«قرقیعان» کُنشی زنانه در ساختاری مردانه

احیای سنت «قرقیعان» به عنوان یک جریان کودکانه و کُنش‌گری شادمانه با ماهیت مادرانه -کنشی از جنس زنانه در عرصه عمومی جامعه سنتی- می‌تواند تبلور و بُروز خواست یک جریان غیرمردسالارانه باور، جامعه‌ی نیمه مدرن شده‌ی کنونی تلقی شود، که در عرصه عمومی درحال ظهور است.

محمد نبهان؛ پژوهشگر علوم اجتماعی

همواره در«جوامع سنتی» با ساختارهای اجتماعی-فرهنگی روبه‌رو هستیم، که برای حفاظت از ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی و حتی فرهنگی خویش، بر بنیان‌های «مردسالارانه» تکیه زده‌ و ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی خود را مبتنی بر رضایت آن بخش مردسالارنه (که ممکن است نه‌تنها بخشی از مردان بلکه زنان و دختران نیز قائل به آن باشند) بازتولید می‌کنند.

جامعه‌ای کنونی ما از یک سوی، سال‌هاست که در مواجه با فضای مدرنیته قرار گرفته و نسل زد یا زومر از سوی دیگر در جامعه محلی از اعراب پیدا کرده و به عنوان بخش جوان کنش‌گرجامعه که قابلیت تاثیرگذاری فراوانی دارد؛ در برابر ساختارهای سنتی جامعه رُخ نشان می‌دهد. این دو جریان سبب شده ماهیت نگرش به مسائل و رویکرد تاریخی به ارزش‌ها و هنجارهای جامعه دچار تنش و تغییر بنیادین قرار گیرد، یا به معنی دیگر به بخش‌هایی از گذشته‌تاریخی جامعه توجه می‌شود که پیش از این مورد توجه قرار نمی‌گرفت.

احیای سنت «قرقیعان» به عنوان یک جریان کودکانه و کُنش‌گری شادمانه با ماهیت مادرانه -کنشی از جنس زنانه در عرصه عمومی جامعه سنتی- می‌تواند تبلور و بُروز خواست یک جریان غیرمردسالارانه باور، جامعه‌ی نیمه مدرن شده‌ی کنونی تلقی شود، که در عرصه عمومی درحال ظهور است.

جشن سنتی قرقیعان در شوش خوزستان

ورای آن که بگوییم خیل عظیمی از این نوع سنت‌ها قابل پذیرش منطق عمومی جامعه هستند یا خیر، باید اشاره کنیم که مساله این روزهای جامعه اهوازی، شکل‌گیری جنس جدیدی از گفتمان در حوزه‌های مختلف اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی را به ما نشان می‌دهد که در تکاپوی آن است که خویشتن خویش را در بستر حافظه تاریخی مردسالارانه جامعه سنتی خود، بازتعریف کند. این که ببینیم در کلانشهر اهواز کافه‌گردی، رسم قهوه‌خوری، مضیف نشینی با رویکرد توریست‌محوری برای زنان و نان عربی پختن، سبزی و یا ماست فروشی، گعده نشینی با دوستان و اعضای خانواده در یک فضای عمومی برای مردان، به امری طبیعی مبدل شده، گرچه در نگاه اول ساده به نظر می‌رسد؛ و می‌توان توضیحات و توجیهات اقتصادی و یا حتی در بُعد مدرنیزاسیون نظری گزاره‌هایی را در خصوص ارائه کرد، اما در بررسی هنجارهای فرهنگی-اجتماعی این اقلیم، به خوبی درخواهیم یافت، ما با پدیده‌‌ی جدیدی تحت عنوان «جریان غیرمردسالارانه باور اجتماعی» روبه‌رو هستیم که مرتباً ساختارهای مردسالارانه سنتی جامعه را آرام آرام و موزائیک موزائیک دچار ازمحلال نرم می‌کند.

برای آن‌که از سرعت سرسام‌آور آن آگاه شویم، این سئوال به سادگی قابل طرح است که آیا سطح تغییرات و پذیرش برخی ارزش‌ها، چه خوب و چه بد در جامعه، طی سال‌های گذشته با وضع کنونی، قابل مقایسه است؟

مراسم سنتی قرقیعان در شوش خوزستان

لذا بایستی برای گذار به جامعه مُدرن بایستی در این خیزش نرم جریان غیرمردسالارانه باور جامعه سنتی، بردبار و در حمایت از تغییرات مثبت و تحرک‌های نشاط آور جمعی از جمله «قرقیعان» با آن همراه شد. مطماناً با حضور پُر رنگ زومرها و غلتیدن بیشتر جامعه در بستر مدرن، در چند سال آتی با چهره‌ جدیدی از جوامع سنتی روبه رو خواهیم شد که پیش از این قابل تصور نبوده است.

پی‌نوشت:
گرگیعان یا قرقیعان نام یک آیین سنتی رایج بین مردم عرب خوزستان، استان بوشهر، هرمزگان، عراق، بحرین، کویت و شرق عربستان (احساء و قطیف) و امارات متحده عربی است. نام اصلی این آیین «قرقیعان» است ولی با توجه به این‌که مردم عرب خوزستان حرف «قاف» را در بیشتر کلمات «گاف» تلفظ می‌کنند به آن «گرگیعان» می‌گویند. در مورد ریشه و معنی کلمهٔ «قرقیعان»؛ برخی معتقدند این کلمه از «قرع الباب» به معنای درب‌زدن گرفته شده‌است؛ به خاطر این‌که کودکان در خانه‌ها را برای دریافت شیرینی و عیدی می‌کوبند.
در شب پانزدهم ماه رمضان، بچه‌های کوچک عرب خوزستان پس از افطار، لباس‌های محلی خود را پوشیده، پسران دشداشه پوشیده و دختران چادر عربی بر سر می‌کنند و با شور و شعف به کوچه پس‌کوچه‌های شهرها و روستاهای عرب‌نشین می‌روند و با آویختن کیسه‌هایی از پیش تهیه شده بر گردن، برای جمع‌آوری عیدی و شیرینی ماه رمضان به در خانه‌ها می‌روند. (منصور آل‌کثیر، «گذری بر آئین گرگیعان…»، انسان‌شناسی و فرهنگ.)