حریف مظلوم اژدهای هفت‌سر

رتبه فساد اداری در کشورمان بالاست. آخرین گزارش سازمان شفافیت بین‌الملل می‌گوید، ایران از لحاظ فساد، در میان ۱۸۰ کشور جهان، رتبه ۱۴7 را دارد. دانمارک،‌ فنلاند و نیوزیلند، در رتبه‌های اول تا سوم جهان، پاک‌ترین کشورها به لحاظ نرخ فساد هستند.

قادر باستانی مدرس و پژوهشگر ارتباطات و رسانه در روزنامه شرق نوشت:

بعد از تأکید اخیر رهبر انقلاب، بر جدیت در مبارزه با اژدهای هفت‌سر فساد، انتظار داشتم صاحب‌قلمانی که خود را در جایگاه شارح و مفسر بیانات قلمداد می‌کنند، به شرح و تفصیل موانع مبارزه با فساد بپردازند، اما انگار آنها موضوعات را دستچین می‌کنند و آنچه خود می‌پسندند، شرح و بسط می‌دهند. آنچه رهبری چندی پیش در ارتباط با لزوم هم‌زیستی سلایق گفتند و آنچه اکنون درمورد مبارزه جدی با فساد خواستند، لابد با میل و ذائقه این دوستان تفسیرگر، چندان سازگار نبوده و فعلا مسئله اول و مهم آنها پوشش دختران و زنان است.

فساد جامعه را نابود می‌کند. کارکردی‌شدن فساد است‌ که باعث تبدیل آن به اژدهای‌ هفت‌سر می‌شود؛ یعنی اینکه کارها پیش نمی‌رود، مگر اینکه عمل مفسده‌انگیزی، تسهیلگر شود؛ از رشوه‌دادن تا فاکتورسازی و رفیق‌بازی و ناشایسته‌گماری. دیگری، حامی‌پروری و ویژه‌پروری است که فوکویاما، در کتاب نظم و زوال سیاسی از آن یاد می‌کند: حامی‌پروری، ناظر بر توزیع رانت برای کسب حمایت سیاسی است و ویژه‌پروری، به معنای رانت‌رسانی به هم‌مسلکان و رفقا.

در تمام جوامعی که سلامت اداری بالایی دارند و فساد در آن کنترل شده است، دو مشخصه اصلی دیده می‌شود: دادگستری مستقل، قوی و پاک و رسانه‌های آزاد، جسور و قدرتمند.

من معتقدم، در سطوح بالای حاکمیت کشورمان، اراده جدی برای مبارزه با فساد وجود دارد، اما بلای فساد چنان در بخش‌هایی از ارکان سیستم رخنه کرده که هر اقدامی برای اصلاح به لطایف‌الحیل خنثی می‌شود.

سازمان شفافیت بین‌الملل، تقویت ساختارهای انتخاباتی، اعمال بیشتر تفکیک قوا، قدرتمندساختن روزنامه‌نگاران تحقیقی و همچنین اتخاذ تدابیر برای محافظت از فعالان رسانه‌ای را از راهکارهای بهبود وضعیت مبارزه با اژدهای هفت‌سر فساد برشمرده است. زمانی بود که ما این سازمان شفافیت و نظایر آن را عامل امپریالیسم می‌خواندیم و همکاری درستی نداشتیم، اما چند سالی است که برخی نهادهای نظارتی و قضائی، خوب همکاری می‌کنند و می‌کوشند شاخص‌های ضد فساد را تقویت کنند و جایگاه کشورمان را در رتبه‌بندی سالانه بهبود ببخشند. تاکنون بهترین رتبه ایران 78 بوده که در دولت خاتمی کسب شد. روند صعودی فساد که اتفاقا بستگی‌ تام با تحریم‌های ظالمانه دارد و تحریم‌ها، باعث گسترش فساد می‌شود، اعتبار بین‌المللی نظام را مخدوش کرده و برای ما که مُنادی دینداری و معنویت هستیم، کسب رتبه‌های خجالت‌آور، ناراحت‌کننده است.

با صراحت باید گفت حریف اصلی و جدی اژدهای فساد، روزنامه‌نگاران پاک و مستقل هستند که شوربختانه مظلوم و مهجور واقع شده‌اند و البته دامن‌زنندگان به فساد، کاسبان تحریم و برخی مدیران و کارگزاران غوطه‌ور تا گلو در ثروت و قدرت هستند که سایه رسانه‌های آزاد و مستقل را با تیر می‌زنند و پشتیبان قلم‌های چاپلوس و فرصت‌طلب در رسانه‌نماهای مجیزگو و بی‌خاصیت‌اند.

