پرندگان مهاجر به ایران؛ سالانه 4.5 میلیون می آیند، 1.5 میلیون شکار می شوند

  عصر ایران؛ یوسف ناصری- هر ساله صدها هزار پرنده مهاجر در ایران با روش های مختلف شکار می شوند. حجم بالای شکار پرندگان مهاجر، ده ها میلیارد درآمد تومان را نصیب شکارچیان می کند. اما همین حجم زیاد شکار، نسل برخی پرندگان را تا حد انقراض نزدیک کرده است.

شکار و کشتار بی رویّه و غیر قانونی پرندگان مهاجر در سال های اخیر، بازتاب های رسانه ای فراوانی داشته است. پرندگانی که شکار می شوند یا به مصرف انسانی می رسند یا از آنها برای تاکسیدرمی (خشک کردن) استفاده می شود.

در گفت و گوی عصر ایران با دکتر اسماعیل کهرم مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، اطلاعات بیشتری درباره شکار پرندگان مهاجر کسب کردیم و علل و آثار مخرب این نوع شکار بررسی شده است.

او  دیپلم مدیریت شکاربانی را در سال 1974 از بریتانیا  و مدارک فوق لیسانس و دکتری بوم شناسی (پرنده شناسی) را نیز در سال های 1981 و 1987 از دانشگاه آبردین و دانشگاه ولز کشور بریتانیا دریافت کرده است.
 

***

*درباره تعداد پرندگان مهاجری که در ایران کشتار می شوند آمارهای مختلفی داده شده است از جمله این که ادعا شده 500 هزار تا یک میلیون قطعه از این پرندگان در فریدون کنار شکار می شوند. آیا آمار مستندی وجود دارد که مشخص کند چه تعداد از این پرندگان در ایران کشته می شوند؟

-من حدودا در  25 سالگی به شمال ایران رفتم. بر اساس یکی از روش ها که میزان مصرف باروت است، میزان مصرف باروت را در شمال کشور معیار قرار دادم. البته این یکی از روش هایی بود که در خارج از ایران از جمله در ایتالیا و انگلستان متداول است. یا تعداد فشنگ ها و تعداد تفنگ هایی که در دست مردم است روش های اینگونه محاسبات است.

ما با این بررسی ها به نتیجه ای می رسیدیم. از آن طرف دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی به ما ایراد می گرفت و می گفت ما 5 میلیون پرنده فرستاده ایم ولی 2 میلیون برگشته اند در نتیجه 3 میلیون شکار شده اند.

تالاب ها و آب بندان های زیادی در کشور داریم و فقط تالاب میانکاله 67 هزار هکتار است، بنابراین نمی توان انتظار داشت که دقیقا مشخص کنیم چه تعداد پرنده مهاجر شکار می شوند. بنده معتقدم بین 4.5 تا 5 میلیون پرنده مهاجر، هر سال میهمان داریم و حدود یک و نیم میلیون تا یک میلیون و 750 هزار قطعه از این پرندگان شکار می شوند.



* عدد یک میلیون و 500 هزار را غیر از باروت با چه روشی حساب می کنید؟

-روش های مختلفی وجود دارد. غیراز فروش باروت مشاهدات عینی هم هست. یکی از آمارهایی هم که ما می گیریم مثلا قیمت پرنده است. هر چقدر که پرنده، بیش تر شکار شود قیمت آن پایین تر می آید. در نتیجه تمام تالاب ها و آب بندان های شمال کشور و خصوصا در فریدون کنار که جزو سرشماری ما هستند، این رقم را به ما می دهد.
 
ما تصورمان این است که به خاطر سازه ها و تورهای هوایی که هست، حدود یک سوم کل پرندگان مهاجر در منطقه فریدون کنار، ازباران و سرخرود شکار می شود.

همچنین ما تعدادی مخبر در جاهای مختلف داریم که با آگاهی، به ما اطلاع می دهند و مثلا می گویند در سال گذشته یا در سه ماه گذشته، مثلا 720 هزار بال پرنده شکار شده است. ما این را معیار می گیریم و معیارهای دیگر. در نتیجه به آماری شبیه به این می رسیم. احتمالا شما می گویید این راه ها چندان متقن نیست. اما چاره دیگری نداریم.

