آمریکا باید در افغانستان ملت‌سازی می‌کرد

آمریکا برای ملت‌سازی وارد افغانستان نشد؛ صرفا برای اشغال افغانستان آمد؛

عصر ایران؛ جمشید گیل

خروج آمریکا از افغانستان، این سوال مهم را ایجاد کرده که آیندۀ افغانستان چگونه خواهد بود و به نفع چه کسانی؟ فعلا به نظر می‌رسد اقشار سکولار جامعۀ افغانستان مهم‌ترین زیان‌دیدگان رفتن آمریکا و آمدن طالبان‌اند. اما اینکه خسارت به قدرت رسیدگان طالبان دامن کشورهای منطقه را هم خواهد گرفت یا نه، سوالی است که پاسخش در زهدان آینده است. متن زیر گفت‌وگویی است با احمد بخشایش اردستانی، استاد دانشگاه و کارشناس روابط بین‌الملل، دربارۀ تحولات افغانستان و تبعات احتمالی‌اش.

به نظر شما خروج آمریکا از افغانستان، پیامدهای مثبتش برای منطقه بیشتر خواهد بود یا پیامدهای منفی‌اش؟
در مجموع هدف آمریکا از ورود به افغانستان، هدف سالمی نبود برای مردم منطقه؛ چون اگر هدفش درس دادن لیبرال‌دموکراسی به مردم منطقه بود، حداقل یک ملت درست می‌کرد. دولت و ارتش درست می‌کرد و این‌ها را تدریجا مستقل می‌کرد. اما نه به این معنا که بی‌طرف باشند. طبیعی است که دولت و ارتشی که آمریکا در افغانستان درست کند، نگاهش به آمریکا خواهد بود. ولی آمریکا بیست سال قبل برای ملت‌سازی وارد افغانستان نشد؛ بلکه صرفا برای اشغال افغانستان آمد؛ چون آن موقع مهم‌ترین مشکل برای آمریکا اسلام سیاسیِ ایران بود و آمریکا می‌خواست این اسلام سیاسی را مهار کند و از بین ببرد.

مسئله تروریسم بود. یعنی چیزی فراتر از اسلام سیاسی مسئلۀ آمریکا بود.
یادتان باشد که ابرقدرت‌ها همیشه با الفاظ زیبا وارد می‌شوند ولی اهداف دیگری را دنبال می‌کنند. پس هدف آمریکا اشغال افغانستان بود برای مبارزه با القاعده. القاعده فرزند طالبان بود و داعش فرزند القاعده و بوکوحرام فرزند داعش. منشأ همۀ این‌ها هم وهابیت بوده است.

این گروه‌ها چرا بوجود آمدند؟ به دلیل اسلام سیاسی ایران. آمریکایی‌ها همیشه می‌گفتند اگر در ایران انقلاب اسلامی بوجود نمی‌آمد و اسلام سیاسی حاکم نمی‌شد، گروه‌های مسلمان سنی هم تحریک نمی‌شدند که بخواهند از این طریق وارد فضای منطقۀ خاورمیانه شوند. در هر صورت آمریکا به بهانۀ 11 سپتامبر و از بین بردن طالبان و القاعده وارد افغانستان شد ولی در واقع افغانستان را اشغال کرد. وقتی کشوری یک کشور دیگر را اشغال می‌کند، ارتش و دولت کشور اشغال شده مستقل نخواهند شد و بعد از خروج اشغالگر، دولت و ارتش کشور اشغال شده به سرعت مضمحل می‌شوند و فرو می‌ریزند.

در افغانستان هم این طور شد. اما اینکه چرا آمریکا رفت، دو دلیل داشت. اول اینکه الان برای آمریکا مهار چین اهمیت دارد. لذا آمریکا با کمک بریتانیا و استرالیا بر شرق آسیا متمرکز شده. خاورمیانه اهمیتش را برای آمریکا از دست داده است. به همین دلیل آمریکا از افغانستان خارج شده و حوثی‌های یمن را لیست تروریست‌ها خارج کرد و به عربستان فشار آورد که با این‌ها صلح کنید. اما عربستان چون متعصب است، حاضر نیست با یمنی‌ها به تفاهم برسد.

اینکه خروج آمریکا از افغانستان به نفع منطقه خواهد بود، باید بگویم این برای ایران خوب است؛ چون تمام هم و غم ما انتقام گرفتن از آمریکاست. انتقام سخت یعنی خروج آمریکا از تمام منطقه. پس این خروج به نفع ایران است. همچنین به نفع پاکستان است. اما برای عربستان و امارات و کویت فایده‌ای ندارد.

