مرمتگر آثار باستانی در پی تخریب‌های سیل: چرا از تخت‌جمشید درس نمی‌گیریم؟

برای مدیریت اصولی بناها و بافت‌های تاریخی فقط کافی است به گذشته نگاهی داشته باشیم، به بنایی همچون تخت جمشید و کانال‌های آب و آبریزگاه‌های بسیار عمیق آن که پس از ۲۵۰۰ سال همچنان کار می‌کند؛

عضو هیات مؤسس انجمن صنفی مرمتگران، تشکیل کمیته مدیریت بحران در بافت و بناهای تاریخی را با توجه به افزایش بلایای طبیعی، الزامی دانست و در برابر اشتباهاتی که عامل تخریب بافت تاریخی یزد، برخی بناهای تاریخی تهران و فارس در سیل اخیر شده؛ معماری «تخت جمشید» را نمونه‌ای قابل تأمل و درس‌گرفتنی دانست.

فتح‌الله نیازی ـ مرمتگر و عضو هیات مؤسس انجمن صنفی مرمتگران آثار فرهنگی و هنری ـ در گفت‌وگو با ایسنا درباره اشتباهاتی که منجر به تخریب بناها و بافت‌های تاریخی در سیل اخیر شد و اقداماتی که برای جلوگیری از تکرار این وقایع باید انجام داد، اظهار کرد: بخشی از آسیب‌هایی که از بلایای طبیعی به بافت‌های تاریخی کشور وارد می‌شود، مانند آنچه این اواخر در استان‌های یزد، فارس و تهران شاهد بودیم، ناشی از مرمت‌های اشتباه است؛ به عنوان مثال بافت‌های تاریخی، یکپارچه مرمت نمی‌شوند و بناها تک واحدی مرمت می‌شوند، طرح جامعی برای مرمت بافت تاریخی وجود ندارد، درحالی که باید برای مرمتِ سنگ‌فرش و آجرفرش کوچه‌ها، پشت‌بام‌ها، فرم و جنس متریال ناودان‌ها، آبراه‌ها و ایجاد کانال استاندارد انتقال آب به سمت فاضلاب باید طرح مرمتی وجود داشته باشد و یکپارچه در قالب آن طرح، مدیریت شود که متاسفانه چنین طرح و مدیریتی برای بافت‌ها و بناهای تاریخی وجود ندارد.

او معتقد است: اگر مرمت درست و اصولی انجام شود، بنا در زمان بلایای طبیعی، همچون سیل تخریب نمی‌شود، درحالی‌که امروز هر بنای تاریخی و کهنی که وجود دارد در مرمت، ساز خود را می‌زند.

نیازی افزود: اگر بهانۀ پیمانکاران این است که بودجه میراث فرهنگی کم است و براساس همان بودجۀ کم، بنا را به جای مرمت، زخمی می‌کنند، مثلا از لوله پُلیکا استفاده می‌کنند، بام را سبک‌سازی نمی‌کنند، شیب‌بندی کوچه‌ها درست و اصولی انجام نمی‌شود، آبریزگاهی برای تخلیه آب باران تعبیه نمی‌شود و یا اگر ایجاد شده عمق آن کم بوده، قطعا این انتظار دور از ذهن نباید باشد که آن بافت و بنا در زمان وقوع سیل، زلزله و یا هر اتفاق دیگری، به سادگی تخریب شود.

او اظهار کرد: برای مدیریت اصولی بناها و بافت‌های تاریخی فقط کافی است به گذشته نگاهی داشته باشیم، به بنایی همچون تخت جمشید و کانال‌های آب و آبریزگاه‌های بسیار عمیق آن که پس از ۲۵۰۰ سال همچنان کار می‌کند؛ ایده و فکر نابی که در حوزه معماری آن دوره اتفاق افتاد و امروز با وجود باران‌های سیلابی، همچنان کارکرد دارد و نجات‌بخش تخت جمشید است.

عضو هیات مؤسس انجمن صنفی مرمتگران آثار فرهنگی و هنری با تاکید بر لزوم تغییر در رویکرد مرمت بناها و بافت‌های تاریخی، بیان کرد: در کشورهای اروپایی معمولا وقتی کنگره مرمتی برگزار می‌شود در پایان، یک بیانیه و سند راهبردی ارائه می‌شود که نقشه راهی برای حل مشکلات بحرانی و بلایای طبیعی و مدیریت آن است، ولی در ایران چنین نیست. پیشنهاد می‌شود به جای برگزار کردن کنفرانس و کنگره مرمتی که هیچ خروجی ندارد و به جز ارائه گزارش و مقاله‌های غیرمرتبط، به نتیجه‌ و دستاورد دیگری ختم نمی‌شود، وزارت میراث فرهنگی کمیته تخصصی مدیریت بحران تشکیل دهد که البته اذعان می‌کنند چنین کمیته‌ای وجود دارد، ولی ما از آن خروجی خاصی را شاهد نیستیم. یزد در دوره‌های مختلف تاریخی سیل را تجربه کرده و یقینا ما با تکرار آن مواجه می‌شویم، همانطور که دو سال پیش در شیراز سیل آمد و امسال آن واقعه تکرار شده است. ضرورت دارد همیشه برای بلایای طبیعی آماده باشیم و باید برای تشکیل فوری آن کمیته اقدام کنیم.

او همچنین تاکید کرد: تمام بافت‌های تاریخی باید پایش یکپارچه شوند، مشکلات و آسیب‌ها گزارش داده شود، در کمیته مدیریت بحران بناها و بافت‌های تاریخی، آن گزارش‌ها به بخش نظارت ارجاع داده و بودجه‌ای برای آن تعیین شود. اگر مشکلات جزئی را از همین حالا پایش کنیم دیگر به بودجه‌های سنگین نیاز نداریم، گاه با تعویض یک ناودانی ساده از تخریب گسترده یک بنا می‌توان جلوگیری کرد.

نیازی گفت: همه این اقدامات به سادگی قابل انجام است، فقط باید پایش مستمرِ ماهانه و روزانه انجام داد، جدول برنامه‌ریزی پایش و نگهداری یکپارچه و نه تک بنا در بافت تاریخی داشته باشیم، آموزش‌های دوره‌ای و عمومی برای مالکان بناهای تاریخی و ساکنان آن‌ها ارائه دهیم، یاد دهیم چگونه از بنای تاریخی خود نگهداری کنند تا دست‌کم در زمان حوادث طبیعی آسیب نبینند یا کمتر دچار خسارت و آسیب شوند، بسیاری از بناها و عمارت‌های تاریخی مالک خصوصی دارند و این آموزش می‌تواند راهکاری در راستای مدیریت یکپارچه برای حفاظت و نگهداری از بناهای تاریخی در مقابل سیل و دیگر بلاهای طبیعی باشد. ما کارشناس خوبی در حوزه مرمت داریم، اما آنچه حرف اول را در حفاظت و نگهداری بنا و بافت‌های تاریخی می‌زند، «مدیریت یکپارچه» است.