عصر ایران؛ یوسف ناصری- روز یکشنبه دوازدهم آذر ماه 1396 روز افتتاح فاز اول طرح توسعه بندر شهید بهشتی چابهار با حضور رئیس جمهور ایران و نمایندگان 17 کشور بود. در این طرح ظرفیت تخلیه و بارگیری سالیانه این بندر از 2.5 میلیون تُن به 8.5 میلیون تن افزایش پیدا کرد.

بندر چابهار که در جنوب استان سیستان و بلوچستان قرار دارد در صورت تکمیل خطوط ریلی و جاده ای نزدیک ترین مسیر حمل کالا از این بندر به کشور افغانستان و 5 کشور آسیای میانه از جمله ترکمنستان خواهد بود. جمعیت این 6 کشور مجموعا 97 میلیون نفر است و تولید ناخالصی 259 میلیارد دلاری در سال دارند.

عصر ایران در گفت و گو با محمود تهیدست (عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی، صنایع و معادن زاهدان) مزایا و منافع حاصل از توسعه بندر چابهار را بررسی کرده است. گفت و گو با این فعال اقتصادی استان سیستان و بلوچستان را می خوانید.

***

*فاز اول توسعه بندر شهید بهشتی چابهار با حضور رئیس جمهوری افتتاح شد و شما چند ماه قبل از این بهره برداری گفته بودید که توسعه بندر چابهار درآمدزا خواهد بود.
با توجه به این که بیش از یک سال است که بندر گوادر پاکستان افتتاح شده و با سرمایه گذاری هنگفت چینی ها این کار انجام گرفته است، تصورتان همچنان این است که توسعه بندر چابهار می تواند برای کشور ما درآمدزا باشد؟

-من نظرم این است که توسعه بندر چابهار، درآمدزا است ولی مستلزم این است که ما پتانسیل های دیگری از جمله سیستم حمل و نقل و ناوگان ریلی این منطقه و راه آهن را برای آن آماده کنیم.

اگر این زنجیره کامل شود مطمئن باشید با توجه به امنیت و شرایطی که در کشور ما وجود دارد و شرایطی که بندر گوادر و بندر چابهار دارد، بندر چابهار درآمدزاست و می تواند درآمدهای زیادی برای کشور داشته باشد و حداقل استان سیستان و بلوچستان را از نظر رفاهی در جایگاه خاص خودش قرار بدهد.

بندر گوادر پاکستان هم باز به جاده ها و سیستم ریلی ایران نیاز پیدا می کند. چون آنها تا بخواهند به طرف مرزهای ترکیه یا مناطق دیگر که اروپا هست حرکت کنند نیاز دارند از امکانات موجود در ایران استفاده کنند. در نتیجه چابهار، قابلیت بالاتری دارد.

*در سال 1384 هیات دولت، توسعه بندر چابهار را در پنج فاز تصویب کرده بود که ظرفیت بندر به 86 میلیون تُن در سال برسد. ظاهرا تصمیم گرفته شده فقط 4 فاز اجرا شود وفاز 5 اجرا نشود. درست است؟

-من اطلاع دقیقی در این زمینه ندارم ولی اگر توسعه بندر چابهار اتفاق بیفتد حتی می توانیم بندر گوادر پاکستان را تحت الشعاع خودمان قرار بدهیم.

*در سال 1395 کل میزان تخلیه و بارگیری کالاهای نفتی و غیرنفتی از بنادر ایران 145 میلیون تُن بوده است. از طرفی آقای آخوندی وزیر راه و شهر سازی گفته است ظرفیت بنادر به 215 میلیون تُن افزایش یافته است.
با توجه به این صحبت وزیر، اگر فازهای جدید بندر چابهار افتتاح شود و ظرفیت بنادر ما افزایش پیدا کند ظرفیت خالی که مورد استفاده قرار نمی گیرد هزینه ای است که به کشور تحمیل می شود؟

-با این ظرفیتی که الان در چابهار افتتاح شده باید پتانسیل های بعد از آن را هم در نظر بگیرند. ما الان بزرگراه از چابهار به مرکز استان و سیستم ریلی از چابهار تا زاهدان نداریم.
ممکن است مقدار تخلیه و بارگیری به 160 میلیون تن برسد و باز مقداری ظرفیت خالی خواهیم داشت. استفاده از آن ظرفیت خالی، باز مستلزم این است که کارهای دیگری انجام شود تا از ظرفیت خالی موجود، بتوانیم استفاده کنیم.

