ارتباط دانشگاه‌ها با کشور تنها منحصر به پذیرش افراد حاضر در جامعه نمی‌شود، بلکه باید این افراد بتوانند نیازهای خود و کشور را در یک محیط آکادمیک و دانشگاهی به بحث و مباحثه بگذارند تا برای آنها از این طریق راهکار پیدا کنند.

«فرهیختگان» نوشت: موضوع کاربردی‌شدن پایان‌نامه‌ها مدت مدیدی است که در اظهارات مسئولان دانشگاهی و غیردانشگاهی رواج پیدا کرده است که از شورای عالی انقلاب فرهنگی تا روسای دانشگاه‌ها و معاونان پژوهشی هم گاهی در این خصوص اظهاراتی را بیان می‌کنند؛ اما سال‌هاست که همچنان موضوع اکثر پایان‌نامه‌ها تقریبا برای «هیچ» است. به‌طور مثال مساله و چالش طبیعی‌ای به‌نام زلزله چند سالی است که در کشور و محافل دانشگاهی بحث می‌شود، اما طبق آمارهای استخراجی از پایگاه اینترنتی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، ۲۷۷۴۲ عنوان پایان‌نامه درباره مساله وضعیت ساختمان‌سازی و قانون‌های ساخت ساختمان وجود دارد که تنها حدود ۹ هزار عنوان به یکی از نیازهای اصلی کشور یعنی مقررات ملی ساخت‌وساز و مصالح مقاوم پیش از وقوع زلزله اشاره کرده است و سایر پایان‌نامه‌ها در حوزه‌ای غیرمرتبط است. همین وضعیت در رشته‌های دیگر نیز وجود دارد.

ما در این گزارش یک جامعه آماری و تصادفی را در رشته‌های عمران، معماری، مهندسی آب، محیط‌زیست و مکانیک انتخاب و بررسی کرده‌ایم که یک مجموعه حدود ۶۰ هزارتایی از پایان‌نامه‌های کارشناسی‌ارشد و دکتری را دربر می‌گرفت. پس از احصای چالش‌های اصلی و نیازهای کشور در این رشته‌ها، نکته حاصل‌شده این بود که نسبت پایان‌نامه‌های تولیدشده به نیازهای اصلی کشور کمتر از ۳۰ درصد بود؛‌ حتی در برخی رشته‌ها این رقم به کمتر از ۱۰ درصد نیز رسیده است. از سوی دیگر یک تحقیق نشان می‌دهد برای هر پایان‌نامه ارشد ۳۴ میلیون ریال و هر پایان‌نامه دکتری ۱۶۹ میلیون ریال هزینه می‌شود که شامل هزینه‌های سرانه حق‌التحقیق، راهنمایی، مشاوره و داوری و همچنین مواد مصرفی آموزشی است. در ایران‌داک حدود ۵۳۰ هزار پایان‌نامه ‌ارشد و حدود ۹۶ هزار پایان‌نامه دکتری ثبت شده است. با این حساب حدود ۱۸۰۰ میلیارد تومان برای پایان‌نامه‌های ارشد و حدود ۱۶۰۰ میلیارد تومان هزینه پایان‌نامه‌های دکتری و مجموعا ۳۴۰۰ میلیارد تومان هزینه شده است.

پایگاه ایران‌داک نشان می‌دهد در یک نمای کلی حدود ۸۲ درصد پایان‌نامه‌های کشور در مقطع کارشناسی‌ارشد و حدود ۱۸ درصد آن در حوزه دکتری، ‌دکتری تخصصی و عمومی است. اگر این نسبت را در نمونه آماری گزارش ما هم صادق بدانیم، ‌در آن صورت حدود ۱۶۸ میلیارد تومان جهت پایان‌نامه‌های کارشناسی‌ارشد و ۱۸۴ میلیارد تومان جهت پایان‌نامه‌های دکتری و مجموعا ۳۵۰ میلیارد تومان هزینه شده است. دانشگاه آزاد اسلامی با اشراف و اهمیت به این مساله نظام موضوعاتی را در قالب طرح پایش ایجاد کرده است تا از این پس شاهد هدررفت منابع و هزینه‌ها در حوزه پایان‌نامه‌ها نباشیم. در زیر ۱۰ چالش کشور را بر حسب آنچه بیشتر در جامعه نمود دارد، بررسی کرده‌ایم و راهکار‌هایی هم که می‌توان برای آن ارائه داد، آورده‌ایم تا نشان دهیم آنچه در حوزه پایان‌نامه و رساله ثبت‌شده، چالش‌های کشور نیست بلکه فقط فارغ‌التحصیلان برای آن وقت و هزینه بیهوده صرف کرده‌اند:

