اما اشتباه مهلک ساوت‌گیت در بازی دیشب؛ سپردن سه پنالتی آخر به سه بازیکن جوان و کم‌تجربه، صرفا به این دلیل که آن‌ها در تمرینات تیم انگلیس خوب پنالتی زده بودند، خطایی مهلک بود.

عصر ایران؛ اهورا جهانیان- ایتالیا با درخشش چشمگیر دوناروما و بونوچی در بازی فینال مقابل انگلیس، قهرمان یورو 2020 شد. دوناروما به عنوان بهترین بازیکن جام و بونوچی به عنوان بهترین بازیکن بازی فینال انتخاب شدند. دربارۀ این فینال فراموش‌نشدنی، نکات زیادی وجود دارد که در این یادداشت به پاره‌ای از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

1- در یادداشت "چرا اسپانیا به سوئیس باخت؟"، آوردیم که در مسابقات جام جهانی و جام ملتهای اروپا، تیمی که یک بازی را در ضربات پنالتی ببرد، اگر دوباره کارش به پنالتی‌های آخر بازی بکشد، قاعدتا می‌بازد؛ مگر اینکه شرایطی خاص داشته باشد. تنها تیمی که در تاریخ جام جهانی و جام ملتهای اروپا از این دام (تعیین سرنوشت دو بازی‌اش با ضربات پنالتی) به سلامت جسته، آرژانتین 1990 بوده. عامل توفیق تاریخی آرژانتین هم سرجیو گویکوچه‌آ گلر این تیم بود که در هر بازی دو پنالتی را مهار کرد. همچنین گفتیم که کرواسی هم در جام جهانی 2018 دو بازی را با ضربات پنالتی برد اما بازی دوم این تیم را نادیده گرفت؛ چراکه کرواسی روسیه را در ضربات پنالتی شکست داد و روسیه هم در بازی قبلی‌اش در ضربات پنالتی پیروز شده بود (مقابل اسپانیا)؛ و در بازی دوم لاجرم یکی از این دو تیم باید پیروز می‌شد. اگر کرواسی در بازی دوم تیمی را در ضربات پنالتی می‌برد که بازی قبلی‌اش را در ضربات پنالتی نبرده بود، در تاریخ جام جهانی در کنار آرژانتین قرار می‌گرفت.

پیروزی ایتالیا در فینال یورو 2020 با ضربات پنالتی، دومین نمونۀ پیروزی در دو بازی پیاپی از طریق ضربات پنالتی بود. در بازی مقابل اسپانیا، لوکاتلی و در بازی مقابل انگلیس، برادری پنالتی اول را زد. چهار پنالتی‌زن بعدی ایتالیا در این بازی، فرقی نکرده بودند. اما بلوتی و جورجینیو که در بازی اول پنالتی‌شان گل شده بود، در بازی دوم نتوانستند پنالتی‌شان را گل کنند. اگر دوناروما در بازی فینال دو پنالتی انگلیسی‌ها را مهار نکرده بود، ممکن بود ایتالیا قهرمان یورو 2020 نشود. در واقع دوناروما با مهار دو ضربۀ پنالتی، همان کاری را برای ایتالیا انجام داد که گویکوچه‌آ با مهار دو ضربۀ پنالتی در نیمه‌نهایی 1990، برای آرژانتین انجام داده بود. برای پیروزی در دو بازی با ضربات پنالتی، گلر پنالتی‌گیر شرط لازم است. بدون چنین گلری، چنین توفیقی بسیار دشوار است. هر چه بود، دوناروما کاری کرد که ایتالیای 2020 هم مثل آرژانتین 1990 دو بازی پی در پی را با ضربات پنالتی ببرد. کاری که فرانسه و انگلیس در 1996، اسپانیا در 2002، کاستاریکا و هلند در 2014 و اسپانیا در همین یورو 2020 موفق به انجام آن نشدند.

