عصر ایران؛ یوسف ناصری - کشور قطر مساحتی بالغ بر 11 هزار کیلومتر مربع و جمعیت دو میلیون و 600 هزار نفری دارد. بیش از 85 درصد جمعیت قطر، اقلیت های هندی، نپالی، بنگلادشی، پاکستانی، فیلیپینی و ایرانی هستند و جمعیت قطری ها کمتر از 15 درصد آن است.

بنا به آمارهای سال های اخیر، کشور قطر تولید ناخالص داخلی 156 میلیارد دلاری در سال داشته و فروش گاز مایع، یکی از مهمترین منابع درآمدی این کشور جنوب خلیج فارس است و ایران در شمال خلیج فارس و دریای عمان با جمعیتی 80 میلیون نفری تولید ناخالصی در حد 412 میلیارد دلار داشته است.

تحریم قطر توسط کشورهای عربی همسایه آن، فرصت خوبی برای افزایش صادرات در اختیار کشورهای ترکیه و ایران گذاشت. کل حجم تجارت ایران و قطر در سال 1395 بالغ بر 114 میلیون دلار بود که 103 میلیون دلار آن صادرات ایران به قطر و 11 میلیون دلار صادرات قطر به ایران بود.

عصر ایران در گفت و گو با عدنان موسی پور، وضعیت صادرات محصولات ایرانی به کشور قطر در سال 1396 را به بحث گذاشته است. گفت و گو با این فعال اقتصادی و رئیس هیات مدیره اتاق بازرگانی مشترک ایران و قطر را می خوانید.

***

*کشور قطر در 15 خرداد 1396 توسط عربستان، امارات، بحرین و مصر تحریم شد. در اواخر همان ماه مصاحبه ای با شما داشتیم و نکاتی را درارتباط با صادرات ایران به قطر مطرح کردید.

بیش از 9 ماه از تحریم قطر گذشته و سال 1396 هم به پایان رسیده است. قبل از تحریم، کشور قطر از عربستان و امارات مواد غذایی و محصولات کشاورزی وارد می کرد و بعد از تحریم شدن، این کشور به واردات این اقلام از ایران و ترکیه تکیه دارد. در دوره تحریم قطر، کشورهای ایران و ترکیه در صادرات به قطر چه عملکردی داشته اند؟

-در راستای ایجاد هماهنگی خصوصا بین بخش خصوصی ایران و قطر، اخیرا اتاق بازرگانی مشترک ایران و قطر تشکیل شد و ریاست و هیات مدیره آن هم مشخص شد. تشکیل این اتاق مشترک، اتفاق خوبی بود که یک اتاق بازرگانی مخصوص روابط تجاری دو کشور باشد تا خیلی از چالش ها، تهدیدها و موانع را برطرف کند.

*روز 29 بهمن سال 1396 انتخابات هیات مدیره اتاق بازرگانی مشترک ایران و قطر برگزار شد و اعضای هیات مدیره آن مشخص شدند. از روز 15 خرداد که تحریم قطر شروع شد و در ماه های بعد ادامه پیدا کرد، بحث مشکلات صادرات ایران به قطر مطرح بود.

اگر تشکیل اتاق بازرگانی مشترک نیاز بود چرا این اتاق تا 29 بهمن تشکیل نشده بود و چرا اینقدر با تاخیر تشکیل شد؟

-تشکیل اتاق بازرگانی مشترک، ضوابطی دارد و تعدادی بازرگان و حداقل بالای 50 نفر، باید متقاضی تشکیل آن شوند. بازرگانانی که در حوزه تجارت ایران و قطر فعال هستند. این 50 نفر باید نامه ای به اتاق بازرگانی و صنایع ایران مکتوب کنند و بعد تاسیس شود.

این که چرا اتاق بازرگانی مشترک ایران و قطر، دیر تشکیل شده است، یکی از دلایل این است که باید متقاضیان واجد شرایط وجود می داشتند. در بهمن ماه تعداد متقاضیان کامل شد و فعالیت رسمی اتاق بازرگانی مشترک ایران و قطر از همین فروردین ماه سال 1397 شروع خواهد شد.

در ماه های اخیر دو هدف و اتفاق می توانست رخ بدهد که یکی از آنها جذب سرمایه گذاری است. کشور قطر، یکی از کشورهای ثروتمند دنیا است و جذب سرمایه گذاران قطری به ایران می توانست اتفاق بیفتد. دوم، توسعه روابط تجاری بین دو کشور بود.