تقویت روزنامه‌نگاری تحقیقی، تأثیر بسیار بزرگی بر کنترل فساد دارد. رسانه‌ها با تکیه بر مهارت‌های روزنامه‌نگاری تحقیقی یا روزنامه‌نگاری دیده‌بان، می‌توانند در کشف حقیقت و گزارش موارد پنهان، نقش سازنده‌ای ایفا کنند. تاکنون روال عمومی چنین نبوده و اصولا مدیران رسانه‌های بزرگ، از ورود به حیطه تحقیق هراس دارند. رسانه‌های کوچک هم توان لازم را برای این کار ندارند و رغبت چندانی نشان نمی‌دهند.

روزنامه‌نگاری تحقیقی، مهارت و ابزاری است که این قدرت را به روزنامه‌نگاران می‌دهد تا با انجام تحقیقات، به اطلاعات دقیق و آمارهای واقعی دست یابند و آنها را قادر می‌سازد تا با کشفیات خود، با فساد مبارزه کنند. دنیای سیاست پُر از افراد چند چهره است. نقش روزنامه‌نگاران تحقیقی، نظارت و تحقیق در این زمینه و اشاره‌کردن به این عاملان با دقت است؛ چه عاملانی که برای بی‌اعتبارکردن سیاست‌مداران پاک می‌کوشند و چه عاملانی که برای منافع شخصی خود به کشور و مردم خیانت می‌کنند. روزنامه‌نگاری تحقیقی، نوعی ژورنالیسم افشاگرانه و ناظر بر عملکردها، سوءاستفاده‌ها، فسادها، سوءمدیریت‌ها و انحراف‌هاست. این سبک روزنامه‌نگاری در همه‌جای دنیا شرایط خاص خود را دارد؛ چراکه نوعی نگه‌داشتن آینه جلوی صاحبان قدرت است و طبیعی است که خوشایند آنها نیز نباشد.

روزنامه‌نگاران متعهد و فسادستیز، با زیرنظرگرفتن فعالیت‌های یک فرد یا یک نهاد که احتمال می‌دهند به فساد آلوده شده‌اند، می‌کوشند ابعاد پنهان فعالیت‌های آنها را کشف و جامعه را نسبت به فساد آن آگاه سازند و با کشف جریان‌های ناصواب و ناروای درون ساختارهای رسمی قدرت و افشای آن، به اصلاح و پالایش امور جامعه، شنیده‌شدن صدای مردم و حق مردم برای نظارت بر عملکرد قدرتمندان، کمک کنند. البته روزنامه‌نگاران ممکن است نتایج حاصله را منتشر نکنند، بلکه گاهی از آن برای اعلام هشدار به فرد یا سازمان فاسد و با هدف اصلاح رفتارها استفاده می‌کنند و گاهی نیز نتایج حاصله را تحویل نهادهای بازرسی و قضائی می‌دهند، ولی هدف اصلی محافظت از جامعه در برابر افراد یا سازمان‌هایی است که منافع و اعتماد عمومی را به خطر می‌اندازند.

روزنامه‌نگار تحقیقی، فردی جسور، ریسک‌پذیر، منظم، صبور، دقیق، منصف، باوجدان، اخلاق‌مدار، با پشتکار، قانون‌گرا و متعادل و فاقد جهت‌گیری خاص سیاسی است. او منافع عمومی را بر منافع فردی و رسمی ترجیح می‌دهد و گاه به‌خاطر این‌ ترجیح، ممکن است ناگزیر از پذیرش پیامدهای ناگوار شود. داشتن خلوص و صداقت شخصی، همراه با قضاوت متعادل و منطقی، به‌گونه‌ای که مخاطبان همواره بتوانند به رسانه او اعتماد کنند، ضرورت دارد.

برای تحقق امر مبارزه با فساد، پیشنهاد می‌کنم فضا برای فعالیت رسانه‌های مستقل و روزنامه‌نگاران دغدغه‌مند فراهم شود که بتوانند روزنامه‌نگاری تحقیقی را سامان دهند. این کار بدون حمایت جدی مقامات، سخت و ناممکن است. رسانه‌های مستقل، با همکاری هم یک گروه قوی روزنامه‌نگاری تحقیقی فسادستیز مشترک تشکیل دهند که نتایج تحقیقات‌شان در بلوکی از رسانه‌ها منتشر شود؛ هم هزینه‌های آن سرشکن شود و هم برخورد با آن پُرهزینه باشد. بخش خبری سازمان صداوسیما، همکاری با روزنامه‌نگاران تحقیقی را شروع کند و به خبرنگاران رسانه ملی، جرئت و جسارت لازم برای روزنامه‌نگاری تحقیقی بدهد.

مسئولان نظام که حقیقتا به کنترل فساد علاقه‌مندند، با حمایت جدی، بستر لازم را فراهم آورند تا روزنامه‌نگاران، با حمایت قضائی و اجرائی، به مصاف اژدهای فساد بروند؛ قبل از آنکه فرصت از دست برود و این اژدهای هفت‌سر، همه‌چیز را در کام خود فروبرد.