*برخی از نمایندگان استان سیستان و بلوچستان در مجلس از جمله آقای علیم یارمحمدی نماینده زاهدان یا آقای علی کرد نماینده خاش و میرجاوه نسبت به این موضوع انتقاد کرده بودند که چرا دولت اداره بندر چابهار را به هندی ها داده است و این تصمیم را کارشناسی ندانسته اند.
دولت ما اپراتوری و اداره بندر چابهار را به هندی ها واگذار کرده که همزمان تجهیز بندر را هم انجام بدهند. در مقایسه، پاکستان بندر گوادر را به مدت 43 سال به چین اجاره داده است. واگذاری 10 ساله بندر شهید بهشتی چابهار به هندی ها نسبت به اجاره 43 ساله بندر گوادر پاکستان به چینی ها را چگونه ارزیابی می کنید؟

-مگر ما دنبال سرمایه گذار نیستیم که وارد کشورمان شود؟ خُب کار هندی ها سرمایه گذاری خارجی است که وارد کشور ما شده. ما باید با سرمایه گذاران بزرگ خارجی تعامل داشته باشیم تا بتوانیم باعث رشد و آبادانی یک منطقه باشیم.

اگر منابع کشورهای دیگر نیاید ما چقدر منابع داخلی داریم؟ اگر قرار است کارها را در 10 سال انجام بدهند و بعد از 10 سال به ما بدهند و ما از آن استفاده کنیم، به نظر من که از بخش خصوصی هستم، کار بدی نیست.

ما باید از سرمایه های خارجی استقبال کنیم. ما نباید فکر کنیم که چرا سرمایه خارجی می آید. امروزه هر کشوری که رشد می کند و هر کشوری که می تواند مشکل اشتغال خودش را حل کند بیش تر به دنبال سرمایه گذاری خارجی است. ما هم باید به فکر جذب سرمایه خارجی باشیم.

پاکستان اگر بندر خود را داده می خواهد سرمایه های چینی ها را جذب کند. ما هم باید دنبال این باشیم که سرمایه هندی ها را جذب کنیم. جدا از بحث توسعه بندر، باید از آنها در حوزه های دیگر نیز استفاده کنیم.
در سیستم حمل و نقل جاده ای خودمان از آنها استفاده کنیم و در سیستم حمل و نقل ریلی مان اگر کشورهای دیگر سرمایه گذاری می کنند استقبال کنیم که آن منطقه را رشد بدهیم. به نظر من، هیچ اشکالی ندارد.

*قرارداد توسعه بندر چابهار با طرف هندی بر اساس روش ساخت، بهره برداری و انتقال (B.O.T) است.
در خصوص انتقاد نماینده زاهدان که گفته بود از سرمایه گذاران داخلی استفاده شود، آیا سرمایه گذاران ایرانی می توانند این نوع سرمایه گذاری ها را انجام بدهند و ضمن این که درآمد خودشان را کسب می کنند ولی بعد از 10 سال تجهیزات نصب شده را واگذار کنند؟

-ما مشکلات خاصی داریم. کشورهایی هستند که اجازه نمی دهند مناطق بندری ما رشد کنند. وقتی بندر چابهار رشد کُنَد بنادری در آن طرف خلیج فارس هستند که متضرر خواهند شد و اتفاقاتی برای آنها می افتد. قاعدتا اجازه نمی دهند کاری که دل ما می خواهد به راحتی در بنادر ما انجام شود.

سرمایه گذار داخلی هم باید با خارجی ها ارتباط برقرار کند برای آوردن تجهیزات و امکاناتی که در بندر کارایی داشته باشد. البته هندی ها در کارها یک مقدار کُند هستند و مثلا در خصوص همکاری های حوزه نفت و گاز بازی هایی در می آورند.