برای مردم افغانستان چطور؟
حضور آمریکا برای مردم افغانستان دردسر بود؛ چون مردم افغانستان در زمان اشرف غنی از رشوه و فساد حکومتی رنج می‌بردند و همین طور از ناامنی. طالبان الان تنها چیزی که به مردم افغانستان دارد می‌فروشد، امنیت است.

این چه امنیتی است که مردم افغانستان را مرعوب کرده؟
مردم افغانستان 35 میلیون نفرند. همه که مرعوب نیستند. کسانی که صدا و میکروفون دارند، مرعوب شده‌اند.

اقشار متمدن‌تر جامعۀ افغانستان مرعوب شده‌اند دیگر.
بله، آفرین! مثل ایران خودمان دیگر. در ایران هم وقتی انقلاب اسلامی شد، چقدر آدم فرار کردند. آن‌هایی که فرار می‌کردند، کرسی و میکروفون داشتند و حرف می‌زدند. الان هم در افغانستان چنان وضعی پدید آمده. ظرف 12 روز 120 هزار نفر از این کشور فرار کردند. اما طالبان الان دارد به کسانی که در کشور مانده‌اند، امنیت می‌فروشد.

ما از ایران روزی 1200 تریلی بار می‌بریم افغانستان. اخیرا یکی از دوستانم برایم تعریف کرد که ما در دورۀ اشرف غنی وقتی به گمرک افغانستان می‌رسیدیم باید باج می‌دادیم و آن‌ها باطری و گازوئیل ماشین ما را می‌دزدیدند ولی از وقتی که طالبان به قدرت رسیده، دیگر چنین مواردی وجود ندارد. شاید فقیرتر شوند در آینده، ولی علی‌الحساب امنیت در افغانستان بیشتر است.

از ایران چه کالاهایی وارد افغانستان می‌شود هر روز؟
معمولا مازوت می‌برند و کالاهایی که لازمۀ زندگی روزمرۀ مردم افغانستان است.

در دورۀ حکومت ملاعمر هیچ دختر افغانی‌ای نمی‌توانست در دبیرستان و دانشگاه درس بخواند ولی در دوران بیست سالۀ حضور آمریکا، بیش از 3 میلیون دختر افغانی در دبیرستان‌ها و دانشگاه‌های این کشور درس می‌خواندند. این‌ها هم مردم افغانستانند و طبیعتا ناراضی‌اند از رفتن آمریکا و آمدن طالبان.
حکومت فعلی طالبان می‌تواند با حکومت قبلی‌اش فرق داشته باشد. به هر حال آن‌ها هم انسانند و انسان‌ها هم در طول زمان تجربه کسب می‌کنند و چیزهایی یاد می‌گیرند. نکتۀ دوم اینکه، طالبان بیست سال با آمریکایی‌ها جنگیده. لذا دیگر دوست ندارد آن تجربۀ پنج ساله را تکرار کند و حکومتش را از دست بدهد. طالبان فعلی به طور کلی با درس خواندن دختران مشکلی ندارد. قبلا شیعیان را می‌کشتند ولی الان در مراسم عزاداری شیعیان شرکت می‌کنند.

اگرچه ممکن است این حرف‌هایشان دروغ باشد ولی مردم حقی را که به دست آورده‌اند به راحتی از دست نمی‌دهند. زنان و دختران افغانی باسواد شده‌اند و نمی‌توان آن‌ها را در محبس کرد. وقتی هم که زنان افغانی اعتراض کردند، پلتیک طالبان این بود که زنان خودشان را وارد عرصه کردند. زنان طالبان هم باسوادند ولی سوادشان قرآن و فقه است.

به هر حال اسلحه نکشیدند روی زنان افغانی، بلکه زنان همسو با خودشان را وارد میدان کردند تا به دنیا بگویند بخشی از زنان افغانستان هم طرفدار ما هستند. به هر حال طالبان الان امنیت و ممنوعیت رشوه را به مردم افغانستان می‌فروشد. غرب بر حقوق بشر تاکید می‌کند اما حقوق بشر دبل استاندارد است و تاثیر زیادی در سقوط طالبان نخواهد داشت. غرب می‌تواند به طالبان فشار اقتصادی بیاورد با هدف ایجاد انقلاب معیشتی در افغانستان. مثل همین کاری که با ایران می‌کند.

فکر می‌کنید به لحاظ جغرافیایی تقسیم افغانستان به دو کشور سکولار و مذهبی ممکن است؟
نه، افغانستان یک راه دارد: طالبان بر این کشور حاکم باشد و سکولارها تدریجا اخلاق طالبان را اصلاح کنند. یعنی آن‌ها را از تندروی بیرون بیاورند.

