مقام معظم رهبری هفته‌ای که گذشت فرمانی هسته‌ای دادند. ایشان مسئولان سازمان انرژی هسته‌ای را موظف کردند: «به‌سرعت آمادگی‌های لازم را برای رسیدن به ۱۹۰ هزار سو (البته فعلا در چارچوب برجام) فراهم آورند و مقدمات اجرای مسائلی را که رئیس‌جمهور دستور داده‌اند از همین فردا آغاز کنند».

به گزارش شرق، این دومین‌باری است که ايشان دسترسی به 190 هزار سو را گوشزد ‌کرد. اولین‌بار در میانه مذاکرات هسته‌ای بود؛ 16تیرماه 93، ‌زمانی‌ که مذاکرات در پیچ‌ موضوع متوقف و هر بار برای مدتی دوباره تمدید می‌شد. اگرچه به نظر می‌رسید طرح اولیه این عدد در میانه مذاکرات کار را سخت‌تر کرد، اما مذاکره‌کنندگان می‌گفتند فضای کار برایشان شفاف‌تر شده است. مقام معظم رهبری آن ‌زمان گفته بودند: «مسئولان ما می‌گویند ما به 190 هزار سو احتیاج داریم. ممکن است این نیاز مال امسال و دو سال دیگر و پنج سال دیگر نباشد، اما این نیاز قطعی کشور است، خب، باید نیاز کشور تأمین شود».

توافق هسته‌ای ایران و 1+5 بر مبنای دستیابی به 190 هزار سو و در دوره زمانی 10ساله، یک سال بعد از فرمان اولیه مقام معظم رهبری به دست آمد. بر مبنای این توافق تحریم‌های هسته‌ای ایران از سوی آمریکا، سازمان ملل و اروپا لغو می‌شد و متن توافق در قطع‌نامه‌ای به شماره 2231 در شورای امنیت، به تصویب رسید و تمام قطع‌نامه‌های پیشین مصوب علیه ایران در این شورا لغو شد؛ اما در مقابل این امتیازها، ایران محدودیت‌هایی را در برنامه هسته‌ای خود پذیرفت: محدودیت در تعداد سانتریفیوژها، محدودیت در سطح غنی‌سازی و محدودیت در میزان اورانیوم غنی‌شده.

محدودیت‌های بعد از برجام
به موجب توافق ایران و 1+5 ، تعداد سانتریفیوژهای نصب‌شده در نطنز از 16 هزار سانتریفیوژ به پنج‌‌هزارو 60 عدد کاهش یافت. همان زمان فقط 9هزارو 154 سانتریفیوژ غنی‌سازی انجام می‌دادند. یکی از نمایندگان مجلس همان زمان بعد از بازدیدی از نطنز و فردو توضیح داد که «از تعداد 16 هزار سانتریفیوژ مستقر در نطنز 1044 سانتریفیوژ IR2M هستند که قدرت جداسازی آنها 5.3 سو است یعنی پنج برابر سانتریفیوژهای «آی‌آر-‌1»؛ همچنین یک زنجیره آبشار کامل از سانتریفیوژهای پیشرفته «آی‌آر 4» که معادل 164 دستگاه سانتریفیوژ می‌شود و قدرت جداسازی هرکدام از آنها پنج سو است نیز در نطنز مستقر هستند».

سو )SWU( یعنی چه؟
«بی‌بی‌سی» در مطلبی نوشته اصطلاح «سو» یا (SWU) مخفف Separative Work Unit است. ترجمه این اصطلاح (واحد کار جداسازی) کمک چندانی به درک مفهوم آن نمی‌کند و برای همین هم در منابع فارسی از همان «سو» استفاده می‌شود. واحد «سو» کیلوگرم است و معمولا حجم تولید اورانیم غنی‌شده (تا یک درصد خلوص معین) را در طول یک سال نشان می‌دهد؛ برای مثال منظور از ظرفیت حدود «شش هزار سو» آن است که صنعت هسته‌ای یک کشور بتواند در یک سال، حدود هزار کیلو اورانیم غنی‌شده با درصد خلوص چهار درصد تولید کند .توان دستگاه‌های نسل اول سانتریفیوژ یا «آی‌آر-۱» در گزارش‌های مختلف حدود یک سو برآورد شده است. به این معنا که برای رسیدن به معادل ۱۰ هزار سو توان غنی‌سازی اورانیوم، حدود ۱۰ هزار دستگاه «آی‌آر-۱» لازم است.