در بخش اول، با قاطعیت می توانیم بگوییم ما ناکام ماندیم و بازار ایران، جذابیت خاصی برای سرمایه گذاران قطری نداشت. از مهمترین عوامل، می توان به موانع کسب و کار اشاره کرد که کار سرمایه گذاران خارجی و حتی سرمایه گذاران داخلی را سخت کرده است.

در دوره قبل از تحریم قطر، صادرات ایران به قطر، مبلغ ناچیزی بود. یک ماه پیش، میزان صادرات ایران به قطر در سال 1395 به حدود 300 میلیون دلار رسیده بود. اگر چه این 300 میلیون دلار هم کم است ولی رشد بسیار زیادی داشته است.

*در سال 1395 ایران 103 میلیون دلار صادرات کالا به قطر داشته است. دو آمار در خصوص تجارت و صادرات ایران و قطر در سال 1396 منتشر شده. آقای خاصی پور مدیرکل کشورهای عربی اتاق بازرگانی ایران در اواخر بهمن ماه گفته بود در 9 ماهه اول سال 1396 حجم مبادلات تجاری بین ایران و قطر 200 میلیون دلار بوده .

بر اساس آمار دیگری، کل صادرات کالایی ایران به قطر، طی 7 ماه اول و تا آخر مهر ماه 97 میلیون دلار بوده است.

-من رقم دقیق را ندارم ولی به نظرم به حدود 250 میلیون دلار تا 300 میلیون دلار رسیده بود.

*رقمی که تا آخر مهر ماه اعلام شده بود 97 میلیون دلار صادرات ایران به قطر بوده و در سال 1395 هم کل صادرات ایران به ان کشور 103 میلیون دلار بوده. تحول چشمگیری به در صادرات به کشور قطر وجود نیامد.

-آماری که ما داشتیم نشان می دهد صادرات ما به قطر در اواخر سال 1396، خیلی توسعه پیدا کرده است. ما به هیچ عنوان نمی توانیم بگوییم روابط تجاری ما با قطر، در سطح روابط تجاری ما با کشوری مثل امارات متحده عربی است. ما حدود 5 میلیارد دلار به امارات صادرات داریم و همین حدود هم واردات داریم.

من فکر می کنم سیاست قطری ها نیز در این زمینه موثر است. ما یک دید به صادرات داریم ولی قطری ها دیدشان نسبت به ما حرفه ای تر است. قطری ها می خواهند پای شرکت هایی را که به قطر صادرات انجام می دهند به قطر بکشانند و تولیدات خودشان را در قطر انجام بدهند.

این نکته ظریفی است. خیلی از شرکت ها جذب شده اند و احتمالا در ماه های آینده، بیش تر جذب می شوند. یکی از تسهیلاتی که دولت قطر برای این شرکت ها قائل شده این است که حدود 70 درصد هر پروژه را تامین مالی می کند و اگر پروژه خاصی باشد تا 100 درصد.

قطری ها، یک برنامه توسعه بسیار قوی برای صنعت خودشان دارند. در ضمن حدود یک سال از تحریم قطر توسط عربستان گذشته است ولی هنوز زیرساخت های لازم برای صادرات ایران به قطر وجود ندارد و همان زیرساخت های قدیمی را داریم.

*ترکیه در سال 2017 میلادی حدود یک میلیارد و 80 میلیون دلار صادرات کالا به قطر داشته است. در 4 ماه اول شروع تحریم قطر، صادرات ترکیه به آن کشور 90 درصد افزایش داشت. ترکیه چطور توانست به نوعی در زمان تحریم پیشتاز صادرات به قطر شود و بیش از ایران موفق تر عمل کرد؟

-به دو عامل مهم می توانیم اشاره کنیم. یک عامل، دیپلماسی اقتصادی ترکیه است و در مقایسه با دیپلماسی اقتصادی ما، بسیار فعال تر هستند. در خیلی از حوادثی که در منطقه رخ می دهد اولویت های ما، اولویت اقتصادی نیست.

دیدگاه ترکیه در مورد دیپلماسی اقتصادی، از دیدگاه ما قوی تر است و ما بسیار کُند عمل می کنیم. در قدر شناسی و استفاده از فرصت ها، آنها بیش از آن چیزی که فکر می کنیم موفق عمل می کنند.