2. دوناروما جانشین شایستۀ بوفون است. اما او در این جام نشان داد که در مهار ضربات پنالتی آخر بازی، بهتر از بوفون است. ایتالیا با بوفون در جام جهانی و جام ملتهای اروپا، چهار بار کارش به ضربات پنالتی کشید. دو بار برنده شد (فینال 2006 و یک‌چهارم نهایی 2012)، دو بار هم بازنده شد (یک‌چهارم نهایی 2008 و 2016). بوفون در فینال 2006 هر پنج پنالتی را فریب خورد. در سه بازی دیگر، موفق به مهار یک ضربۀ پنالتی شد. در واقع بوفون در تیم ملی ایتالیا در ضربات پنالتی آخر بازی، حداکثر "یکی‌بگیر" بود و برخلاف کاسیاس و نویر "دو تا بگیر" نبود (بازی فاقد حساسیت مقابل اروگوئه در جام کنفدراسیون‌ها را نادیده بگیرید). در بازی‌های ملی حساس، بوفون حداکثر یک پنالتی را مهار می‌کرد و به همین دلیل ایتالیا در 2008 به اسپانیا و در 2016 به آلمان باخت؛ چراکه کاسیاس و نویر در برابر ایتالیا دو پنالتی را مهار کردند. ظاهرا بوفون برای مهار ضربات پنالتی در جریان بازی، روحیۀ بالاتری داشت. به هر حال، با مهار یک پنالتی در پایان بازی، شانس پیروزی تیم به مراتب کمتر از وقتی است که گلر تیم دو پنالتی حریف را مهار می‌کند.

دوناروما در یورو 2020 نشان داد مثل گویکوچه‌آ و کاسیاس و نویر "دو تا بگیر" است. او دو پنالتی انگلیس را مهار کرد و در بازی با اسپانیا هم کار به پنالتی پنجم ماتادورها نکشید. ضمنا او حتی پس از مهار ضربات پنالتی، چندان هیجان‌زده نمی‌شود اما بوفون از فرط استرس، گاهی ترجیح می‌داد ضربات پنالتی بازیکنان ایتالیا را نبیند و موقع پنالتی زدن یارانش، پشت به دروازه می‌ایستاد تا صحنه را نبیند. بوفون در فینال جام جهانی پنج پنالتی فرانسه را خلاف جهت رفت، اما دوناروما در فینال جام ملتهای اروپا سه پنالتی را درست پرید و دو پنالتی را هم مهار کرد.

3. در یادداشت "موفقیت در ومبلی پس از 55 سال، به لطف داور" گفتیم که انگلیسی‌ها متخصص باختن در ضربات پنالتی‌اند. یکی از منتقدین در یادداشت "دایی جان ناپلئونی تفسیر نکنیم!" از در پاسخ درآمد که انگلیس در 1996 اسپانیا را و در 2018 کلمبیا را در ضربات پنالتی برده است.

اما منتقد محترم فراموش کرد بگوید انگلیس تا در جام جهانی و جام ملتهای اروپا، دو بار به آلمان، دو بار به پرتغال، یکبار به آرژانتین و یکبار هم به ایتالیا باخته است. با باخت دیشب انگلیس به ایتالیا، سه‌شیرها تا کنون هفت بار در ضربات پنالتی باخته‌اند و فقط دو بار برده‌اند. کارنامه‌ای سیاه در بین تیم‌های بزرگ دنیای فوتبال! انگلیسی‌ها دیشب دوباره در ومبلی در ضربات پنالتی باختند. بار اول در نیمه‌نهایی یورو 96 مقابل آلمان، دیشب هم که در فینال یورو 2020 مقابل ایتالیا. عملکرد انگلیسی‌ها در ضربات پنالتی چنان اسفبار بوده که در یکی از دوره‌های جام جهانی (یا شاید هم جام ملتهای اروپا)، یکی از نشریات این کشور به بازیکنان تیم ملی انگلیس یادآوری کرده بود که اگر در جریان جام کارتان به ضربات پنالتی کشید، یادتان باشد باید توپ را به سمت دروازه شلیک کنید نه به سمت آسمان!

به هر حال دیشب یکبار دیگر مشخص شد انگلیسی‌ها متخصص باختن در ضربات پنالتی‌اند. تیمی که در فینالی به این مهمی، سه پنالتی پی در پی را خراب می‌کند، روحیۀ ملی لازم برای پیروزی در ضربات پنالتی را ندارد. اینکه علت این نقصان چیست، سوالی مهم است که جوابش چندان روشن نیست.

انگلیسی‌ها تا کنون هفت بار در ضربات پنالتی باخته‌اند که سه بار آن در مرحلۀ نیمه‌نهایی بوده (1990، 1996، 2004) و یکبار هم در فینال (بازی دیشب). دو پیروزی بی‌ثمر مقابل اسپانیا (1996) و کلمبیا (2018) دردی از دردهای سه‌شیرها دوا نمی‌کند. ایتالیایی‌ها نیز در ضربات پنالتی در جام ملتهای اروپا و جام جهانی تا به حال شش بار باخته‌اند و پنج بار برده‌اند اما دست کم دو فینال را برده‌اند (2006 و 2020).

