2023؛ سالی که خاورمیانه را به خاک سیاه نشاند

منبع: اکونومیست 
تاریخ انتشار: 29 دسامبر 2023     
مترجم: لیلا احمدی  
➖➖➖➖➖➖➖➖➖➖ 
 
  عصر ایران- در پایان سال 2023 اکونومیست دربارۀ سالی که شمارش معکوس برای پایان آن شروع شده نوشته (با این توضیح عصر ایران که از نگاه اکونومیست است و حمله حماس نه شروع ماجرا که واکنش به اتفاقات پیشین بوده است):

   اوایل سال 2023‌، پیش‌بینیِ یکی از دیپلمات‌های حاشیۀ خلیج فارس دربارۀ سال پیش رو این بود که خاورمیانه دیگر از کش‌مکش و درگیری به ستوه آمده است. تنش‌زدایی و دیپلماسی باید در دستور کار قرار گیرد. دشمنانِ کهن، مزایای صلح را دریافته‌اند و منطقه در آستانۀ تغییری سرنوشت‌ساز قرار دارد. 
 
  به‌هر‌حال فقط بخش آخر حرف‌هایش درست از آب درآمد. حملۀ خونین حماس به اسرائیل در 7 اکتبر و پاسخ متعاقبِ اسرائیل به غزه، مرگ‌بارترین درگیری اسرائیل و فلسطین از سال 1948 بوده است. این جنگ، منطقه را در آستانۀ جنگی گسترده‌تر قرار داده و دامنۀ آن به ایالات متحده، ایران و شبه نظامیانِ دست‌کم چهار کشور عربی کشیده شده است. 
 
  پیش از فرارسیدنِ اکتبر، اسرائیل می‌توانست به گرم شدن روابط خود با کشورهای منطقه ببالد؛ اما اکنون شهروندان عرب در جوش و خروش‌اند و اسرائیل بار دیگر به گنده‌لاتِ محله تبدیل شده است. 

  جنگ غزه جهان را به تلاطم انداخته و حتی می‌تواند تلاش جو بایدن برای پیروزی در انتخاب مجدد را به مخاطره بیندازد. درگیری اسرائیل و فلسطین که تا همین اواخر آرام گرفته بود، حالا جهان را به هم ریخته و به نظر می‌رسد خاورمیانه را تکان داده است. حتی می‌توان گفت این جنگ به جای تحول در منطقه، مشکلات دیرینۀ خاورمیانه را شخم زده است. 
 
   پیش از "شنبۀ سیاه" یا هفت اکتبر، فشار جدی و همه‌جانبه برای کاهشِ تنش‌های منطقه‌ای وجود داشت. در ماه مارس، عربستان سعودی برای کاهش تنش با دشمن دیرینۀ خود یعنی ایران به توافق رسید. این توافق‌نامه در چین منعقد شد؛ کشوری که پیش از این نقش ناچیزی در دیپلماسی خاورمیانه ایفا کرده بود. پس از‌ آن، در ماه مه، سعودی‌ها موافقت کردند به بشار اسد اجازه دهند کرسی خود را در اتحادیۀ عرب پس بگیرد. کشورهای حاشیۀ خلیج فارس و مصر در شرایطی به دنبال اصلاح روابط آشفته با قطر و ترکیه بودند که سال‌ها به دلیل حمایت از اسلام سیاسی از این کشورها دوری می‌جستند. 
 
  حالا با وجود خشونت‌های چند ماه گذشته، این تنش‌زدایی تا حد زیادی ادامه یافته است. همۀ این کشورها روابط نزدیکی با آمریکا و اسرائیل دارند. کشورهای حاشیۀ خلیج فارس آماج حملۀ نیروهای نیابتی ایران نبوده‌اند. اسرائیل نیز آماج حملۀ هیچ کشور عربی نیست. بازیگران غیردولتی چنان قدرت‌مندند که در چنبره دولت‌ها قرار نمی‌گیرند. 

