مشروب تقلبی: 69 کشته و 16 کوری

روزنامه اعتماد نوشت: «بنا بر آخرین اعلام سرپرست سازمان اورژانس کشور، از نیمه شهریور ماه تا ۱۷ مهر، ۷۶۸ نفر بر اثر مصرف مشروب الکلی تقلبی حاوی متانول در استان‌های البرز، تهران، مرکزی، فارس، کهگیلویه و بویراحمد، هرمزگان، خراسان شمالی و قزوین دچار مسمومیت شدند که از این تعداد، ۱۷۰ نفر کلیه‌های خود را از دست دادند، ۱۶ نفر نابینا شدند و ۶۹ نفر جان خود را از دست دادند. پیرحسین کولیوند در اعلام رسمی خود در تشریح جزییات وضعیت قربانیان گفته است: «۲۵ نفر در استان البرز، ۲۱ نفر در استان هرمزگان، ۷ نفر در استان خراسان شمالی، ۶ نفر در استان فارس، ۵ نفر در استان تهران، ۳ نفر در استان مرکزی و ۲ نفر در استان کهگیلویه و بویراحمد بر اثر مصرف مشروب الکلی حاوی متانول فوت کرده‌اند و از مجموع مسمومان، ۶۹۹ نفر مرد و ۶۹ نفر زن بوده‌اند. کم‌سن‌ترین فرد در میان مسمومان، دو پسر نوجوان ۱۲ ساله از استان‌های البرز و خراسان شمالی و مسن‌ترین فرد، مرد ۶۵ ساله از استان هرمزگان بوده است. از مجموع متوفیان هم ۶۲ نفر مرد و ۷ نفر زن بوده‌اند و کم سن‌ترین متوفی، یک زن ۱۹ ساله از استان البرز و مسن‌ترین هم، یک مرد ۵۷ ساله از استان هرمزگان است. ۴۵ درصد مسمومان الکل در گروه سنی ۲۶ تا ۳۵ سال، ۳۵ درصد در گروه سنی ۱۶ تا ۲۵ سال، ۱۳ درصد در گروه سنی ۳۶ تا ۴۵ سال، ۶ درصد در گروه سنی ۴۶ تا ۵۹ سال و ۲ درصد در گروه سنی کمتر از ۱۵ سال بوده‌اند.«

این تعداد قربانی بر اثر مصرف انشعاب یک محموله در مسیر توزیع، طی یک دهه اخیر بی‌سابقه بوده و علت بالا بودن آمار قربانیان را هم باید در نحوه فعالیت تولیدکنندگان جست‌وجو کرد. آنچنان که ماموران انتظامی در اولین روز پس از اعلام علنی اولین تعداد قربانیان خبر دادند، این محموله مشروب الکلی حاوی متانول، توسط یک زن و شوهر ساکن استان هرمزگان تولید شده و محموله تولید شده در آن حد حجیم بوده که در مسیر توزیع در ۸ استان، این تعداد مسمومیت را ایجاد کرده است.

مسوولان رصد آسیب‌های اجتماعی معتقدند که افزایش آمار قربانیان بر اثر مصرف مشروبات الکلی حاوی متانول، ناشی از افت و خیز شرایط اقتصادی کشور و بی‌ثباتی وضعیت اشتغال خانوارها یا افرادی است که به انگیزه پر کردن چاله‌های زندگی خود، مسیری سهل‌تر از تهیه متانول و ترکیب با اقسام داروهای اعتیادآور پیدا نکرده و با چشم فرو بستن بر هر احتمالی از بابت مرگ‌آفرین بودن معجونی که به اسم «درجه یک» عرضه می‌کنند، فقط به اسکناس‌هایی که از حاشیه این تجارت سیاه صاحب خواهند شد، می‌اندیشند. اما بازار تقاضا را هم نباید در این میان نادیده گرفت که طی ۴۰ سال گذشته و به دلیل ممنوعیت شرعی و قانونی سوءمصرف الکل، انگیزه جوانان را برای مصرف این اقلام ممنوعه بیش از حد افزایش داده است.

