مراد از سواد دیجیتال صرفاً مهارت‌های فنی استفاده از ابزارهای دیجیتال و پلتفورم‌های اجتماعی نیست. بلکه سواد دیجیتال ابعاد گوناگونی دارد که مهارت های فنی براي دسترسی و استفاده از فناوری‌های ديجيتال یکی از آنهاست.

عصر ایران؛ امید جهانشاهی- دیجیتالیسم یکی از مهم‌ترین کلان‌روندهای حاکم بر جهان امروز و یکی از مؤثرترین پیش‌ران‌های شکل‌دهندۀ جهان فرداست.

دیجیتالیسم، اکوسیستم صنعت رسانه را تغییر داده و انقلابی عظیم در جهان رسانه‌ها ایجاد کرده است. «هم‌گرايی» و «تعاملی بودن» جوهرۀ این انقلاب ارتباطی است. از همین روست که رسانه های اجتماعی به عنوان مهم‌ترین و متداول‌ترین راه و ابزار بازاریابی در جهان امروز شناخته می‌شوند.

ايدۀ عصر دوم رسانه‌ها و یا عصر ديجيتال در رسانه‌ها اشاره به همین تحول پارادایمیک دارد.

ارزش بازار رسانه‌های دیجیتال جهان در سال 2021 با 15 درصد رشد به بیش از 292 میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود ارزش این بازار رو به رشد در سال 2025 به حدود 415 میلیارد دلار برسد.

اگر در گذشته، سواد به معني توانايی خواندن و نوشتن بود، حالا با انقلاب دیجیتال سواد دیجیتال به یک ضرورت تبدیل شده است.

گرچه در نگاه نخست، بُعد فني و ابزاري اين مفهوم به ذهن متبادر می‌شود اما مراد از سواد دیجیتال صرفاً مهارت‌های فنی استفاده از ابزارهای دیجیتال و پلتفورم‌های اجتماعی نیست. بلکه سواد دیجیتال ابعاد گوناگونی دارد که مهارت هاي فنی برای دست‌رسی و استفاده از فناوري‌های ديجيتال یکی از آنهاست.

عنصر محوریِ رسانه‌هاي ديجيتال را تولید و به اشتراک‌گذاری محتوا و تعامل دانسته‌اند. لذا یکی از ویژگی‌های سواد دیجیتال، توان‌مندی شهروندان در مشارکت مؤثر در تولید محتواست.

از این رو، سواد ديجيتال هم به معني دست‌رسی و مهارت فنی استفاده از ابزارهای ديجيتال، و از آن مهم‌تر، به معنای توانايی های مربوط به درک و تفسير معانی و همچنين توان‌مندی هاي مشارکتی متناسب با پلتفورم های جدید و فناوری های ارتباطاتی و اطلاعاتی است. از این منظر، سواد ديجيتال نوعی توان‌مندی براي حمايت از دموکراسي، مشارکت و شهروندیِ فعال دانسته می‌شود.

به عبارت دیگر، مهم‌تر از مهارت استفاده از پلتفورم‌ها و ابزارهای دیجیتال، توانایی مشارکت آگاهانه و تفسير انتقادی در مواجهه با محتوا در پلتفورم های جدید و اجتماعی است. اینها اهمیت ویژه‌ای در سنجش شایستگي‌های سواد ديجيتال شهروندان دارند و از پایه‌های آگاه‌سازی شهروندان در دنیای امروز به شمار می‌روند.

تحقق دموکراسی در گرو سواد دیجیتال شهروندان است. چراکه هدف از آن این است که مردم به طور آگاهانه فعال و مشارکت جو باشند.

پر واضح است که فرایند ديجيتالي شدن منحصر به عرصه رسانه و اطلاع رسانی نیست. امروز جهان شاهد یک تحول و تغییر بنیادین از اقتصاد صنعتی به اقتصاد دیجیتالی است و از این رو کشورهای پیشرفته سرمایه‌گذاری سنگینی برای این تحول دیجیتالی انجام داده‌اند.

دانيل بل با نظریۀ جامعه اطلاعاتی، در واقع این ایده را مطرح کرد که اطلاعات در حال تبديل شدن به عاملی کليدی در توسعه اقتصادی و اجتماعی است.

