مجموع سیاست‌های پولی و مالی و شرایط اقتصادی کشور موجب شد تا جریان نقدینگی طی یک سال اخیر، با سرعتی فراتر از گذشته به سمت بازار سرمایه حرکت کند. این نقدینگی‌ بورس را با هدف کسب سود کوتاه‌مدت و میان‌مدت، به عنوان پربازده‌ترین بازار کشور مورد شناسایی قرار داد.

سیر صعودی شاخص و رشد میزان بازدهی بورس در کنار سرعت بالای نقدشوندگی، بر جذابیت‌های این بازار افزود و به ورود جمعیت تازه‌ای از سهامداران حقیقی با سرمایه‌های خرد و کلان به این بازار منجر شد. این بدان معنا بود که بازاری که طی سال‌های متمادی برمبنای ظرفیت‌‌های مشخصی با نوسانات محدود، اقدام به ارائه خدمات معاملاتی به فعالان خود می‌کرد، حالا می‌بایست همان ظرفیت‌ را در اختیار فعالان و سهامداران جدیدی که به چندین برابر افزایش یافته بودند، قرار می‌داد.

موج ورود سهامداران جدید و افزایش تعداد کدهای معاملاتی، به یکباره ظرفیت هسته مرکزی بورس و همچنین روند خدمات‌دهی کارگزاری‌ها را به عنوان بازیگران واسط بازار به چالش کشید. ارتقاء زیرساخت‌های فنی و توسعه دیتاسنترها باید با شتاب ورود کاربران جدید، همراه می‌شد.

بر مبنای آخرین آمارهای منتشر شده از سوی وزارت امور اقتصادی و دارایی، از ابتدای سال جاری تا نیمه مردادماه، بیش از 100 هزار میلیارد تومان نقدینگی جدید وارد بورس شده است. همین آمارها از افزایش قابل توجه ضریب نفوذ کدهای بورسی از بالغ بر 9 میلیون و 86 هزار کد معاملاتی در مردادماه سال 1398 به بیش از 15 میلیون و 251 هزار کد تا نیمه مرداد سال جاری خبر داده است. البته با احتساب کد معاملاتی مشمولان سهام عدالت، تعداد کدهای سهامداری بورس به عددی بالغ بر 48 میلیون و 500 هزار کد می‌رسد.

زیرساخت‌ها چقدر آمادگی داشتند؟
رشد میلیونی کدهای معاملاتی در حالی اتفاق افتاد که زیرساخت‌های بازار سرمایه آماده چنین تغییراتی نبود. حاصل این عدم تطبیق زیرساخت‌ها با کدهای معاملاتی جدید ارائه شده؛ به بروز اختلالاتی در سیستم معاملاتی منجر شد. این اختلالات از یک سو بخشی از فعالیت کارگزاری‌ها را تحت‌الشعاع قرار داد و از سوی دیگر مشکلاتی برای هسته مرکزی ایجاد کرد که همین مشکلات به نوعی، بر عملکرد کارگزاری‌ها نیز اثرگذار بود.

در جریان روزهایی که سقف معاملات روزانه بورس در بیشترین سطح خود قرار گرفت؛ تعدادی از کارگزاری‌ها در ارائه خدمات خود به مشتریان‌شان با موانعی روبرو شدند که بخشی از این موانع مربوط به حوزه نرم‌افزاری بود و بخشی نیز ناشی از مشکلات سخت‌افزاری و تجهیزات.

کارگزاری مفید که به تنهایی بیش از هفت میلیون از کدهای معاملاتی صادر شده در بازار سرمایه را در اختیار دارد، در جریان افزایش رشد ورود سهامداران جدید به بورس؛ سهم قابل توجهی از این مشتریان را به خود اختصاص داد.

ظرفیت خالی 50 درصدی سامانه‌های کارگزاری مفید
آنچه به عنوان یکی از سیاست‌های اصلی کارگزاری مفید در همه سال‌های گذشته در دستور کار قرار داشته؛ حفظ ظرفیت خالی سرورها به میزان دو برابر میزان معاملات بوده است. این فاصله همواره برمبنای ظرفیت سالانه افزایش مشتریان حفظ شده است. اما آنچه که در جریان سال جاری رخ داد، خارج از محاسبات بود و هیچ برآوردی از سوی فعالان بازار سرمایه در خصوص سیل ورود این میزان مشتری جدید به سمت کارگزاری‌ها وجود نداشت. افزایش غیرقابل پیش‌بینی مشتریان بار سنگینی را برای هسته معاملات ایجاد کرد و این بار به سیستم کارگزاری‌ها از جمله کارگزاری مفید منتقل شد. با وجود اینکه همیشه سیاست حفظ ظرفیت دوبرابری نسبت به نیاز، در زیرساخت‌های فنی کارگزاری مفید رعایت شده است، در مواقعی رشد تعداد معاملات به قدری سریع بود که فرصت ارتقاء سیستم‌ها برای حفظ ظرفیت خالی را نمی‌داد.