هندی ها با برخی کشورها که نسبت به ایران تا حدی متخاصم تر هستند ارتباطاتی دارند و بعضی اوقات، تابع آن کشورها می شوند ولی با تمام سختی ها، من فکر نمی کنم سرمایه گذاران داخلی مان با داشتن سرمایه بتوانند این کار را در بندر چابهار انجام بدهند.

ما بنادر دیگری هم داریم. در حاشیه خلیج فارس، بنادر زیادی داریم. چرا تا الان نتوانسته ایم موفق باشیم و به قابلیت هایی که داریم دست پیدا کنیم ولی پاکستان با بندر گوادر خودش می خواهد بنادر ایران را عملا تضعیف کند. بنابراین ما باید با سرمایه گذاران خارجی تعامل داشته باشیم.

حتی سرمایه گذاران ایرانی باید راهی پیدا کنند که با سرمایه گذاران خارجی شریک شوند و با همکاری همدیگر، شرکت مشترک ایجاد کنند و بتوانند مشکلات را حل کنند. این باعث می شود کشور ما از موقعیتی که در سواحل و بنادر وجود دارد استفاده بهینه ببرد و از وابستگی به درآمد نفت خلاصی پیدا کنیم.

ما سواحل زیادی در خلیج فارس و دریای عمان و دریای خزر داریم. ما می توانیم از طریق مرزهای ترکیه با اروپا ارتباط پیدا کنیم. همه اینها می تواند خیلی از مشکلات درآمدی ما را حل کند.
ما حتی می توانیم با کشورهای حاشیه دریای خزر، سوآپ نفتی [معاوضه] را از طریق بندر چابهار انجام بدهیم و این می تواند یک منبع باشد که برای کشور ما درآمدزایی داشته باشد.

*توسعه بندر گوادر پاکستان برای ایجاد ارتباط چین با کشورهایی آسیای میانه و افغانستان بوده است. در همین روزهای اخیر برخی مقامات افغانستان از افتتاح فاز اول توسعه بندر چابهار و تجهیز آن استقبال کردند. آیا در مدت یک سالی که از افتتاح بندر گوادر پاکستان می گذرد آن بندر به طور واقعی موفق نبوده که در روزهای اخیر مقامات افغانستان از توسعه بندر شهید بهشتی چابهار حمایت می کنند؟

- مسیر ترانزیت از بندر گوادر به آسیای میانه، هنوز امنیت کافی پیدا نکرده است. اما از بندر چابهار تا بازارچه میلَک در مرز ایران و افغانستان، امنیت خوبی وجود دارد و نسبت به بندر گوادر، خیلی قابلیت های بیش تری دارد.
کشور افغانستان هم با توجه به این که خیلی از کشورها قادرند کمک های خودشان را از طریق ایران انجام بدهند خوشحال است که بندر چابهار با ظرفیت بالا کار می کند. چون بندر چابهار می تواند خیلی از مشکلات کالایی یا مسائل دیگر افغانستان را حل کند. این بندر، یک مسیر بسیار خوب ترانزیتی است برای افغانستان و برای کشورهای شمال ایران.

*دقیقا اطلاع دارید که بندر گوادر طی یک سال گذشته چه موفقیت هایی داشته و تا چه حد به طور جدی فعالیت داشته است؟

-هنوز بندر گوادر به جایگاه خودش نرسیده است. چینی ها هنوز نتوانسته اند به آن چیزی که مایل بودند برسند. اگر ما یک مقدار سریعتر کار کنیم بندر چابهار ما زودتر از بندر گوادر پاکستان، قابلیت های خودش را نشان می دهد.
تا الان هم افغان ها از بندر چابهار، بیش تر استفاده کرده اند. افغان ها علاقه مند هستند و تمایل دارند که از بندر چابهار ما استفاده کنند.

