهشت ماه) به یاد نقاش ایرانی ـ ارمنی «آندره سِوروگیان» برپا می‌شود.

هرچند قبلا، تعداد بسیار اندکی از آثار سوروگیان در این موزه به نمایش گذاشته شده، ولی در نمایشگاه پیش‌رو مجموعه بیشتری از آثار او به نمایش درآمده است. آثار این نمایشگاه از مناطق مختلفی گردآوری شده است. پسر آندره سِوروگیان (دکتر امانوئل) که در قید حیات است و در آلمان زندگی می‌کند و حدود ۹۴ سال دارد، سال‌ها قبل کلکسیون بزرگی به این موزه اهدا کرد.

این مجموعه شامل نقاشی‌هایی از آندره سوروگیان و آثاری از پدر بزرگشان، «آنتوان سوروگین» (از نخستین پیشگامان عکاسی در ایران که به عکاس قاجار معروف بوده) است. از کلسیای اچمیادزین (ارمنستان) نیز ۶ اثر در اختیار این نمایشگاه قرار داده شده است.

او این توضیح را اضافه کرد: آثاری که از آندره سِوروگیان در موزه ماتناداران نگهداری می‌شود با آثار موجود در اچمیادزین تفاوت دارد؛ آثار آنجا از اسطوره‌های تاریخی ارمنی است، اما آثاری که ما در این موزه نگهداری می‌کنیم بیشتر از شاهنامه فردوسی، خیام و باباطاهر است. همچنین از موزه‌های مختلف آثاری که الهام‌بخش نقاشی‌های آندره سِوروگیان بودند در اختیار ما قرار داده شده است.

رئیس موزه ماتناداران گفت: این نمایشگاه قرار است تا ۶ ماه ادامه داشته باشد. پیش زمینه آن نیز همایشی بود که برای یکصد و سی‌امین سال یادبود سِوروگیان در نخستین روزهای فروردین (۲۱ و ۲۲ مارچ) برگزار شد، که مهمانی هم از بخش میراث مکتوب ایران داشتیم و یک گروه موسیقی از ایران نیز دعوت شده بود.

تجریان درباره شیوه کار آندره سِوروگیان که آن را ارزشمند و خاص کرده است، گفت: او ۹ سال خود را در خانه به انزوا برد و با خود عهد کرد که به مناسبت هزارمین سالگرد تولد فردوسی، (۱۹۳۴ میلادی) ۴۱۶ تابلوی بزرگ از روی شاهنامه به تصویر درآورد. یک نمونه از آن نقاشی‌ها را در موزه ماتناداران به نمایش گذاشته‌ایم. سِوروگیان به این منظور حتی یک دوره آموزش خوش‌نویسی گذرانده بود. دوستانش که صادق هدایت و بزرگ علوی بودند به او لقب «درویش» داده بودند. سوروگیان یکسری اثر هم از آثار خیام، حافظ و باباطاهر دارد.

رئیس موزه ماتناداران درباره دیگر رویدادهای این موزه که در پیوند با ایران بوده است، توضیح داد: سال گذشته از ماه نوامبر نمایشگاه بزرگی داشتیم که گلچینی بود از عکس‌های آرشیو و کلکسیون‌های مختلف که در این موزه نگهداری می‌شود.

در این موزه هرگز نمایشگاه عکس نداشتیم. ما از عکاسان نسل اول ارامنه که در دربارهای مختلف کار کردند، کارهای زیادی در موزه داشتیم که هرگز به نمایش نگذاشته بودیم. در بین آنها عکس‌های زیادی از ایران وجود دارد، که مجموعه به نمایش گذاشته‌شده گلچینی است از آنچه در این موزه نگهداری می‌شود.

این موزه چون به انستیتو نسخ خطی شهره است تا پیش از این، کسی به عکس‌های آن توجهی نکرده بود، درحالی که نگاتیوهای شیشه‌ای و عکس‌های زیادی داریم و اتفاقا من سه سال روی این مجموعه کار کرده بودم و این گلچین نتیجه آن کار تحقیقی است.

آنها عکاسان ارامنی و روسی هستند که از اواخر قرن نوزدهم میلادی به ایران و دیگر نقاط دنیا سفر کرده بودند. این نمایشگاه قرار بود به مدت ۶ ماه برگزار شود، ولی چون خیلی استقبال شد، ادامه پیدا کرد.