سال ۱۳۹۰، نتایج اولین پایش ملی سلامت روان که توسط وزارت بهداشت و با تعمیم به جمعیت ۴۹ میلیون نفری ۱۵ تا ۶۴ ساله کشور انجام شد، نشان داد: «۸۵.۷ درصد جمعیت ۱۵ تا ۶۴ ساله کشور، حداقل یک بار مصرف الکل داشته‌اند، ۴.۲۲ درصد از این جمعیت، دچار سوءمصرف الکل (مصرف بیش از اندازه و یک قدم قبل از اعتیاد به الکل) هستند، ۲.۴۷ درصد مردان دچار وابستگی (اعتیاد) به الکل هستند، در حالی که وزارت بهداشت، پیمانه استاندارد الکل را معادل ۳۵۰ سی‌سی با ۱۲ الی ۱۳ گرم الکل تعیین کرده، میزان مصرف افراد دچار سوءمصرف الکل، ۱.۴۲ لیتر (معادل ۸۴ پیمانه- هر ۴.۵ روز یک پیمانه) بوده و میزان مصرف افراد دچار وابستگی ۵.۹۸ لیتر (معادل روزانه یک پیمانه) بوده و سرانه سالانه مصرف هر ایرانی بالغ (فارغ از اینکه مصرف الکل دارد یا ندارد) ۱۰۸ سی‌سی (معادل ۶ الی ۷ پیمانه) و مصرف سالانه الکل خالص در کشور ۵ میلیون و ۷۵۰ هزار و ۴۳۸ لیتر برآورد شده که با در نظر گرفتن ضریب خطا، دوبرابر این عدد به واقعیت نزدیک است.» دو هفته قبل، ایرج حریرچی؛ سخنگوی وزارت بهداشت هم از نتایج دو مطالعه ملی در کشور خبر داد که بر اساس نتایج اولین مطالعه، ۴.۹درصد افراد بالای ۱۸سال، در یک سال سابقه مصرف حداقل یک بار الکل را داشته و در کل ۸.۸درصد جمعیت بالای ۱۸سال در طول عمرشان سابقه مصرف الکل داشته‌اند. اما نتیجه مطالعه دیگر اعلام می‌کرد که ۲میلیون و ۱۰۱هزار و ۸۱۹ نفر در کل کشور تجربه حداقل یک‌بار مصرف مشروبات الکلی را داشتند و ۶۲۳هزار و ۷۸۴ نفر نیز به طور مستمر از مشروبات الکلی استفاده کرده‌اند.

اعتیاد به الکل، شاید در ظاهر موجه‌تر از اعتیاد به مواد مخدر و روانگردان‌ها باشد اما درمانگران اعتیاد و فعالان کاهش آسیب اعتیاد، معترفند که الکلیسم، بسیار مخوف‌تر و مرگ‌زاتر و مرگ‌بارتر از اعتیاد به مواد مخدر و روانگردان‌هاست. هرچه دانش نسبت به عواقب وابستگی به الکل، کمتر و هر چه سن بروز مصرف، جوان‌تر، خطر وابستگی و تاثیرپذیری از عوارض الکل و تن دادن به ریسک مصرف از هر نوع و با هر میزان هم بیشتر است و بخصوص که بنا بر تصریح درمانگران اعتیاد، دروازه الکلیسم، با مصرف تفننی و گهگاهی باز می‌شود. فرید براتی‌سده؛ معاون مرکز توسعه و پیشگیری درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور، در گفت‌وگوی کوتاهی با «اعتماد» جوانب آخرین موج مسمومیت با مشروبات الکلی حاوی متانول را بررسی کرده است.

این فرض مطرح است که افرادی که ظرف یک ماه گذشته، بر اثر مصرف مشروبات الکلی تقلبی دچار مسمومیت شدند و تعدادی‌شان هم فوت کردند، مصرف‌کنندگان تفننی بودند که سراغ یک فروشنده ناشناس رفته یا مشروب الکلی مصرف کردند که از کیفیت و محتوای آن هیچ اطلاعی نداشتند در حالی که معمولا مصرف‌کنندگان دایمی و معتادان الکل، چنین ریسکی مرتکب نمی‌شوند. تحلیل شما درباره این فرضیه چیست؟