عامل دوم این که ترک ها زیرساخت های لازم را دارند و خصوصا حمل و نقل هوایی. در جایی هم که کم می آورند از طریق ایران کارشان را انجام می دهند. الان در بنادر جنوبی کشور ما مثل بندر بوشهر، این طور نیست همه صادراتی که انجام می شود متعلق به محصولات و تولیدات ایران باشد.

یک مرکز خرید در دوحه پایتخت قطر(مرکز خرید دهکده)

مقدار زیادی از صادرات، متعلق به کالای ترکیه است که از طریق بنادر ایران ترانزیت می شود. همچنین ترکیه، از صادر کنندگان حمایت می کند.

*کالاهای ترکیه که از طریق ایران به کشور قطر ترانزیت می شود در آمار صادرات ایران و ارقام گمرک کشور ما می آید؟

-این سوال خیلی مهمی است. من هم در نظر داشتم این موضوع را بررسی کنم ولی هنوز به جمع بندی نرسیده ام. این سوالی است که وجود دارد و باید مشخص کنیم کالای ترکیه که به بنادر ایران می آید آیا جزو آمار صادرات ما هست یا نیست.

اگر کالای ترانزیت شده ترکیه جزو آمار صادرات ما باشد نشان می دهد که مقدار صادرات ما به قطر خیلی کمتر از ارقام فعلی است. در عین حال، ترک ها در بازار قطر، هماهنگ عمل می کنند. ما در بازار قطر، در همین چند ماهه رسیدیم به مرحله رقابت ایرانی با ایرانی. یعنی ما ایرانی ها در حال رقابت با همدیگر هستیم.

*یعنی کالا را با قیمت ارزان تر به قطری ها می فروشند یا همدیگر را تخریب می کنند؟

-محصولات دم دستی مثل سبزیجات و خشکبار که آنها را در کشورمان به وفور داریم توسط بازرگانان مختلف در قطر عرضه می شود و رقابت مخرب بین تجار ایرانی به وجود آمده است.

در حالی که ترک ها به روش های مختلف، چنین وضعی را بین تجار خودشان کنترل می کنند. همچنین ترک ها فقط در نمایشگاه های موثر شرکت می کنند ولی ما به زور استانداری ها و به زور اتاق های بازرگانی، تجار ایرانی به همه نمایشگاه ها فرستاده می شوند.

اتفاقا در این نمایشگاه ها، ناهماهنگی های بسیار زیادی داریم و در صنعت نمایشگاهی، بسیار ضعیف عمل می کنیم. به جای این که برند یک محصول ایرانی تبلیغ شود تضعیف آن برند اتفاق می افتد. به شکل عام صادرات، متولی خاصی ندارد که این هماهنگی را انجام بدهد. در ورود قطر، این مشکل نمود پیدا می کند. همین مشکل در صادرات به عراق داشتیم.

برای مثال در صنعت سیمان، در سال های قبل هر تُن سیمان با قیمت 100 دلار به عراق صادر می شد ولی بعدا قیمت آن به 80 دلار رسید و حتی به 50 دلار و بعدا به 35 دلار رسید. عامل اول و آخر این روند نزولی، رقابت مخرب شرکت های سیمان در بازار عراق است.

با قیمت های پایین تر می فروشند و رقابت می کنند. به خاطر این که سهم عمده ای از بازار را بگیرند. یک مولفه مهم، قیمت است. بعد هم که می خواهند توجیه اقتصادی داشته باشند کیفیت را پایین می آورند.

*ترکیه در سال 2017 حدود 156 میلیارد دلار صادرات داشته است. ایران در سال 1395 حدود 44 میلیارد دلار صادرات کالای غیر نفتی داشت. آیا شرکت های ترکیه در نفوذ به بازار قطر، هیچ نوع رقابت مخرب به تعبیر شما ندارند؟

-هماهنگی های خاصی انجام می دهند و ما رقابت های تخریبی شرکت های ترکیه را در بازار قطر نمی بینیم. یکی از انتظاراتی که از اتاق بازرگانی مشترک ایران و قطر و همچنین سازمان توسعه تجارت(زیرمجموعه وزارت صنعت، معدن و تجارت) وجود دارد این است که هماهنگی لازم را ایجاد کنند و حداقل جلوی رقابت مخرب بین ایرانی با ایرانی در بازار قطر گرفته شود.