امروز شاهدیم که فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، الگوهای کسب و کار، روابط اجتماعی و شيوه نگاه کردن شهروندان را به جهان تغيير داده‌اند.

از این رو در فضاي جديدی که دیجیتالیسم ایجاد کرده است نيازمند مهارت‌ها و تخصص‌های نو، شيوه‌هاي جديد رفتار و شکل های جديد روابط اجتماعی هستیم. با توسعه پرشتاب فناوری و آميختگی بيش از پيش اطلاعات و فناوری‌های ارتباطی در حوزه های مختلف سلامت و پزشکی، آموزش، خدمات شهروندی و کسب و کارها، نیاز به سواد دیجیتال ناگزیر شده است.

سلامت الکترونيک، دوراپزشکی، آموزش از راه دور، مدارس اینترنتی، اينترنتيشدن ثبت‌نام‌ها، تشويق مشتريان بانک‌ها به پرداخت قبوض به شکل غيرحضوری، شهروندان را به يادگيري مهارت‌هاي پايه‌ای در استفاده از ابزارهای ديجيتال مجبور ساخته است.

امروز گسترش فناوري‌های جديد ارتباطات و اطلاعات، مهارت در استفاده از آنها را جزء ملزومات بسياري از مشاغل ساخته است. لذا برخورداری شهروندان از مهارت‌هاي سواد ديجيتال، در کنار کارکردهاي فردي (فعاليت‌هاي زندگی روزمره و حفظ و ارتقاي کيفيت زندگی، فعاليت‌های آموزشی، شغلی و حرفه‌ای)، براي مشارکت در پيشرفت و توسعه کشور نیز ضرورتي انکارناپذیر است؛ زيرا فراهم شدن زيرساخت‌ها و اجرايي شدن راهبردهای توسعه مستلزم آن است که شهروندان توانايی بهره مندي از آنها و مشارکت در فرايند پيشرفت کشور را داشته باشند.

فناوری‌های ديجيتال، علاوه بر مزيت‌های فردی، اجرای برنامه‌های توسعه را تسهيل می‌کنند و در خدمت توسعه پايدار هستند.

در واقع، هم از جهت رسانه‌ای، در عصری که به عصر رسانه های اجتماعی معروف است، توجه به سواد دیجیتال ضرورت دارد چون سواد ديجيتال با مهارت‌هايی در حوزه‌ ارتباطي و انتشار (ارسال، دريافت و تولید محتوا)، توانِشِ تفسير پيام و انتخاب رسانه مناسب براي ارتباط، مهارت‌های تفکر نوآورانه در ارتباط است و تولید محتوای آگاهانه و موثر، به توان‌مندسازی جامعه کمک می‌کندو هم از جهت ادارای و حکم‌رانی، بهره‌مندیِ بهينه از فرصت‌هايی که فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی فراهم می‌کنند مستلزم ارتقای سواد دیجیتال است.

فرایند دیجیتالی شدن یعنی توسعه سيستم‌های هوشمند و دولت الکترونيک، به شفاف‌سازی فرايندها، کاهش فساد اداری و کاغذبازی و تسهيل کسب و کارها کمک می‌کنند و در آینده، به مراتب بیش از امروز، حکم‌رانی خوب به توسعه فرایندها و فناوری های دیجیتال وابسته خواهد بود.

اگر دغدغه آسیب‌های توسعه رسانه‌های اجتماعی و فناوری‌های دیجیتال را داریم (که البته باید داشته باشیم) نیز بهترین راه چاره توجه به سواد دیجیتال است چراکه چه بخواهیم و چه نخواهیم امکان توقف کلان روند دیجیتالی شدن در عرصه‌های مختلف صنعت و زندگی ممکن نیست.

سواد دیجیتال در دنیای به سرعت در حال دیجیتالی شدن، سواد زندگی است.

بیشتر بخوانید:

هوش مصنوعی و آیندۀ روزنامه‌نگاری

رسانه‌های اجتماعی؛ در خدمت پوپولیسم یا دموکراسی

تماشاخانه