*در قرارداد با هند مبلغ 150 میلیون دلار برای تکمیل زیرساخت های بندر است و 85 میلیون دلار برای تامین تجهیزات. درباره آن 150 میلیون دلار، گفته اند بانک صادرات و واردات هند خط اعتباری در اختیار سازمان بنادر و دریانوردی ایران می گذارد. عملا این حالت سرمایه گذاری است یا می شود به آن وام گفت؟

-در این مدت 10 سالی که بندر چابهار در اختیار هندوستان است، این بندر درآمدهایی خواهد داشت. کسانی که قبول کرده اند برای این بندر هزینه کنند و زیرساخت ها را بسازند از محل درآمدهای این بندر، آن مبلغ را برداشت می کنند و قاعدتا بنا نیست که ما پرداخت کنیم.

*از بندر کاندلای هند یک محموله گندم توسط هندی ها برای صدور به افغانستان به بندر چابهار ارسال شده بود. بندر کاندلا از طریق خط آهن به شبکه راه آهن هند وصل است و حمل گندم از مناطق حاصلخیز کشاورزی به بندر کاندلا به راحتی انجام می شود. انتقال راحت گندم به بندر کاندلا در کنار دو بندر دیگر در غرب هند می تواند باعث شود واردات از طریق هند و چابهار برای کشورهای وارد کننده از جمله افغانستان به صرفه باشد؟

-بله. محموله گندم که از هند آمد از طریق چابهار رفت. با توجه به این که ناوگان ترانزیتی افغانستان اجازه پیدا می کنند در جاده های ایران رفت و آمد کنند و هزینه سوخت در ایران هم نسبت به پاکستان ارزان تر است، حمل بار از طریق ایران برای افغانستان صرفه اقتصادی دارد.
افغانستان خیلی بیش تر علاقه مند است که از بندر چابهار ما استفاده کند تا از بندر گوادر پاکستان. چون مشکلاتی بین خودشان دارند ولی با ما خیلی راحت تر هستند.

اصلا کشور ما هم می تواند از بندر چابهار استفاده کند و تجار ما و وارد کنندگان ما از طریق این بندر اقدام کنند. بندر چابهار قبل از بندر شهید رجایی واقع در بندرعباس است. در نتیجه مسیر حرکتی کمتر می شود و هزینه های کمتری را پرداخت می کنند.
اگر بندر چابهار و سیستم ناوگانی ما فعالیت شان بیش تر شود هزینه های ورود کالا به کشور خودمان ارزان تر خواهد شد و در آینده شما شاهد این خواهید بود که کشورهای آسیای میانه از این مسیر استفاده کنند.

حتی کشور روسیه هم علاقه مند خواهد شد از این مسیر بندری استفاده کند و بخواهد کالاهای خودش را به کشورهای حوزه خلیج فارس یا به آفریقا بفرستد . بنابراین همه این کشورها راه ارتباطی خوبی را پیدا خواهند کرد و این راه، بهترین راهی است که می توانند استفاده کنند.

هر سال حوزه تجارت، رشد دارد. آینده تجارت، ایجاب می کند بندر چابهار جزء بنادر بزرگ اقیانوسی ایران باشد و از امکاناتی که در این بندر قرار می گیرد به نحو احسن استفاده شود.

*مسیری که روسیه و جمهوری آذربایجان مایل هستند در مورد آن با ایران همکاری داشته باشند مسیر بندر عباس به سمت جمهوری آذربایجان است. شما فکر می کنید چابهار هم می تواند جزء آن مجموعه قرار بگیرد و سودآور باشد؟

-اگر سیستم ریلی چابهار به خراسان و سرخس وصل شود و جاده های چابهار به اتوبان تبدیل شوند که این کار هم دارد انجام می شود این کشورها هم به طرف بندر چابهار تمایل پیدا می کنند. چون هزینه کالا از بندر چابهار ارزان تر از بندرعباس خواهد بود.

*وضعیت حمل و نقل ریلی چابهار چگونه است که کالای وارداتی به کشورهای همسایه از این طریق ارسال شود؟

-فقط حدود 160 کیلومتر راه آهن چابهار فعال است و هنوز به مرکز استان هم وصل نشده ولی دارند در این زمینه کار می کنند. ارتباط ریلی بندر چابهار به زاهدان باید برقرار شود و یک بخش هم هست که باید به بیرجند وصل شود.