بعد از توافق مذاکره‌کنندگان هسته‌ای در توضیحات رسانه‌ای اعلام کردند که در برنامه هسته‌ای به سمت ارتقای نسل سانتریفیوژها رفته و تلاش می‌کنند تا از نسل آی‌آر- 1 به سمت آی‌آر 4 و 6 حرکت کنند. برنامه هسته‌ای ایران در زمان مذاکرات هسته‌ای اگرچه به تعداد عددی از تعداد بالای سانتریفیوژ (16هزار) برخوردار بود، اما اغلب آنها در نسل اول بودند که میزان غنی‌سازی آنها پایین‌تر از نسل‌های چهار و شش است، از‌همین‌رو، توافق هسته‌ای با محوریت توسعه و گسترش برنامه هسته‌ای با نگاه صنعتی و تحقیق‌محور به دست آمد. توافق تلاش داشت تا برنامه هسته‌ای را در بازه زمانی 7، 10 و 25 ساله تا رسیدن به بند غروب برجام، برای تولید 190هزار سو توان غنی‌سازی اورانیوم، ادامه دهد. با عهدشکنی آمریکا و خروج ایالات متحده از برجام در ماهی که گذشت، ایران دست به اقداماتی زد که به نظر می‌رسد تذکر دوباره مقام معظم رهبری مبنی بر فراهم‌کردن آمادگی‌های لازم برای رسیدن به ۱۹۰ هزار سو در همین راستا است. رهبری در این فرمان «البته فعلا در چارچوب برجام» را متذکر شده‌اند.

به این ترتیب مشخص است که هنوز جمهوری اسلامی ایران قصد دارد همچنان به توافق پایبند بماند و این توافق را با شرکای باقی‌مانده (4+1) ادامه دهد. بد نیست با نگاهی به آمار و ارقام مطرح‌شده از سوی مقامات سازمان انرژی اتمی ببینیم فرمان هسته‌ای رهبری برای دستیابی به 190 هزار سو به چند دستگاه سانتریفیوژ و چه میزان اورانیوم نیاز دارد؟ به زبانی دیگر دستیابی به 190هزار سو در چه بازه زمانی با چه امکاناتی شدنی است؟

خلاف برجام نیست
رئیس سازمان انرژی اتمی اولین کسی است که فرمان هسته‌ای رهبری خطاب به او تلقی می‌شود. او یک روز بعد از این فرمان در نشستی خبری حاضر شد و توضیحاتی داد که تأکید می‌کند ورود به فرایند تولید 190 هزار سو، خلاف برجام نیست. «ما خلاف برجام کاری انجام نمی‌دهیم. ما نیامده‌ایم بگوییم از الان می‌خواهیم سانتریفیوژ جدید مونتاز کنیم، گفتیم زیرساخت‌ها و الزامات لازم را برای روزی که قرار باشد سانتریفیوژهای بیشتری تولید کنیم، داشته باشیم، چراکه به امکانات زیادی برای تولید نیاز داریم و کسی هم نگفته است برای تولید منعی وجود دارد».

علی‌اکبر صالحی در برنامه تلویزیونی که از سالن کوچکی در سایت هسته‌ای نطنز به‌طور زنده پخش می‌شد، توضیحات بیشتری در این مورد داد. او درباره تأمین ۱۹۰ هزار سو گفت: «ما در فاصله زمانی کوتاهی می‌توانیم به این میزان سو برسیم. اگر سانتریفیوژهای نسل ۶ را نصب کنیم و حدود ۶۰ هزار ماشین اینجا قرار گیرد، می‌توانیم در ۱۰ ماه به ۱۸۰ هزار سو برسیم. اما این برای زمانی است که ما بخواهیم سانتریفیوژ پیشرفته تولید کنیم. در حال حاضر در حدی که برجام اجازه می‌دهد برای تحقیق و توسعه کار می‌کنیم».

سالانه 300 تن اورانیوم نیاز داریم
اما داشتن و نصب 60 هزار سانتریفیوژ پیشرفته نیز همه ماجرا نیست. صالحی توضیح می‌دهد که «برای تولید ۱۹۰ هزار سو سالانه به ۳۰۰ تن اورانیوم نیاز داریم. ولی ما به‌شدت در بخش استخراج و اکتشاف اورانیوم مشغول کار هستیم و در چند سال آینده امیدواریم از حیث تولید مواد اولیه بتوانیم در حد ۳۰۰ تن اورانیوم تولید کنیم. ما توانستیم بعد از برجام ۴۰۰ تن کیک زرد خریداری کنیم که به ۵۵۰ تن قبلی‌مان اضافه شد». برمبنای توضیحات صالحی برنامه هسته‌ای اکنون بر مبنای سانتریفیوژهای آی‌آر ۲ام و آی‌آر ۴ و آی‌آر ۶ و آی‌آر ۸ پیش می‌رود.

