از حجاز تا طوس

شاهزاده های ریاض و انقلابیون تهران پس از كشاكش های مستمر می بایست به این نتیجه رسیده باشند كه هر گونه نادیده انگاری یا تقلیل خواهی و به حاشیه راندن كشور مقابل با قدرت و مكنت های فرامرزی نمی تواند در راستای اهداف عالیه با صبغه ی دینی باشد.

عصر ایران؛ فاضل دریس- دوران نوجوانی در مجله ای خواندم كه كشورهای غربی و غیر مسلمان به جهان اسلام از دید و پنجره چند كشور مثل ایران و عربستان و مصر و تركیه نگاه می كنند و این دیدگاه تا به امروز بنظرم صائب و صحیح باشد و همه به قدرت معنوی و مالی و ایدلوژیك و تاریخی این كشورها در میان مسلمانان اذعان دارند . در این میان ایران با سابقه ی یك انقلاب مبتنی بر دین و عربستان به عنوان خاستگاه دین حنیف و میزبان مقدسات اسلامی در طول چند دهه ی اخیر شاهد فراز و نشیب هایی در روابط خود بوده اند.

آنچه كه واضح است این است كه هر دو كشور بسیاری از تصمیم گیری های خود در انتخاب نوع روابط با كشور مقابل خود را به بسیاری از مناطق و كشورها و گروههای فرا مرزی خودشان گره زده اند یعنی هر دو كشور بنا به شرایط سیاسی و اقتصادی و مذهبی، خود را نماینده جریانی سیاسی و اعتقادی می دانند و بر همین اساس ملزم به دفاع از دیگرانی می كنند كه شاید با كشور مقابل دارای زاویه باشند. به همین خاطر هر گونه روابط تنش آمیز طرفین باعث ایجاد تنش در نقاط مختلف منطقه و برجسته شدن گسل های مذهبی و قومی می شود.

تجربه نیز نشان داده كه هر گاه روش و منش و شیوه طرفین بر مبنای اعتدال و حسن همجواری و عدم دخالت در امور داخلی همدیگر و رعایت مصالح عالیه هم كیشان خود تعریف كنند كشورها و مناطق جغرافیایی بیشتری شادمان خواهند شد.

امضاء علی شمخانی در قامت دبیر شورای عالی امنیت ملی و همتای سعودی در پای سند مشترك علاوه بر اینكه نشان دهنده ی وجود گره ها و چالش های امنیتی فرا دیپلماتیك در دوران جدید دارد خود می تواند منعكس كننده اهمیت و ظرافت در انتخاب مقام موردنظر باشد.

دو کشور با تاکید بر احترام به حاکمیت و عدم دخالت در امور داخلی یکدیگر در زمینه اجرای موافقت‌نامه همکاری‌های امنیتی امضا شده در تاریخ ۱۳۸۰.۱.۲۸ خورشیدی برابر با ۲۰۰۱.۴.۱۷ میلادی و نیز موافقت‌نامه عمومی همکاری‌های اقتصادی، بازرگانی، سرمایه‌گذاری، فنی، علمی، فرهنگی، ورزشی و جوانان، امضا شده در تاریخ ۱۳۷۷.۳.۶ خورشیدی برابر با ۱۹۹۸.۵.۲۷ میلادی توافق کردند.

نكته جالب توجه در این توافق مهم دیپلماتیك استناد طرفین به توافقات سالهای ١٩٩٨ و ٢٠٠١ است یعنی دوران تنش زدایی دولت إصلاحات وولیعهدی ملك عبدالله میانه رو در عربستان كه دقیقاً اهمیت و برجستگی اصل اعتدال و حفظ حریم ها را نشان می دهد و از دولتمردان ایرانی خود أدمیرال شمخانی وزیر دفاع آن سالها بوده و از طرفی نشان دهنده كاستی و نقصان در روابط ، علیرغم آگاهی طرفین به پتانسیل های موجود طی بیست سال اخیر است چرا كه عملاً از سال ٢٠٠١ تاكنون موافقت نامه دارای اهمیت حقوقی منعقد نشده بود كه به همین خاطر فعالیت دوچندان تیم های تخصصی وزارت های خارجه در انعقاد موافقت نامه های دارای بار حقوقی را می طلبد كه دنیای امروز با گذر از تفاهم های سنتی و تاریخی به ادله و مستندات حقوقی نیاز دارد كه مستمسك أعاده وضعیت ها یا تبدیل به احسن قرار گیرد.

