در حال حاضر بنزین در کشورهای همسایه ایران با چند برابر نرخ بنزین ایران خرید و فروش می‌شود؛ با این حال بسیاری از مسوولان نفتی و کارشناسان حوزه انرژی بر سر لزوم اصلاح قیمت این فرآورده نفتی اتفاق نظر دارند.

به‌گزارش ایسنا، طبق قانون هدفمندی یارانه‌ها مصوب سال ۱۳۸۹ باید قیمت فروش داخلی بنزین، نفت گاز، نفت کوره، نفت سفید و گاز مایع و سایر مشتقات نفت، با لحاظ کیفیت حامل‌ها و با احتساب هزینه‌های مترتب (شامل حمل ونقل، توزیع، مالیات و عوارض قانونی) به تدریج تا پایان برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران کمتر از ۹۰ درصد قیمت تحویل روی کشتی (فوب) درخلیج فارس نباشد.

اما طی سال‌هایی که این قانون اجرا شد، در محدود دفعاتی دولت دست به اصلاح قیمت سوخت از جمله بنزین زد که بار آخر به سال ۱۳۹۳ بازمی‌گردد و بعد از آن هیچ تغییری در قیمت سوخت ایجاد نشد و به تبع آن قیمت سوخت در ایران به ۹۰ درصد قیمت فوب خلیج‌فارس نرسید و البته دولت و مجلس دلایل و ملاحظات خاص خود از جمله کنترل تورم و آثار روانی ناشی از افزایش قیمت سوخت و کالاها و نهایتا زندگی مردم را داشتند.

از سوی دیگر، ١٥ درصد یارانه‌ای که در دنیا و در حوزه انرژی پرداخت می‌شود، متعلق به ایران است. یعنی ١٠ درصد درآمد ناخالص داخلی را به یارانه اختصاص می‌دهیم و ٥٠ درصد یارانه انرژی به سه دهک ثروتمند جامعه اختصاص می‌یابد، این در حالی است که کم‌تر از سه درصد هزینه این دهک‌ها، به سوخت مربوط است.

اما بررسی و مرور درآمد و هزینه در کشورهای مختلف و ایران نشان می‌دهد که متوسط مصرف داخلی بنزین در سال ۱۳۹۵ معادل ۷۳.۴ میلیون لیتر در روز بوده که نسبت به سال قبل ۵.۲ درصد رشد داشته و این در حالی است که متوسط مصرف داخلی بنزین در سال ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ به ترتیب ۷۷.۴ و ۸۸.۴ میلیون لیتر در روز بوده که نسبت به سال‌های قبل ۷.۹ و ۱۴.۲ درصد افزایش داشته است. در نتیجه به نظر می رسد که پایین بودن قیمت نسبی بنزین منجر به افزایش مصرف آن شده است.

مقایســه قیمت بنزین در کشورها، نسبت به درآمد ســرانه نشان می‌دهد که قدرت خرید مردم برای بنزین چقدر است؛ هرچند در برخی کشورها مردم قیمت بالایی برای خرید بنزین پرداخت می کنند اما در عوض این قیمت با توجه به درآمد ســرانه ایشــان رقم معقولی به نظر می‌آید، و در نتیجه قیمت صرف نمی‌تواند ملاک مناسبی برای ارزانی یا گرانی بنزین در نظر گرفته شود.

با تمام این اوصاف، وقتی بحث گرانی بنزین در سایر کشورها در مقایسه با قیمت آن در ایران مطرح می‌شود، این موضوع از سوی افکار عمومی عنوان می‌شود که قیمت‌ها را باید نسبت به درآمد سرانه آن کشورها در نظر گرفت و سپس مقایسه کرد که آیا قیمت بنزین در ایران ارزان‌تر است یا خیر؟ این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان، باید توجه داشت که درآمد سرانه گرچه می‌تواند نشانگر میزان ثروت یک کشور نسبت به دیگران باشد، اما نمی‌تواند تصویر دقیقی از وضعیت اقتصادی کشورها نسبت به سایرین ارائه دهد.

به عنوان مثال اگر درآمد سرانه ایران برابر با ۴۰۰۰ دلار باشد و درآمد سرانه آلمان ۶۵۰۰ دلار باشد، نمی‌توان بر این اساس تعیین کرد که کدام یک از کشورها وضعیت اقتصادی بهتری دارند؛ چراکه هزینه‌های جاری در دو کشور بسیار متفاوت است.

