جمیله کدیور: تفاوت بیانیه های خاتمی و میرحسین موسوی کجاست؟/ امکان «انقلاب از بالا» منتفی نیست

در مقابل این مفهوم، مفهوم رایج انقلاب یا «انقلاب از پایین» قرار می گیرد که با حضور گسترده و مستمر مردم تحت رهبری مقبول علیه نخبگان حاکم پیروز و مناسبات جدید حاکم می شود.

جمیله کدیور در کانال تلگرام خود نوشت: در طی روزهای گذشته شاهد موج جدیدی از صدور بیانیه های رنگارنگ و اظهارات متنوع از سوی گروهها و چهره های سیاسی و دانشگاهی و صنفی بوده ایم که مطالعه مطالبات هر یک در جای خود برای اقشار گوناگون جامعه، بخصوص برای حاکمیت قابل توجه است.

یک طیف با نگاه صفر و صدی، با غیر قابل اصلاح دانستن أمور، به جز تغییر نظم موجود و گذار از نظام و استقرار نظامی جدید به راه حلی دیگر راضی نیست. این رویکرد در گفته ها و نوشته های اپوزیسیون داخل، بخصوص بعد از صدور بیانیه میرحسین موسوی پر رنگ تر شد.

بیانیه میرحسین موسوی تلویحا این خواسته را با بیان «ساختار تناقض‌آلود و غیرقابل دوام نظام اساسی کشور» به عنوان «بحرانِ بحران‌ها» و تاکید بر «نیاز به تحولی بنیادین» و پیشنهاد سه محور برای نجات ایران مطرح می کند؛ سه خواسته ای که معمولا نتیجه انقلاب ها، اعم از انقلاب های از پایین یا از بالا هستند. مشاورین او نیز در روزهای پیشین بین سطور این بیانیه را در اتاقهای کلاب هاوس تشریح و تفسیر و طیف هایی از اقشار مختلف دیگر هم در حمایت از این خواسته ها نقطه نظرات خود را تبیین کرده اند.

رویکرد اصلاحی، محتوای طیف دوم بیانیه های منتشره داخلی را به خود اختصاص داده است.بیانیه ۱۵ ماده ای سید محمد خاتمی ضمن تاکید بر انجام إصلاحات با محوریت «“اصلاح خود”هم در ساختار و هم رویکرد و هم رفتار به عنوان کم هزینه ترین و پرفایده ترین راه برون رفتن از بحران»،مشخصا اقداماتی که در حوزه های مختلف سیاست داخلی و سیاست خارجی مورد نیاز است، با شفافیت و بدون هر گونه ابهامی مورد توجه قرار می دهد.

مواردی همچون تاکید بر انسجام ملی، ایجاد آرامش و پایان تنش در جامعه، آزادی زندانیان سیاسی و عفو عمومی، مبارزه با فساد، انتخابات آزاد با حضور همه گرایش ها، اختیار متناسب با قانون و توام با پاسخگویی، اصلاح ساز و کار شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام و مجلس خبرگان، آزادی اطلاع رسانی و رسانه، بازگشت مجلس به جایگاه واقعی خود، اصلاح رویه قضایی، بازگشت نیروهای نظامی به جایگاه خود، شایسته سالاری، اهتمام به توسعه اقتصادی و... به عنوان اهم مواردی که ضرورت اصلاح آنها احساس می شود را بر می شمارد.

مخاطب اصلی این بیانیه، نهادهای مختلف حاکمیت اند و همانگونه که از مواد مطروحه روشن است، اصلاح از بالا محور اصلی مطمح نظر خاتمی برای حل بحران کشور در بیانیه یاد شده است. خواسته ای که از سوی جبهه إصلاحات ایران و برخی چهره ها نیز حمایت شد. بر خلاف طیف اول، اصلاحات از بالا خواهان تغییرات عمیق تر در ساختار قدرت نیست، بلکه می خواهد ساختارهای نظام مستقر را با انجام اصلاحات ضروری در نهادهای مختلف با شیوه ای مصلحانه حفظ کند.

طیف سوم، طرفداران انقلاب از بالا هستند. آنها معتقدند فرصت «اصلاح از بالا» از دست رفته است، اما همچنان امکان «انقلاب از بالا» منتفی نیست. استراتژی انقلاب از بالا، تلاشی است توسط نخبگان، اعم از بوروکرات های نظامی یا غیر نظامی و مدنی، برای بازسازی و تغییرات اساسی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در شرایط آشفته کشورها. این اتفاق زمانی رخ می دهد که افراد دوراندیش به این نتیجه می رسند که اگر نظام سیاسی به طور ریشه ای و بنیادین متحول نشود، با یک انقلاب از پایین سرنگون می شود. طرفداران این شیوه، از منتقدان جدی وضع موجود و بر این باورند که کشور نیاز فوری به تغییر دارد و با انقلاب از بالا و تغییرات عمده که توسط نخبگان حاکم بر مردم تحمیل می شود، خشونت، فشار، خونریزی و هزینه کمتری متوجه جامعه می شود.