باید قبول كنیم كه روابط بین الملل بر پایه منافع طرفین و مصلحت دیگران شكل می گیرد و تكاپوی چین به عنوان یك ابر قدرت اقتصادی و عراق و عمان همسایه های طرفین در این راستا قابل ارزیابی است و این بیانیه سه جانبه در پكن را می توان یك گام موفق و مثبت دیپلماتیك دولت سیزدهم قلمداد نماییم و حتا آن را از نقطه نظر كشور مقابل (عربستانی كه برادر بزرگتر بسیاری از كشورهای عربی اسلامی محسوب می شود) و و از نظر محل توافق(پكن چین كه در سالهای گذشته رشد فزاینده اقتصادی اش چشمگیر بوده)می توان تبلور نگاه به شرق سیاست های وزارت خارجه این سالهای جمهوری اسلامی دانست.

البته مهم تر از احیای روابط ، حفظ و استمرار متوازن و محكم آن است كه شاهد هستیم خطر اصلی برهم زدن روابط بین دو كشور متوجه كانون های داخلی در خود كشورها هستند به عبارتی دیگر در هر دو كشور افراد و گروههایی وجود دارند كه بدنبال تنش زایی و تسلیط افكار عقیدتی یا مذهبی بر روابط دو جانبه اند كه كنترل ، بازخواست، دعوت به سكوت و خویشتنداری این افراد و گروهها اكنون یك لازمه ی حاكمیتی تلقی می شود و در بعدی دیگر به افراد و گروههای واسط دارای قدرت هم افزایی و همگرایی در زمینه های اقتصادی و فرهنگی و حتا ادبیات و فولكلور و تجارت میدان داد.

از این توافق هم جنبش حوثی های یمن شادمانند و هم جریان المستقبل لبنان ، هم نخست وزیر عراق بیانیه تبریك می فرستد و هم دولت پاكستان .

امروزه علاوه بر ادبیات رسمی نمی توان نقش رسانه ها نادیده گرفت و جدل سنوات گذشته ی دو كشور در این رسانه های تابعه عینیت داشته و كاستن از اصطكاك خبر و خبر پراكنی علیه همدیگر بی شك جزء مفاد این بیانیه بوده و چه بسا در روزهای آتی شاهد درج "كشور برادر و مسلمان" عبارت معروف اخبار صدا و سیما برای كشور عربستان سعودی باشیم و از آن طرف رسانه های عربی از ایران به عنوان كشور برادر یاد كنند و همان "دولة الجمهوریة الإسلامیة الإیرانیة الشقیقة شعباً و حكومتاً".

شاهزاده های ریاض و انقلابیون تهران پس از كشاكش های مستمر می بایست به این نتیجه رسیده باشند كه هر گونه نادیده انگاری یا تقلیل خواهی و به حاشیه راندن كشور مقابل با قدرت و مكنت های فرامرزی نمی تواند در راستای اهداف عالیه با صبغه ی دینی باشد چرا كه در أصول و سیاست های كلان هر دو كشور تلاش در جهت همگرایی و وحدت مسلمانان یك قاعده ی اساسی به حساب می آید و بسیاری در كنار خط تاریخی مكه و مدینه و ری و طوس چشم انتظار كاروان های صلح و همزیستی مسالمت آمیز هستند و در یك تمثیل فرهنگی هم سیمرغ افسانه ای ایرانیان و هم بَحری پرنده محبوب در شبه جزیره ی عرب با یك بال و یا بالهای خسته و زخمی نمی توانند در آسمان اوج بگیرند.