اگر طالبان حاکم باشد، سایر اقوام افغانستان چه باید بکنند؟
اقوام دیگر که قبلا هم بر افغانستان حاکم نبوده‌اند. همیشه پشتون‌ها در افغانستان به قدرت رسیده‌اند. اشرف غنی و نجیب‌الله و داوود خان پشتون بودند. الان هم هبت‌الله آخوند پشتون است. به علاوه افغانستان که نمی‌تواند شرکت سهامی شود. طالبان قولی داده و گفته است ما همه اقوام را در حکومت دخالت می‌دهیم.

چطور باید این کار را بکنند؟ طالبان باید شمایلی مثل حکومت ما بوجود بیاورد. مثلا رهبری‌اش ثابت باشد، شورای خلیفه‌گری داشته باشند، یک لویی‌جرگه یا مجلس داشته باشند که افراد اقوام مختلف بتوانند کاندیدا شوند و در آن حضور یابند. اگر طالبان عقل داشته باشد چنین کاری می‌کند. اگر عقل نداشته باشد، همین امارت اسلامی و خلیفه‌گری خاص خودشان را دنبال می‌کنند. ولی فکر می‌کنم طالبان دچار اختلاف می‌شوند؛ چون اگر مخالفی نداشته باشند، تقسیم بر 2 در ذات خود طالبان اجتناب‌ناپذیر است.

احتمال جنگ بین طالبان و تاجیکستان را چقدر می‌دانید؟
ضعیف. چون الان دیگر دورۀ جنگ سخت نیست. اوج تقابل ایران و آمریکا هم شلیک موشک به عین‌الاسد بود. هیچ کشوری از جنگ سخت استقبال نمی‌کند. دعوا بر سر تحریک مردم این کشور و آن کشور است. یعنی جنگ نرم.

طالبان باید غذای 35 میلیون نفر را تامین کند. تاجیکستان از تندروهای تاجیک طرفدار طالبان می‌ترسد و به طالبان می‌گوید این‌ها را برای ما نفرست. از ایران هم می‌ترسد و می‌گوید تندروهای شیعه‌ات را برای ما نفرست. آذربایجان هم قصه‌اش همین است. فکر نمی‌کنم افغانستان با تاجیکستان بجنگد. دنیا مجبور می‌شود با طالبان معامله کند. چین و ایران و روسیه وارد این معامله می‌شوند. اروپایی‌ها ممکن است ابتدا کمی ناز کنند، ولی نهایتا آن‌ها هم به افغانستان می‌آیند.

خطر حکومت طالبان را برای تشدید اسلام‌گرایی در استان سین‌کیانگ چین چقدر می‌دانید. بویژه اینکه آن‌جا مسلمانان ایغور هم تحت ستم دولت چین هستند.
اگر چین عقل داشته باشد و وضع زندگی مسلمانان خودش را ارتقا دهد، مسلمانان چین جذب تندروی طالبان و نیروهای اقماری طالبان نمی‌شوند. اگر در چین یا کویت مسلمانان وضع معیشتی خوبی داشته باشند، چرا باید داعشی شوند؟ در ایران کسی که وضع زندگی‌اش خوب باشد، چرا باید رادیکال شود؟

ولی دولت چین اویغورها را تجزیه‌طلب می‌داند. ممکن نیست نوعی تروریسم از افغانستان به چین صادر شود در حمایت از مسلمین اویغور؟
فکر نمی‌کنم. چون طالبان یک سرزمین می‌خواست و الان که به قدرت رسیده، آرام می‌شود. اصلا روش وهابیت همین است. ابتدا تمام جنایت‌های ممکن را مرتکب می‌شود تا مردم مرعوب و سپس پیرو شوند. الان در عربستان سعودی شیعیان را نمی‌کشند.

اگرچه سعودی پدر جد دیکتاتورهای عالم است، ولی دیگر آن خشونت‌های اولیه را علیه شیعیان مرتکب نمی‌شود. طالبان هم وقتی بر افغانستان مسلط شود (که تقریبا مسلط شده)، به بقیۀ گروه‌های وهابی یک تکه زمین می‌دهد و می‌گوید آرام باشید! یعنی داعش و القاعده کنترل می‌شوند. بویژه اینکه جای این گروه‌ها، بویژه القاعده، در پاکستان است نه افغانستان.

اما الان آمریکا و روسیه و بسیاری از کشورهای دنیا نگرانند افغانستان محل رشد و نمو تروریست‌ها شود.
هر جا آمریکا باشد تروریسم رشد می‌کند. آمریکا از افغانستان خارج شده و همین موجب فروکش کردن تروریسم در افغانستان می‌شود. ممکن است آمریکا در آینده از سایر کشورهای خاورمیانه هم خارج شود. اگر این طور شود، تروریسم در کل خاورمیانه کمتر می‌شود.