  طی چندین دهه، ویژگی تعیین‌کنندۀ خاورمیانه، ضعف گستردۀ دولت‌ها بوده است. جدای از شش عضوِ شورای همکاری خلیج فارس موسوم به جی‌سی‌سی که ائتلافی از پادشاهی‌های نفتی پایدار تشکیل داده‌اند، این منطقه مجموعه‌ای از کشورهای شکست‌خورده یا در حال شکست است. جنگ این واقعیت را بیشتر می‌نمایاند. 
 
  نجیب میقاتی، نخست‌وزیر لبنان، آشکارا اعتراف کرده او تصمیم نمی‌گیرد کشورش وارد جنگ با اسرائیل شود یا خیر. دستور با حزب‌الله، شبه‌نظامیان و گروه‌های سیاسیِ مورد حمایت ایران است. حملات روزانۀ این کشور به اسرائیل، هزاران سرباز اسرائیلی را در امتداد مرز اسرائیل و لبنان مستقر کرده است. در یمن نیز حوثی‌ها، صدها کشتی باری را وادار به عبور از دریای سرخ کرده‌اند. 
 
  با این حال، این اقدامات اسرائیل را از حملۀ ویرانگرش به غزه منصرف نکرده و آمریکا را نیز به درخواست آتش‌بس یا خروج نیروهایش از خاورمیانه سوق نداده است. آن‌ها هزینه‌هایی را بر اسرائیل، آمریکا و اقتصاد جهانی تحمیل کرده‌اند؛ اما انگار هزینه‌های بیشتری را به مردم خود که اکنون از حکومت‌داریِ ضعیفِ حاکمان رنج می‌برند و در خطر کشانده‌شدن به درگیری‌های منطقه‌ای هستند، تحمیل کرده‌اند. 
 
   کشورهای ضعیف، عموماً اقتصاد ویرانی دارند. عبدالفتاح سیسی، دیکتاتور مصر که در انتخابات ماه دسامبر، به دور سوم بازگشت، احتمالاً با کاهش ارزش پول برای چهارمین بار در دو سال گذشته از رأی‌دهندگان خود ممنون خواهد بود. اردن نیز در ماه نوامبر با برنامه 1.2 میلیارد دلاری با صندوق بین‌المللی پول موافقت کرد. این توافق جایگزین توافق قبلی شد که قرار بود در مارس 2024 به پایان برسد. 
 
  جنگ غزه این مشکلات را تشدید می‌کند گردشگری نه فقط در اسرائیل که در مصر نیز کاهش یافته است. برخی از خطوط هواییِ غربی پروا‌زهای خود به لبنان و حتی اردن را متوقف کرده‌اند. حملات حوثی‌ها به کشتی‌رانی به درآمدهای کانال سوئز مصر لطمه زده و قیمت‌ها را برای مصرف‌کنندگان عرب که بسیاری از آن‌ها قبلاً از تورم گله‌مند بودند، بالا برده است.

 
  این درگیری همچنین شکاف بین خلیج فارس و سایر مناطق خاورمیانه را افزایش خواهد داد. بازدیدکنندگان از کشورهای جی‌سی‌سی، پاییز امسال دریافتند خاورمیانه در آتش است. پیش‌ از‌ آن هتل‌ها و رستوران‌ها در دوبی مملو از جمعیت بودند. دوبی میزبان اجلاس آب و هوایی cop28 بود. سعودی‌ها به پارک‌های تفریحی، مسابقات ورزشی و سایر مکان‌هایی که پادشاهی در قالب بخشی از جشنوارۀ سرگرمی سالانه برگزار می‌کرد، هجوم می‌آوردند. 
 
  بحرین و امارات متحدۀ عربی، دو کشور خلیج فارس که روابط دیپلماتیک رسمی با اسرائیل دارند، این روابط را در پاسخ به جنگ غزه قطع نکرده‌اند. امارات متحدۀ عربی یکی از معدود کشورهایی است که خطوط هوایی دولتی‌اش از زمان شروع جنگ، پروازهای خود به تل آویو را متوقف نکرده است. عربستان سعودی نیز می‌خواهد معاملات عادی‌سازی روابط را با اسرائیل انجام دهد، هرچند بعید است به زودی این اتفاق بیفتد. 
 