با این حال ارتقاء تجهیزات در کارگزاری مفید برای رسیدن به هدف خالی نگه‌داشتن 50 درصد ظرفیت سامانه‌ها، رویه‌ای دائمی است.

سرعت تامین تجهیزات سخت‌افزاری و ارتقای سیستم نرم‌افزاری مورد نیاز کارگزاری مفید، متناسب با نیازها و تحولات بازار از جمله سیاست‌هایی است که به عنوان یک دستورکار همیشگی دنبال می‌شود. در همین راستا این کارگزاری از زمستان 98 تاکنون اقدام به خرید تجهیزات سخت‌افزاری با هزینه بیش از 300 میلیارد تومان کرده است، آن هم در شرایطی که تحریم‌ها مسیر تامین و خرید تجهیزات را سخت‌تر و پرهزینه‌تر ساخته است. هزینه خرید تجهیزات در شرایط تحریم، تقریبا 50 درصد بیشتر از شرایط عادی برآورد شده است.
طبق اعلام کارگزاری مفید، در حال حاضر با ظرفیت‌سازی جدید، این کارگزاری آماده ارائه خدمات به 14 میلیون مشتری را دارد و با حفظ همین میزان ظرفیت خالی، در صورت افزایش مشتریان، میزان ظرفیت خالی مفید باز هم افزایش خواهد یافت تا قاعده ظرفیت دوبرابری نسبت به معاملات جاری را حفظ کرده باشد.

در کنار تجهیزات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری؛ توسعه بدنه نیروی انسانی نیز از الزامات پیش‌برد امور در زمان توسعه بازار به شمار می‌آید. کارگزاری مفید برای پاسخگویی به مشتریان جدید در فاصله آذرماه 1398 تاکنون تعداد نیروی انسانی آموزش دیده فعال در بخش پاسخگویی تلفنی خود را از حدود 40 نفر به بیش از 500 نفر افزایش داده است.

قوانین و مقررات هزینه‌زا
گزارش‌های رسمی از عملکرد یک ساله سازمان بورس و اوراق بهادار، نشان از رشد بیش از 4 برابری ارزش معاملات بورس کشور طی یک سال گذشته دارد؛ این به معنای افزایش فشار چهار برابری بر هسته مرکزی بازار است. همزمان در سال جاری میزان عرضه‌های اولیه در بورس نیز به مراتب افزایش یافت که ورود هر عرضه اولیه به بازار به معنای افزایش پنج میلیون رکورد جدید به کنترل ماژول است که این امر هسته معاملات را تحت فشار بیشتری قرار می‌دهد.

برخی مقررات نظیر تعلق سهام در عرضه‌های اولیه به همه سهامداران و ایجاد صف‌های خرید با توجه به مدلی که بر اساس نوبت شکل گرفته است، فشار به زیرساخت‌های فنی و دیتاسنترها را افزایش داده است. این موارد که در سایر بورس‌های دنیا، بی سابقه است، موجب شده تا برخی دقایق در روز به پیک ترید تبدیل شود. ایجاد پیک و صف در سامانه‌های معاملاتی ناشی از برخی آیین‌نامه‌ها و مقررات معاملات موجب شده تا فشار بر مکانیزم‌های فنی افزایش یابد؛ در این شرایط فناوری‌های بورس فرایند توسعه را در حالی با هزینه‌های بالا تجربه می‌کنند که تنها برای دقایقی از روز بر اساس قواعد خاص بورس ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد.

براساس برآوردهای موجود، در پیک سنگین ابتدای صبح، حدود یک میلیون نفر تنها از طریق کارگزاری مفید اقدام به اتصال به بازار می‌کنند.

آنچه امروز در کنار مسائل فنی و تامین تجهیزات و تکنولوژی در بازار سرمایه ایران اهمیت دارد، ضرورت بازنگری و اصلاح برخی قوانین و مقرراتی است که زیرساخت‌های بازار سرمایه را مستهلک کرده است و می‌تواند نتایجی عکس به همراه داشته باشد.