وقتی این کارها انجام شود با توجه به راه آهنی که از بیرجند تا هرات افغانستان کشیده شده است ارتباط بندر چابهار با افغانستان و سرخس با آسیای میانه برقرار می شود.
امیدواریم ظرف 2 سال آینده این کارها انجام شود و خیلی تاثیرگذار است در اقتصاد بندر چابهار، اقتصاد استان سیستان و بلوچستان و همچنین اقتصاد خراسان جنوبی و باعث تحول کل این منطقه خواهد شد.

*در مناقصه ای که برگزار شده بود قرارگاه خاتم، برنده مناقصه توسعه بندر شهید بهشتی چابهار شده بود و همچنین احداث راه آهن چابهار تا زاهدان. اخیرا گفته شده بود هند مایل است در تکمیل خط آهن سرمایه گذاری کند. آیا مشکل تامین مالی دارد که پروژه خط آهن تکمیل نشده؟

-سرعت کار احداث خط آهن در همین مدتی که فعالیت کرده اند خوب بوده و خوب جلو آمده اند. این که منابع مالی، کم داشته باشند و بخواهند از کشورهای دیگر تامین مالی انجام بدهند اشکالی ندارد.
اگر با سرمایه گذاران خارجی ارتباط برقرار شود و این مسیر راه آهن، خیلی زودتر فعالیت خود را شروع کند و منابع مالی بیش تر شود، به سرعت می تواند به سوددهی برسد و چیز بدی هم نیست.

*اگر 4 فاز قطعی از 5 فاز توسعه بندر چابهار به طور کامل راه اندازی و افتتاح شود و میزان تخلیه و بارگیری کالاها در این بندر انجام شود تاثیرش چگونه خواهد بود و چقدر می تواند بر اقتصاد ما تاثیر بگذارد؟

-الان ظرفیت بندر از 2 میلیون تُن به 8 میلیون تن افزایش پیدا کرده است. وقتی این ظرفیت هم افزایش پیدا کند انجام فعالیت های بندری و خدماتی و حمل و نقل و ارتباطات و مسائل دیگر، تاثیر شگرفی خواهد گذاشت.

وقتی ظرفیت تخلیه و بارگیری یک بندر افزایش پیدا کند قاعدتا تاثیرگذار خواهد بود و منابعی که به این مجموعه وارد می شود باعث رشد منطقه خواهد شد. همچنین باعث یک حرکت توسعه ای در کل استان سیستان و بلوچستان خواهد شد.
من فکر می کنم با اتمام کار فازهای بندر شهید بهشتی چابهار، شاید مشکل نیمی از افراد بیکار استان در این بندر حل شود و قابل حل هم هست.

*آقای راستاد معاون وزیر راه و شهر سازی و مدیر عامل سازمان بنادر و دریانوردی اخیرا گفته بود با تکمیل فاز یک توسعه بندر بهشتی چابهار ظرفیت از 2.5 به 8 میلیون تن در سال افزایش پیدا می کند.
قبلا آقای رضوانی که مدیر کل بنادر سیستان و بلوچستان بودند در مهر ماه سال 1392 گفته بود ظرفیت بندر چابهار در بهمن 1392 با افتتاح اسکله 440 متری از 2.5 میلیون تن به 6 میلیون تن می رسد. آن 6 میلیون تن تحقق پیدا کرد یا همین طور که آقای راستاد چند روز قبل گفته اند ظرفیت 2.5 میلیون تن مانده بوده و با فاز اول توسعه به 8 میلیون تن رسیده است؟

-در سال گذشته ظرفیت بندر حتی به 5 میلیون تن رسیده بود و الان و با این فاز جدید توانسته است خودش را به 8 میلیون تن برساند. در سال های 1392 و 1393 یک بحث بود که ظرفیت 2.5 میلیون تن به 5 میلیون تن برسد.

نمی دانم با کارهایی که انجام دادند به 4 میلیون تن یا 5 میلیون تن رساندند یا نه. اما اگر الان گفته اند ظرفیت بندر چابهار از 2.5 میلیون تن به 8 میلیون تن در سال رسیده است، درست است.