4. اما اگر از پنالتی‌ها بگذریم، باید گفت که روبرتو مانچینی در بازی با اسپانیا جنگ تاکتیکی را به لوئیس انریکه باخت. وضعیت بد ایتالیا در بازی فینال، اگر در نیمۀ دوم هم ادامه می‌یافت، مانچینی در فینال هم جنگ تاکتیکی را باخته بود (فارغ از نتیجۀ بازی). اما مانچینی دیشب نشان داد که می‌تواند با تکیه بر تفکر و تاکتیک، از تنگنا بیرون بیاید. خروج ایتالیا از تنگنای بازی با اتریش هم چندان مبتنی بر تفوق تاکتیکی تیم مانچینی نبود. اگر ایتالیا دیشب هم تا آخر بازی در تنگنای تاکتیکی باقی می‌ماند، می‌توانستیم بگوییم مانچینی چیزی از "بزرگی" کم دارد. اما حالا طرفداران ایتالیا بیش از پیش می‌توانند به تیم مانچینی در جام جهانی سال آینده امیدوار باشند.

5. بونوچی مغز متفکر و قلب تپنده و روح و جان تیم ایتالیا است. او در بازی دیشب مهم‌ترین گل ایتالیا در پانزده سال اخیر را به ثمر رساند. پس از گل فابیو گروسو به آلمان در نیمه‌نهایی 2006، هیچ یک از گل‌های تیم ملی ایتالیا در پانزده سال گذشته به اندازۀ گل دیشب بونوچی مهم و حیاتی نبوده است.

علاوه بر این گل، بونوچی دیشب مهم‌ترین پنالتی ایتالیا را هم گل کرد. اگر او پنالتی سوم ایتالیا را خراب می‌کرد، آن هم بعد از هدر رفتن پنالتی بلوچی، بسیار بعید بود ایتالیا برندۀ فینال ومبلی باشد. بونوچی 34 ساله است و احتمالا پس از جام جهانی 2022 از تیم ملی کنار می‌رود. او و کیلینی، به قول شواین اشتایگر، بهترین زوج دفاعی جهان فوتبال‌ هستند و در استواری، چیزی از بارسی و مالدینی و کاناوار و نستا کم ندارند. بونوچی در این جام ترکیبی بود از بارسی و تا حدی هم پیرلو. در دفاع استوار بود و خلاء بازیسازی پیرلو را هم با پاس‌های بلند و دقیقش از راه دور، تا حدی پر می‌کرد.

6. انگلستان تیم زهرداری نبود ولی در گلزنی باعرضه بود. چه در بازی فینال چه در سایر بازی‌ها، تعداد گل‌های انگلستان نسبت به تعداد فرصت‌های گلزنی‌اش، قابل توجه بود. با این حال در برابر تیمی مثل ایتالیا، که در تمام بازی‌هایش در طول جام موفق به گلزنی شده بود، استراتژی حفظ برتریِ یک بر صفر، اشتباه بود. گل زودهنگام انگلیس، ایتالیا را در نیمۀ اول آشفته و متشتت کرده بود. انگلیسی‌ها در نیمۀ اول بازی می‌توانستند از تشتت ایتالیا استفاده کنند و گل دوم را هم بزنند. اما بازی آن‌ها چندان معطوف به گل دوم نبود. گرت ساوت‌گیت احتمالا فکر می‌کرد می‌تواند بدون ارائۀ یک بازی ایذایی، ایتالیا را هم مثل آلمان ببرد. دفاع مطلق در نیمۀ دوم، بدون اتکا به ضد حمله، با امید پیروزی با یک گل، اشتباه بزرگ ساوت‌گیت در بازی دیشب بود.

7. اما اشتباه مهلک ساوت‌گیت در بازی دیشب، سپردن سه پنالتی آخر به سه بازیکن جوان بود. وقتی بازیکنان بزرگی مثل پلاتینی و زیکو و سوکراتس و مارادونا و بارسی و باجو و پیرلو در ضربات پنالتی ناکام بوده‌اند، سپردن سه پنالتی آخر به سه بازیکن جوان و کم‌تجربه، صرفا به این دلیل که آن‌ها در تمرینات تیم انگلیس خوب پنالتی زده بودند، خطایی مهلک بود.

گرت ساوت‌گیت در نیمه‌نهایی 1996 با هدر دادن پنالتی‌اش، دست انگلیس را از جام کوتاه کرد، این بار هم با اشتباه در انتخاب پنالتی‌زنان تیمش، انگلیس را از جام محروم کرد. شرایط تمرین با شرایط مسابقه فرق دارد و عجیب است که ساوت‌گیت به این نکتۀ مهم توجه نکرده بود. پنالتی زدن در تمرینات، استرس چندانی ندارد ولی پنالتی زدن در فینال، داستان دیگری دارد.