   بایدن در بیشتر دوران ریاست جمهوری خود سعی کرد طوری رفتار کند گویی کار آمریکا با خاورمیانه تمام شده است. او می‌خواست بر اروپا و به‌ویژه آسیا تمرکز کند؛ اما خاورمیانه با او تمام نشد. آمریکا از هفت اکتبر، دو گروه ناو هواپیمابر و هزاران نیرو به منطقه اعزام کرد. دیپلمات‌ها بین بیت‌المقدس و پایتخت‌های عربی در تردد هستند تا از گسترش جنگ جلوگیری کنند و در مورد وقایع پس از جنگ صحبت کنند. نیروی دریایی آمریکا ائتلافی بین‌المللی را برای تامین امنیت کشتی‌رانی دریای سرخ آغاز کرده است. 
 
   همۀ این‌ها تاحد زیادی نشانۀ بازگشت به آمریکا است که مدت‌های مدید است، قدرت خارجی بی چون و چرای منطقه محسوب می‌شود. در سال‌های اخیر گویی خاورمیانه چند قطبی‌تر شده و با این حال، در بحبوحۀ بدترین بحران منطقه در یک دهۀ اخیر، روسیه و چین نقش چندانی فراتر از نیاز به غرب برای اعمال ریاکاری ایفا نکرده‌اند. 
 
   در سرزمین مقدس، جنگ به جای معکوس‌کردنِ روند بلندمدت به ناسازگاری گراییده. خوش‌بینان امیدوارند این جنگ فرصتی برای حل و فصلِ دائمی بحران اسرائیل و فلسطین باشد، اما نظرسنجی ها نشان می‌دهند چنین نیست. 

   مثلاً یکی از نظرسنجی‌های معتبر ماه دسامبر، نشان داده 72 درصد از فلسطینیان در کرانۀ باختری و غزه فکر می‌کنند حماس در حملۀ 7 اکتبر به اسرائیل، علی‌رغم پیامدهای وحشتناکی که ایجاد کرده، درست عمل کرده است. در نظرسنجی موسسۀ دموکراسی اسرائیل نیز که اندیشکده‌ای غیرحزبی است، 52 درصد از یهودیان اسرائیل گفته‌اند کشورشان نباید پس از جنگ، راه حل دو دولتی را دنبال کند. 
 
   اکنون برای پیش‌بینیِ نحوۀ پایان جنگ غزه خیلی زود است؛ با این حال این جنگ، مانند جنگ‌های 1948، 1967 و 1973، مرزهای منطقه را تغییر نداده است. همچنین تاکنون هیچ رژیمی از میان نرفته است؛ هرچند ممکن است به مرور زمان، کار حماس در غزه و دولت بنیامین نتانیاهو در اسرائیل پایان یابد. در یک کلام می‌توان گفت جنگ غزه با آشکار ساختنِ مشکلات قدیمی و حل‌نشدۀ منطقه باعث شده مباحث نویدبخش در خاورمیانۀ «جدید» از بین برود.

بیشتر بخوانید:

آخرین هفته ۲۰۲۳ چگونه گذشت: ونیز خسته از گردشگران/ پیش‌بینی پرفروشی کتاب‌های هوش مصنوعی

گزارش فیگارو از جزئيات حمله ۷ اکتبر حماس؛ «هیچ‌کس از عملیات خبر نداشت، نه ایران،نه نصرالله و نه حتی رهبران سیاسی حماس»

استاد هنرهای نمایشی در هنگامۀ جنگ غزه

تماشاخانه

بحران آب در شمال شرقی سوریه: اتهامات سنگین علیه ترکیه / بی‌برقی و بی‌آبی برای یک میلیون سوری (فیلم)

تراژدی در یک دریاچه، از فریاد کمک تا حبس ابد / مادری که دو بچه‌اش را کشت حالا چه می‌خواهد؟ (فیلم)

فیلم های دیگر