سخنگوی سازمان انرژی اتمی نیز در مصاحبه‌ای در مورد میزان ذخایر اورانیوم کشور، توضیح داده که «ذخایر اورانیوم ما بر اساس UF۶، ۳۰۰ کیلوست البته اورانیوم ما ۲۰۰ کیلوست اما برخی استثناها هم داریم یعنی اگر سوختی که تولید می‌کنیم مورد تابش قرار گیرد، می‌توانیم آنها را مستثنا کنیم و همین الان مقادیری از این سوخت‌ها را داریم»

سوخت مورد نیاز نیروگاه
دستیابی به 190 هزار سو به 300 تن اورانیوم نیاز دارد، این عدد، در واقعیت به چه معناست؟ رئیس سازمان انرژی اتمی در مصاحبه‌ای توضیح داده که «ما برای تأمین سوخت موردنیاز نیروگاه‌های هسته‌ای خود سالانه به ۳۰ تن مواد سوختی نیاز داریم که این معادل ۲۸۰ تن اورانیوم است.

بنابراین برای ۱۹۰ هزار سو به ۳۰۰ تن اورانیوم نیاز داریم که آن را باید به ۳۰ تن تبدیل کنیم و این برای یک نیروگاه است درحالی‌که ما تا ۱۰ سال آینده دو نیروگاه دیگر نیز می‌سازیم که برای تأمین سوخت آنها به سوخت مطمئن نیاز داریم و باید پیش‌بینی تأمین این میزان را در کشور داشته باشیم. ما برای سه نیروگاه به حدود ۶۰۰ هزار سو نیاز داریم و باید تمام زیرساخت‌های لازم به این منظور ساخته شود. ما اکنون زیرساخت یک ‌میلیون سو را در نطنز آماده کرده‌ایم. کل نطنز برای ۴۸ هزار ماشین گنجایش دارد که بستگی به نسل این ماشین‌ها دارد. اگر از نسل پنجم ماشین‌ها استفاده کنیم، به ۲۵۰ هزار سو نیاز داریم و اگر از نسل هشت استفاده کنیم یک‌ میلیون سو خواهیم داشت. یکی از زیرساخت‌های موردنیاز به این‌ منظور تأسیسات برق مطمئن در نطنز است و الان ما زیرساخت لازم برای یک ‌میلیون سو را آماده کرده‌ایم. همچنین واحد اختلاط را ایجاد کردیم و همچنین واحد پسماندداری ساخته شد. اگر می‌خواستیم غیرطبیعی ساخت مرکز مونتاژ سانتریفیوژ را دنبال کنیم، در ۱۰ سال آینده این اتفاق می‌افتاد».

10 سال زمان لازم داریم
190 هزار سو در دوره‌ای 10ساله قابل دستیابی است؛ این را رئیس سازمان انرژی اتمی می‌گوید. 10 سال دیگر (2028) یعنی زمانی که سه سال از پایان تعهدات ایران در چارچوب برجام می‌گذرد. او درعین‌حال تأکید می‌کند که بحث سوخت، با هدف تجاری‌سازی پی گرفته می‌شود؛ «ما به هر قیمتی سوخت را تولید نمی‌کنیم بلکه در مقایسه با سوختی که کشورهای دیگر تولید می‌کنند، اگر ارزان‌تر نشود گران‌تر نمی‌شود». درحالی‌که کل درآمد نفتی ایران ۷۰ میلیارد دلار است، در 30 سال گذشته هزینه کل سازمان انرژی اتمی با احتساب تغییراتی که از ریال به دلار وجود داشته است، حدود شش‌ونیم میلیارد دلار بوده که یک‌ونیم میلیارد آن بابت نیروگاه بوشهر هزینه شده است. این نیروگاه همین الان پنج میلیارد دلار ارزش دارد. اینها را هم علی‌اکبر صالحی می‌گوید، نجف‌زاده‌ای که این روزها بار دیگر سیبل حمله دلواپسان شده است بدون آنکه بدانند تمام مراحل توافق هسته‌ای با هماهنگی مقامات ارشد کشور و مذاکره‌کنندگان به سرانجام رسیده است. اگر قرار باشد مرحله دیگری پیش‌رو باشد، این هماهنگی ادامه خواهد یافت.