*شرکت های ترکیه ای تعدادی شرکت در کشور قطر ایجاد کرده و حدود 190 شرکت مشترک با قطری ها در قطر تاسیس کرده اند. تاسیس چنین شرکت هایی در کشور قطر نشان می دهد قطر در مواجهه با ترکیه، همان سیاستی را در پیش گرفته که نسبت به شرکت های ایرانی در پیش گرفت؟

-فرقی نمی کند اما قدرت رقابت پذیری کالاهای ساخت ترکیه و ایران فرق می کند. قیمت تمام شده کالاهای ترکیه، پایین تر از قیمت تمام شده کالاهای ایران است. این موضوع باعث می شود شرکت های ترکیه، در قطر حضور پُررنگی داشته باشند.

البته کمیسیون مشترک ایران و قطر، در روزهای 27 و 28 فروردین ماه در دوحه قطر تشکیل می شود. از طرف ایران به احتمال زیاد آقای جهانگیری معاون اول رئیس جمهور یا آقای شریعتمداری وزیر صنعت و معدن و رئیس کمیسیون مشترک، شرکت می کنند.

من درخواست دارم نقشی برای بخش خصوصی ایران در کمیسیون مشترک ایران و قطر، کاملا در نظر گرفته شود. مقامات دولت ما باید شرایط را آماده کنند و بخش خصوصی واقعی قراردادها را اجرا کنند.

*مدیر کل دفتر توسعه صادرات محصولات صنعتی و معدنی وزارت صنعت و معدن هم گفته است همزمان با جلسه کمیسیون مشترک ایران و قطر، همایشی برگزار می شود و هیات های تجاری، صنعتی و کشاورزی ایران با طرف قطری مذاکره می کنند که توسعه روابط دو کشور اتفاق بیفتد.

آیا در وضع فعلی آسیب شناسی شده که دقیقا چه مشکلاتی داریم و می شود این مشکلات را برطرف کرد که صادرات ایران افزایش پیدا کند؟

-یکی از اهداف برگزاری کمیسیون مشترک ایران و قطر، می تواند حل مشکلات نقل و انتقال مالی بین ایران و قطر باشد یعنی همکاری بانکی. هنوز تجار ما از طریق صرافی ها عمل می کنند. این موضوع باعث می شود هزینه تمام شده پول بالا برود. اگر رابطه بانکی برقرار شود قطعا می شود بهتر عمل کرد.

*در آذر ماه سال 1396 ملاقاتی بین برخی وزرای ایران و قطر انجام شد. وزیر تجارت و اقتصاد قطر اظهار امیدواری کرده بود در سال 2018 حجم مبادلات ایران و قطر به 5 میلیارد دلار برسد.

فکر می کنید حجم کل صادرات و واردات ایران و قطر از 114 میلیون دلار سال 1395 می تواند در سال 2018 میلادی به 5 میلیارد دلار برسد؟

-به نظرم ما اول باید هدفگذاری یک میلیارد دلاری داشته باشیم. اگر حمایت ها انجام شود و موانع، رفع شوند شاید ما در دوره یک تا دو ساله، به عدد یک میلیارد دلار برسیم. رسیدن به عدد 5 میلیارد دلار دور از ذهن است و زمان بیش تری لازم است.

*صندوق درآمدهای نفت و گاز کشور قطر بیش از 300 میلیارد دلار ذخیره ارزی دارد. قرار است قطر در سال 2018 حدود 19 میلیارد دلار در ترکیه سرمایه گذاری کند. همچنین کشور قطر در سرمایه گذاری برای ساخت اولین خودروی ملی ترکیه سهیم شده و قرار است تولید انبوه آن خودرو در سال 2021 میلادی اتفاق بیفتد. ترکیه چطور توانسته است سرمایه های قطری ها را جذب کند؟

-سرمایه، مسیر خودش را پیدا می کند یعنی سرمایه به شکل دستوری، به یک سمت خاص نمی رود. حتما باید توجیه اقتصادی وجود داشته باشد تا سرمایه و سرمایه گذار به یک کشور خاص بروند.

یکی از مهمترین عوامل برای جذب سرمایه گذاری خارجی، نرخ ارز است. تا زمانی که در نرخ ارز ثبات وجود نداشته باشد سرمایه گذار خارجی دلهره دارد. چون سرمایه گذار می خواهد بعدا سرمایه اش را به کشور خودش برگرداند.

بی ثباتی در بازار ارز، یکی از مهمترین موانع عدم جذب سرمایه گذاری خارجی است. موانع بعدی، شامل مجوزها و روابط بانکی است. ترکیه، این مشکلات را ندارد و باعث می شود قطری ها راحت تر جذب شوند. هر چند که ما از لحاظ مسافت جغرافیایی و هم از لحاظ معدن و کشاورزی، می توانیم رقیب بسیاری قوی برای ترکیه باشیم.