زلزله، وضعیت ساختمان‌ها، مصالح و قانون پیش از وقوع زمین‌لرزه

اهداف: شناسایی مواد و مصالح مختلف و مقاوم در برابر زلزله
کاهش ریسک‌پذیری و مقاوت سازه‌ها در مناطق مختلف
بازنگری در استانداردها و مقررات ملی برای پایین‌آوردن تلفات و خسارت‌ها

راهکار: استفاده از سازه‌های نوین در حوزه عمران و شهرسازی
تحلیل و محاسبه دقیق تمام مصالح پرکاربرد در ساختمان‌سازی
تدوین ضوابط و نظام‌نامه ساختمان سبز و جلوگیری از عدم اجرای مقررات ملی ساختمان

تعداد پایان‌نامه‌ها: ۲۷۷۴۲ پایان‌نامه درمورد توجه به ساختمان و زلزله وجود دارد.

تعداد پایان‌نامه‌های مرتبط با چالش: از تعداد ۲۷۷۴۲ پایان‌نامه، ۹۶۲۱ مورد به ساختمان‌سازی پیش از زلزله ارتباط دارد.

درصد: براین اساس می‌توان گفت از تعداد پایان‌نامه‌های ثبت‌شده در ایرانداک درمورد ساختمان‌سازی و رعایت آن پیش از زلزله، حدود ۳۴ درصد به این مساله مربوط است.

عدم مدیریت کاربردی جهت کنترل ریزگردها

اهداف: شناسایی عوامل تشدید‌کننده در نقاط مختلف شهری و بیابانی
ویژگی‌های ژئوشیمیایی و کانی‌شناسی به‌عنوان عوامل ریزگردها
بررسی عوامل انسانی و حیوانی و تاثیرات آن

راهکار: بررسی چندساله ویژگی‌های آب و هوایی مناطق مختلف شهری و نقاط خالی از سکنه
عدم استفاده بیش از حد از منابع خاکی مانند ماسه و خاک‌های سطحی و بازیافت مصالح کاربردی
جلوگیری از قطع درختان، چرای بیش از حد دام و ایجاد بافت‌های درختی در مناطق تشدیدکننده

تعداد پایان‌نامه‌ها: ۹۵۰ پایان‌نامه موضوع ریزگردها را بررسی کرده‌اند.

تعداد پایان‌نامه‌های مرتبط با چالش: از ۹۵۰ پایان‌نامه، ۷۳ مورد به عدم مدیریت کاربردی جهت کنترل ریزگرد‌ها اشاره دارد.

درصد: براین اساس می‌توان گفت از ۹۵۰ پایان‌نامه موجود در ایرانداک که به عدم مدیریت کاربردی جهت کنترل ریزگرد‌ها اشاره دارند، حدود هفت درصد به‌سراغ این موضوع رفته‌اند.

زلزله، مجموع اقدامات پس از زلزله به‌منظور کاهش اثرات روانی

اهداف: آوار‌برداری به شیوه علمی و مناسب بدون آسیب به افراد و بافت‌های سالم
انتقال مجروحان، مصدومان و ساخت بافت‌های نیمه تخریب شده
ساخت یا تجهیز سازه‌های سریع‌الاحداث جهت درمان عمومی و مدیریت فضا

راهکار: آموزش افراد در مناطق مختلف به‌خصوص مناطق زلزله‌خیز
تعیین مکان مناسب یا ساخت سریع منازل موقت
احداث سوله یا کانکس‌های پیش‌ساخته با امکانات اولیه

تعداد پایان‌نامه‌ها: ۱۸۴۲ پایان‌نامه درمورد وضعیت ساختمان و افراد پس از زلزله وجود دارد.

تعداد پایان‌نامه‌ها مرتبط با چالش: از تعداد ۱۸۴۲ پایان‌نامه، ۳۵۹ مورد به ساختمان‌سازی پس از زلزله و ارتباط آن با افراد مربوط است.

درصد: براین اساس می‌توان گفت از تعداد پایان‌نامه‌های ثبت‌شده در ایرانداک درمورد وضعیت ساختمان‌های موجود پس از زلزله و چگونگی مواجهه افراد با آن حدود ۵/ ۱۹ درصد به این مساله اشاره دارد.

حجم بالای تصادفات شهری و برون‌شهری

مشکلات موجود در بخش حمل‌ونقل مانند دیگر چالش‌های اجتماعی در تمام سطوح توسعه بر شهرها اثر می‌گذارند، بنابراین باید این چالش‌ها را شناسایی و برای رفع آن راهکاری ارائه شود.