تجریان ادامه داد: پیش از آن هم، نمایشگاهی از آثار قاجاری در موزه ماتناداران برگزار شده بود، که چندین بار تمدید شد. این نمایشگاه به مدت سه سال برقرار بود. روال کار موزه این است که نسخه‌های اصلی را نمی‌توانیم به مدت طولانی به نمایش بگذاریم، برای همین در طول برگزاری این نمایشگاه بعضی از نسخه‌ها را چندین بار جابه‌جا کردیم. ما در این موزه بیش از ۴۵۰ نسخه ایرانی داریم که بخشی از آن به دوره قاجار مربوط می‌شود. گلچینی از این آثار در آن نمایشگاه و به مدت سه سال به نمایش گذاشته شد.

 او درباره دلیل استقبال از نمایشگاه آثار قاجاری در ارمنستان، اظهار کرد: استقبال از آن نمایشگاه شاید متأثر از آشنایی مردم ارمنستان با آن مقطع تاریخی باشد؛ دوره‌ای که ارمنستان بخشی از سرزمین ایران بود و نقاشان  ارامنه از آن دوره بسیار تاثیر گرفته بودند. غیر از این، ایران برای ارامنه، سرزمینی افسانه‌ای و اسطوره‌ای و الهام‌بخشی بود.

البته نقش تجریان به عنوان رئیس ایرانی ـ ارمنی موزه در برگزاری چنین رویدادی بی‌تأثیر نبوده است و خودش هم درباره تأثیر آن گفت: مدیر بخش انستیتو همیشه می‌گوید ۹۰ درصد برنامه‌های موزه ماتناداران ایرانی شده است، مثلا ما میز نوروز را در ۲۱ مارچ چیده بودیم و همایش «آندره سوروگیان» را به گونه‌ای برنامه‌ریزی کردیم که همزمان با نوروز شده بود.

او ادامه داد: ما به عنوان دو کشور همسایه باید همدیگر را بشناسیم. متاسفانه زمانی که ارمنستان جزو شوروی بود، روابط دو کشور خیلی کم شده بوده و دو کشور از یکدیگر دور شدند. اکنون لازم است افزون بر روابط سیاسی، روابط فرهنگی دو کشور را تقویت کنیم. کارهای بزرگ از دل روابط فرهنگی بیرون می‌آید.

مدیر جدید این مجموعه قبلا معاون وزیر فرهنگ ارمنستان بود، همان ابتدای کار که برنامه خواستند، توصیه کردم یک سفر به ایران برویم و ما در قالب هیأتی به تهران و قم سفری داشتیم که خیلی مفید بود. به قم رفتیم و کتابخانه آقای مرعشی را دیدیم و توافق‌هایی را با این کتابخانه داشتیم. از بخش میراث مکتوب و کتابخانه ملی و مرکز اسناد و بنیاد ایرانشناسی هم دیدن کردیم. این سفر سه روزه بود.

رئیس موزه ماتناداران اضافه کرد: ما همیشه با سفارت ایران در ارتباط هستیم و کارهای فرهنگی و همایش‌های زیادی را ترتیب می‌دهیم و نمایش نقاشی از شاهنامه، اثر آندره سوروگیان در راستای همین ارتباط دوستانه با سفارت ایران بوده است.

همچنین طبق توافق با سفیر قبلی ایران، قرار بر این شد که مرمتگر ایرانی به ارمنستان بفرستند تا مرمتگران قدیمی که روی جلدهای لاکی تسلط نداشتند، آموزش دهد. تا به حال آقای حمید ملکیان دو بار از ایران به ارمنستان و این موزه آمده و در یک بازه ۱۰ و ۱۵ روزه، در این زمینه آموزش دادند.

او گفت: دانش مرمت ایران و ارمنستان خیلی متفاوت است. هدف ما از سفر به ایران نیز آشنایی و مکاشفه در این مورد بود و قرار است تا پایان تابستان، همکاران ما در بخش مرمت به ایران بروند تا این آموزش‌ها کامل شود.

تجریان درباره برگزاری نمایشگاه‌ها و همکاری‌های مشترک با ایران و همچنین تبادل آثار، با توجه به مجموعه آثاری که این موزه در اختیار دارد، اظهار کرد: برای برگزاری نمایشگاه و تبادل آثار نیز هنوز اتفاقی نیفتاده است، ولی باید این اتفاق رخ دهد. درحال حاضر ما بیشتر قصد داشتیم ارتباط علمی با ایران برقرار کنیم.