با این حال آمار مربوط به درآمد سرانه در ایران نسبت به کشورهای همسایه که قیمت بنزین آن‌ها با ایران مقایسه شده، حاکی از آن است که در ترکیه قیمت بنزین ۱۶ هزار و ۶۶۰ تومان ( ۱.۲۳ دلار) و قیمت گازوئیل ۱۵ هزار و ۱۲۰ تومان ( ۱.۱۲ دلار) است. یعنی بر اساس بررسی‌ها، گران‌ترین بنزین در میان کشورهای اطراف ایران، در ترکیه و ارمنستان به فروش می رسد. نرخ هر لیتر بنزین در ترکیه برابر با یک دلار و ۲۳ سنت و در ارمنستان برابر با یک دلار و ۱۸ سنت است. یعنی در ارمنستان قیمت بنزین ۱۵ هزار و ۹۳۰ تومان و قیمت گازوئیل ۱۴ هزار و ۷۱۵ تومان (۱.۰۹ دلار) برآورد شده است.

از سوی دیگر بررسی‌ها نشان می دهد قیمت بنزین در ایران حداقل فاصله‌ای ۴۸۰۰ تومانی با ارزان‌ترین کشور همسایه دارد و ترکمنستان ارزان‌ترین بنزین پس از ایران را در میان همسایگان عرضه می‌کند. قیمت بنزین در این کشور ۵۸۰۵ تومان (۰.۴۳ دلار) و قیمت گازوئیل ۵۲۶۵ تومان (۰.۳۹ دلار) است.

سومین بنزین گران در میان همسایگان اطراف در افغانستان به فروش می رسد. نرخ هر لیتر بنزین در این کشور به ۷۵ سنت می رسد و قیمت گازوئیل ۹۵۸۵ تومان (۰.۷۱ دلار) است. قیمت بنزین در عراق، ۸۵۰۵ تومان (۰.۶۳ دلار) و قیمت گازوئیل ۹۴۵۰ تومان (۰.۷ دلار) برآورد شده است.

اما در پاکستان، دیگر کشور همسایه ایران، قیمت بنزین ۹۴۵۰ تومان (۰.۷ دلار) و قیمت گازوئیل ۱۰ هزار و ۸۰۰ تومان (۰.۸ دلار) برآورد شده است. همچنین در آذربایجان قیمت بنزین ۶۳۴۵ تومان (۰.۴۷ دلار) و قیمت گازوئیل ۴۷۲۵ تومان (۰.۳۵ دلار) اعلام شده است.

این در حالی است که درآمد سرانه ترکیه در سال ۲۰۱۷ برابر ۲۷ هزار ۵۲۰ دلار بود. یا در ترکمنستان این رقم ۱۷ هزار ۲۸۰ دلار، آذربایجان ۱۶ هزار ۷۷۰ دلار و در پاکستان ۵۵۴۰ دلار اعلام شده است. اما درآمد سرانه در کشوری مانند عراق، ۱۷ هزار و ۲۲۰ دلار و در افغانستان، ۱۹ هزار و ۴۰، ارمنستان ۱۰۰ هزار و ۱۰ دلار و ایران ۲۱ هزار ۵۰ دلار بوده است.

مصرف بنزین در ایران باید کنترل شود

در این باره حسین آقایان - کارشناس - با تاکید بر این مسئله که قیمت بنزین در ایران بسیار ناچیز است، به ایسنا گفت: اگر بنزین را هر تن ۶۰۰ دلار محاسبه کنیم، در هر لیتر ۴۵۰۰ تومان در فوب خلیج فارس خرید و فروش می‌شود که این مسئله به معنای این است که در ایران تنها یک چهارم پول بنزین اخذ می‌شود.

وی با بیان این‌که هزینه تولید بنزین در ایران بالاست تصریح کرد: در حال حاضر نیروهای متعددی در پالایشگاه‌ها برای تولید بنزین فعالیت می‌کنند که ملاحظات زیادی برای حضور این افراد وجود دارد و در مجموع به نظر می‌رسد که اکنون نیازمند اصلاح قیمت بنزین هستیم.

آقایان تصریح کرد: اگر قیمت‌ها اصلاح نشود، نمی‌توان پاسخ رشد مصرف هشت تا ۹ درصدی را در کشور داد. چراکه هیچ کشوری نیز توانایی پاسخگویی به این حجم از مصرف را با این قیمت ندارد.

این کارشناس حوزه بنزین در پاسخ به این سوال که آیا درآمد سرانه می‌تواند روی قیمت بنزین تاثیرگذار باشد، گفت: بی شک این مسئله یکی از آیتم‌های تاثیرگذار است اما آیتم‌های متعددی برای تعیین قیمت بنزین در نظر گرفته می‌شود و با توجه به این‌که در کشور ما مصرف بنزین زیاد است، باید تدبیری روی این مسئله صورت گیرد.

وی با تاکید به این مسئله که برای اصلاح قیمت بنزین لازم است تا یک زنجیره اقتصادی کامل ایجاد شود، گفت: نباید شرایط به گونه‌ای باشد که با افزایش قیمت بنزین قیمت تمام کالاها و نیازها نیز افزایش یابد و باید ساز و کاری اندیشیده شود که بتوان اقتصاد این بخش را سر و سامان داد.