اهداف عینی: بهینه‌سازی فیزیکی شبکه حمل‌ونقل
کاهش تصادفات شهری و برون‌شهری مبتنی‌بر اصلاح طراحی معماری و شهرسازی
فرهنگ‌سازی در رانندگی

راهکار: نظام تردد در معابر پرتصادف شهری اصلاح شود.
معابر پیاده و سواره شهری و برون‌شهری هم اصلاح و هم بازطراحی شود.
باید نگرش عمومی مردم نسبت به رانندگی اصلاح شود.

تعداد پایان‌نامه‌ها درخصوص تصادف: ۱۱۱۶ پایان‌نامه در مورد تصادف وجود دارد.

تعداد پایان‌نامه‌ها درباره تصادفات شهری و برون‌شهری: از تعداد ۱۱۱۶ پایان‌نامه ۸۵ مورد درمورد تصادفات شهری و برون‌شهری است.

درصد: حدود ۷.۶ درصد از پایان‌نامه‌هایی که در مورد تصادف نوشته شده‌اند، مربوط به تصادفات شهری و برون‌شهری هستند.

عدم انضباط ترافیکی

امنیت راه و ترافیک، یکی از حوزه‌های مهم و اساسی نیازهای جامعه بشری است که تامین آن ضرورتی غیرقابل انکار تلقی می‌شود. در اینجا چالش‌های انضباط ترافیکی را بررسی می‌کنیم.

اهداف عینی: بهره‌گیری از روش‌های بهینه و نو در حمل‌ونقل
توسعه فرهنگ ترافیکی
کاهش عدم انضباط ترافیکی در کوتاه‌مدت (دوره مثلا پنج تا ۱۰ ساله)

راهکارها: بهره‌وری شبکه حمل‌ونقل درون‌شهری
توانمند‌سازی و ترویج رفتار ترافیکی بومی
ایجاد مدیریت راهبردی برای آنکه انضباط ترافیکی در حوزه مدیریت شهری و برون‌شهری برقرار شود.

تعداد پایان‌نامه‌ها درخصوص ترافیک: ۴۳۷۷ پایان‌نامه در مورد ترافیک وجود دارد.

تعداد پایان‌نامه‌ها درباره عدم انضباط ترافیکی: از تعداد ۴۳۷۷ پایان‌نامه درباره ترافیک چهار پایان‌نامه درباره انضباط ترافیکی نوشته شده است.

درصد: حدود ۰.۰۹ درصد از پایان‌نامه‌هایی که در مورد ترافیک نوشته شده، درباره انضباط ترافیکی است.

عدم توسعه حمل‌ونقل ریلی

اهداف: برنامه‌ریزی مدیریت تقاضای حمل‌ونقل ریلی
راهکارهای نوین در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی
ارتباط و تعامل جهانی برای گسترش حمل‌ونقل ریلی

راهکارها: مطالعات جامع مدیریت تقاضای حمل‌ونقل ریلی کشور
ابزارهای نوین در توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی به کار گرفته شود
برنامه‌ریزی و سیاستگذاری حوزه حمل‌ونقل ریلی بین‌المللی

تعداد پایان‌نامه‌ها درخصوص حمل‌ونقل: ۳۵۲۸ پایان‌نامه درباره حمل‌ونقل وجود دارد.

تعداد پایان‌نامه‌ها درخصوص حمل‌ونقل ریلی: از تعداد ۳۵۲۸ پایان‌نامه تعداد ۲۳۱ پایان‌نامه درخصوص حمل‌ونقل ریلی و از این تعداد پایان‌نامه ۳۲ مورد آن درخصوص توسعه حمل‌ونقل ریلی است.

درصد: با این اوصاف حدود ۰.۹۰ درصد از پایان‌نامه‌هایی که در مورد حمل‌ونقل نوشته شده‌اند، مربوط به توسعه حمل‌ونقل ریلی است.

پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر

اهداف: پیشگیری از اعتیاد در جامعه
پذیرش اجتماعی معتادانی که ترک کرده یا در حال ترک هستند
استفاده از درمان‌های دارویی و غیردارویی جدید برای طولانی کردن فواصل عود در بیماران معتاد (درمان بدون بازگشت)

راهکارها: مجموعه اقداماتی که می‌تواند به پیشگیری از اعتیاد کمک کند
مجموعه اقداماتی برای پذیرش اجتماعی معتادان در حال ترک و همچنین بیماران پاک‌شده از اعتیاد
مجموعه اقداماتی که می‌تواند فواصل عود در بیماران معتاد را طولانی کند (درمان بدون بازگشت)

تعداد پایان‌نامه‌ها درخصوص اعتیاد: ۱۲۹۷ پایان‌نامه درخصوص اعتیاد نوشته شده است.