طی دو سال گذشته، دو طرح درباره میزان مصرف الکل در کشور اجرا شد؛ شیوع‌شناسی اعتیاد در ستاد مبارزه با مواد مخدر و طرحی در سازمان بهزیستی کشور در راستای قانون برنامه ششم توسعه با عنوان سامانه رصد آسیب‌های اجتماعی کشور که جمعیت نمونه، ۱۳۰ هزار نفر ساکن در ۹۳ شهر و ۳۰۰ روستای واقع در ۳۱ استان کشور بودند. طرح رصد، به ما نشان می‌داد که چه دلایلی، مردم را به سمت آسیب‌های اجتماعی سوق می‌دهد. با بررسی نتایج هر دو طرح، کاملا برای ما روشن بود که مشکل الکل، مشکل جدی است و پیش‌بینی کردیم که سوءمصرف الکل به یک مساله جدی تبدیل می‌شود. امسال سازمان امور اجتماعی وزارت کشور اعلام کرد که یک میلیارد تومان برای کنترل آسیب‌های اجتماعی به ما بودجه می‌دهد و می‌توانیم برای دریافت این اعتبار، برنامه بدهیم. ما هم برای پیشگیری از تحقق همان پیش‌بینی، پیشنهاد اجرای کارزار رسانه‌ای الکل با هدف حساس‌سازی جامعه نسبت به عواقب سوءمصرف الکل در ۸ استان پرخطر کشور را مطرح کردیم اما متاسفانه تا امروز، سازمان امور اجتماعی هیچ پولی به ما نداده و ظاهرا هم قرار نیست که پولی داده شود با وجود آنکه ما به دریافت رقم کمتر و ۸۰۰ میلیون تومان هم راضی شدیم. اتفاقا در همین اتفاق اخیر و مسمومیت چند صد نفری بر اثر مصرف مشروبات الکلی تقلبی، استان‌هایی قربانی دادند که در همان فهرست استان‌های پرخطر بودند. اما پیش از آنکه اختصاص این اعتبار متوقف شود، من گزارشی برای اجرای این کارزار تهیه کردم و در این گزارش، اشاره‌ای داشتم به اینکه بنا بر آمار وزارت بهداشت، حداقل ۲۳ درصد جمعیت کشور دچار یک اختلال روانشناختی و روانی هستند و از طرفی، شرایط اقتصادی کشور و افزایش و کاهش لحظه‌ای قیمت کالاهای اساسی باعث شده مردم؛ حتی آن افرادی که خارج از آن آمار ۲۳ درصدی مبتلایان اختلالات روانی هستند هم، قادر به استقرار و ثبات ذهنی نباشند و بنابراین، تنش‌های روانی‌شان افزایش پیدا کند و برای مقابله با این شرایط ممکن است به روش‌های مختلفی متوسل شوند. شاید یک نفر به اعمال مذهبی روی بیاورد و به خداوند التجا کند و یک نفر هم به روش‌های منفی متوسل شود و مرتکب پرخاشگری و خودزنی و خودکشی و دیگرکشی شود که آمار خشونت و همسرآزاری و کودک‌آزاری و حتی آمار سوءمصرف مواد مخدر و الکل هم به ما نشان می‌دهد، شرایط جامعه چگونه است. حالا و با پذیرش این توجیه، شاید یک فرض این باشد که بعد از گرانی قیمت دلار، مصرف‌کنندگان حرفه‌ای برندهای خارجی مشروبات الکلی، با افزایش قیمت ماده مصرفی‌شان مواجه شدند و به مصرف مشروبات دست‌ساز روی آوردند که دچار مسمومیت هم شدند. اما بنا بر اعلام رسمی وزارت بهداشت، بین قربانیان مصرف همین محموله اخیر مشروبات الکلی تقلبی، نوجوان ۱۹ ساله هم بوده و نتایج تحقیقات هم به ما می‌گوید که میانگین سن مصرف الکل در کشور، ۲۰ سال است. بنابراین، فرض قوی‌تر این است که این افراد، مصرف‌کنندگان تفننی بودند که هر از گاهی، الکل مصرف می‌کردند و معتاد الکل نبودند و نه به دلیل گرانی قیمت برندهای خارجی و باکیفیت مشروبات الکلی، بلکه صرفا برای تسکین تنش‌های روانی، سراغ مصرف الکل رفته‌اند و مصرف‌کننده دایمی نبودند.

در عرصه تولید و توزیع مشروبات الکلی، ما با فروشندگانی مواجهیم که برای نگهداشتن مشتری، از اتانول و الکل طبی استفاده می‌کنند و مشروبات تولیدی‌شان هم قربانی نمی‌گیرد و مشتریان‌شان هم حفظ می‌شوند. اما در همین عرصه، تازه‌واردانی هم هستند که هیچ تصوری درباره مسمومیت با متانول ندارند و فکر نمی‌کنند که حتی یک‌بار مصرف متانول می‌تواند خطر نابینایی و از کار افتادن کلیه‌ها و مرگ ایجاد کند. حضور این تازه‌واردان را چگونه تحلیل می‌کنید؟

با نگاهی به وضعیت عرضه و تقاضای مواد مخدر و سکس و حتی قمار می‌توان گفت که بازار رفتارهای اعتیادآور، بازار پر رونقی است و بیکاری و فشارهای اقتصادی و گرانی‌ها می‌تواند حضور این افراد تازه‌وارد را توجیه کند؛ افرادی که هیچ آگاهی از این عرصه ندارند و نکات بهداشتی را هم رعایت نمی‌کنند و فقط با انگیزه حل مشکلات اقتصادی‌شان وارد این عرصه می‌شوند، مصرف‌کننده ناآگاه را هم با خطرات جانی مواجه می‌کنند.