موفقیت در این حوزه با اما و اگر است و ما باید متمرکز عمل کنیم. واقعی شدن نرخ ارز هم یک مطالبه است. در ماه های اخیر، جهش ارزی اتفاق افتاد و دولت به پله اول برگشت. با تصمیمی که اخیرا دولت گرفت سود سپرده ها 20 درصد شد. دولت، عملا گفته است سرمایه گذاران در بخش تولید و تجارت خارجی سرمایه گذاری نکنید و پول تان را در بانک بگذارید.

متاسفانه تصمیمات مهم اقتصادی به زمان های بعدی موکول می شوند. به جای این که تصمیمات شجاعانه بگیریم و مثلا یک بار برای همیشه نرخ ارز را واقعی کنیم، دولت تصمیم گیری را به گردن دولت بعدی می اندازد.

*ارقام صادراتی ایران به قطر محصولاتی از قبیل قیر، سبزیجات، مواد غذایی، محصولات لبنی و مصالح ساختمانی بوده است. کشور قطر که تلاش می کند شرکت های ایرانی را جذب کند و در قطر فعالیت کنند آیا شرکت های ایرانی می توانند همه این اقلام را در آنجا تولید کنند؟

-قطر فقط به دنبال جذب شرکت های ایرانی نیست. اولا قطر یک درس بسیار بزرگ از تحریم گرفت. قطر در یک مقطع زمانی به امارات و عربستان تکیه کرده بود و با اعمال تحریم تازه فهمید چه اشتباه بزرگی مرتکب شده که اقتصاد خود را به دو کشور متکی کرده بود.

الان قطر نه فقط با ایران بلکه با خیلی از کشورها، در حال تعامل اقتصادی است یعنی به دنبال تولیدات و خطوط تولید کشورهای دیگر است. می گوید تکنولوژی تولیدتان را به قطر بیاورید. ایران، یکی از آن کشورها است و ایران تنها کشوری نیست که قطری ها می خواهند با آن تعامل کنند اما قطر در نهایت بازار کوچکی است و بازار بزرگی نیست. البته کوچکی بازار قطر به معنای این نیست که ما قدر این نوع فرصت ها را ندانیم.

*کشور قطر سالیانه حدود 25 میلیارد دلار واردات دارد و فقط 5 میلیارد دلار واردات مواد غذایی و محصولات کشاورزی دارد. حدود 70 درصد واردات قطر متعلق به واردات تجهیزات صنعتی و تکنولوژیکی است.

بخش عمده واردات قطر در آن حوزه است ولی ما روی صادرات مواد غذایی و محصولات کشاورزی تمرکز کرده ایم.

-ما صادرات خدمات فنی و مهندسی را فراموش کرده ایم. برند سازی را فراموش کرده ایم. در مسیر درست صنعت نمایشگاهی قوی نیستیم.

*یک میلیارد دلار قرارداد صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران با قطر بسته شده. آیا آن نوع صادرات ایران پیش رفته و قردادها اجرا شده؟

-من بعید می دانم این قراردادها انجام شده باشد.

*وزیر تجارت و اقتصاد قطر گفته بود بندر حمد کشور قطر سالیانه 7 میلیون کانتینر گنجایش دارد. همچنین گفته بود بخشی از بندرهای قطری را در اختیار ایران می گذاریم تا صادرات کالاهای ایرانی به قطر تسهیل شود.

آیا در اختیار گذاشتن قسمتی از بنادر قطر انجام شد که تاثیر بگذارد در افزایش صادرات ایران؟

-این خبر خوبی است. اما در بحث بنادر قطری، ما فعلا برای صادرات مشکلی نداریم. غرفه هایی با همکاری اتاق بازرگانی بوشهر، در اختیار تجار ایرانی قرار گرفته است که تا حدودی هم فعال هستند.

قطری ها در حوزه سرمایه گذاری، دیدگاه خاصی دارند. علاوه بر موضوعی که شما گفتید به دنبال بنادر کشورهای دیگر هم هستند. ما امیدوار هستیم اتاق بازرگانی مشترک ایران و قطر با همکاری سازمان توسعه تجارت، یک نقش محوری و کیفی در توسعه تجارت خارجی با کشور قطر داشته باشد.