تعداد پایان‌نامه درخصوص پیشگیری از اعتیاد: از تعداد ۱۲۹۷پایان‌نامه‌ای که درخصوص اعتیاد نوشته شده، ۸۷مورد آن درباره پیشگیری از اعتیاد است.

درصد: با این اوصاف ۶.۷ درصد از پایان‌نامه‌هایی که درخصوص اعتیاد نوشته شده، درباره پیشگیری از اعتیاد است.

آلودگی آب آشامیدنی

اهداف: شناسایی انواع آلاینده‌های آب آشامیدنی مصارف خانگی
اقدامات لازم برای جلوگیری از ورود آلاینده‌ها به منابع آب آشامیدنی
روش‌های تصفیه و افزایش ذخایر آب آشامیدنی

راهکار: تدوین مجموعه اقدامات لازم برای بررسی انواع آلاینده‌های آب آشامیدنی
مجموعه اقدامات لازم برای جلوگیری از ورود آلاینده‌ها
بررسی روش‌های تصفیه آب و افزایش ذخایر آب آشامیدنی

تعداد پایان‌نامه‌ها درخصوص آب آشامیدنی: ۲۴۰۱ پایان‌نامه در این خصوص نوشته شده است.

تعداد پایان‌نامه‌ها درخصوص آلودگی آب آشامیدنی: از تعداد ۲۴۰۱ پایان‌نامه ۶۵۱ مورد درباره آلودگی آب آشامیدنی است.

درصد: بر این اساس می‌توان گفت حدود ۲۷.۱ درصد از پایان‌نامه‌هایی که در مورد آب آشامیدنی است، مربوط به آلودگی آب آشامیدنی می‌شود.

چگونگی جلوگیری از ورود آلاینده‌ها به منابع آب‌های سطحی

اهداف: کاهش میزان جذب آلودگی‌ها و نفوذ آن به آب‌ها
کنترل و پیشگیری از انتقال نیترات و سموم فلزات سنگین به آب‌های زیرزمینی و سطحی
توسعه سیستم‌های از بین برنده آلاینده‌های صنعتی و عدم انتقال آن به آب‌ها

راهکار: فعال‌کردن هسته‌های اجرایی برای جلوگیری از ورود پساب به رودخانه‌ها
کم‌کردن یا حذف آلاینده‌های نیتراتی از کارگاه‌ها و کارخانه‌های صنعتی
تجهیز و احداث واحدهای تصفیه آب‌های آلوده‌شده در کارگاه‌ها در کنار مراکز صنعتی قبل از انتقال به فضای آزاد

تعداد پایان‌نامه‌ها: ۱۳۰۵۷ پایان‌نامه به مهندسی آب و فاضلاب مرتبط است.

تعداد پایان‌نامه‌ها مرتبط با چالش: از ۱۳۰۵۷ پایان‌نامه، ۳۴۱۹ مورد بررسی ورود آلاینده‌ها به آب‌های سطحی را انتخاب کرده‌اند.

درصد: از پایان‌نامه‌های موجود در ایرانداک که درمورد جلوگیری از ورود آلاینده‌های آب‌های سطحی هستند، حدود ۲۶ درصد به این مساله اشاره کرده‌اند.

مدیریت معضل آلاینده‌های خاک

اهداف: نقش پسماندها در آلودگی خاک و تاثیر آلودگی‌ها بر موجودات زنده
جلوگیری از تبدیل وضعیت خاک‌های کشاورزی به ساختمانی
دفع آلاینده‌های سطحی برای جلوگیری از نفوذ آن به عمق خاک‌ها

راهکار: کم‌کردن پسماندها با روش‌های نوین و اقتصادی
کنترل و ارزیابی مدت‌دار از زمین‌های کشاورزی نزدیک به مناطق مسکونی برای جلوگیری از ساختمان‌سازی در آنها
ایجاد شبکه‌های بازرسی برای مناطق خالی از سکونت جهت جلوگیری از انتقال آلودگی به سطح خاک‌ها

تعداد پایان‌نامه‌ها: ۳۲۴۱ پایان‌نامه به مهندسی آلودگی در خاک‌ها اشاره دارد.

تعداد پایان‌نامه‌ها مرتبط با چالش: از ۳۲۴۱ پایان‌نامه، ۷۷۱ مورد به شیوه‌های آلودگی خاکی و معضل‌های آن اشاره دارد.

درصد: براین اساس می‌توان گفت از ۳۲۴۱ پایان‌نامه موجود در ایرانداک که به مدیریت معضل‌ها و آلاینده‌های این بخش مربوط هستند، حدود ۲۳ درصد به این مساله اشاره کرده‌اند.