*این که می گویید یک سوم پرندگان مهاجر در محدوده فریدون کنار شکار می شود، آیا به این معنی است که در مناطق دیگر کشور مثل خوزستان یا گیلان نیز همین وضعیت وجود دارد و حدود یک سوم از کل تعداد پرندگان مهاجر شکار می شوند؟

-خیر. این آمار را برای شمال کشور می گوییم. اما در مناطق دیگر کشور بین یک سوم تا یک چهارم پرندگانی که به ایران می آیند شکار می شوند. حتی در دهه های قبل اوضاع به صورتی بود که اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی آن موقع غر می زد و می گفت این همه پرنده به ایران می فرستیم ولی شما آنها را شکار می کنید.

*یعنی در آن زمان مردم در جمهوری های مختلف شوروی، پرندگان را اصلا شکار نمی کردند؟

-داشتن تفنگ در اتحاد جماهیر شوروی، به این سادگی نبود. اگر تفنگی از فردی می گرفتند به عنوان اقدام ضد بلشویکی، او را اعدام می کردند.

*از روش های دیگر که از تفنگ هم استفاده نشود مردم برای شکار پرندگان در آنجا استفاده نمی کردند؟

-مثلا چه روش هایی ؟

*در استان مازندران مردم بومی از یک روش سنتی صید پرندگان به نام «دوما» استفاده می کنند که معنی آن به زبان فارسی دامگاه است. در شوروی از این روش ها وجود نداشته است؟

-خیر. روش های «تور هوایی» و «دوما» و «تشت سو»، با آن رژیم شوروی سازگاری نداشت. بخشنامه می دادند که شکار پرنده قدغن است. بنده به شوروی رفته بودم می گفتند شکار پرنده، قدغن است. کسی جرات نداشت برای شکار یک غاز، اقدام کند. در ایران نیز استفاده از تور هوایی، قدغن است ولی در فریدون کنار، تور هوایی هست که 250 میلیون تومان قیمت آن است.

*درباره روش «دوما» که در شمال کاربرد دارد و روش سنتی صید پرنده است برخی می گویند 300 سال و برخی گفته اند 600 سال قدمت دارد. این روش صید پرندگان همین طور که گفته شده چند قرن سابقه دارد؟

-بله. به غیر از تفنگ و تور هوایی، روش های دیگر، بسیار قدیمی است. وقتی که از سگ یا پرنده اهلی استفاده می کنند یا از «تشت سو» استفاده می کنند نشان می دهد که این روش ها، قدیمی است. تفنگ حدود 150 یا 200 سال است که در ایران استفاده می شود. قبل از آن با شناخت بیولوژیک پرنده و رفتار آن، پرندگان را می گرفتند.

*منظورتان از شناخت بیولوژیک چه هست؟

-در تاق بستان کرمانشاه، صحنه شکار گوزن ها و خوک ها در زمان شاپور دوم ساسانی حجاری شده. در آنجا شاپور دوم سوار قایق است و زنان از ابزار و آلات موسیقی استفاده کرده اند و مشغول نواختن «چنگ» هستند. با انجام این کارها، شاه ساسانی گوزن ها و خوک ها را شکار می کرد. این نشان می دهد که شناخت بیولوژیک داشتند.

شکارچیان می دانستند اگر یک طبل را با صدای یکنواخت بزنند، اردک و غاز سحر می شود و موقعیت را نمی فهمد. به راحتی با قایق نزدیک آن پرنده می روند و آن را به دام می اندازند. برای مثال گربه را نمی توان به این صورت گرفت ولی اردک را می توان گرفت.

ساختار بیولوژی اردک این است که در مقابل «تشت سو» یعنی صدای یکنواخت تشت و چراغ زنبوری، عکس العمل نشان می دهد و مات و خیره می ماند و شکارچیان، آن را می گیرند.


*آماری هم شما چندی قبل داده و گفته بودید 400 هزار از کل 4 میلیون پرنده مهاجری که به ایران می آیند شکار می شوند یعنی 10 درصد. این رقم یک و نیم میلیون پرنده شکار شده که الان می گویید تخمین جدید است ؟

-آن طور نیست. به مراتب بیش از 400 هزار پرنده است.

*یعنی الان تاکید دارید که در ایران آمار شکار سالیانه یک و نیم میلیون پرنده مهاجر درست است؟

-بله. چون 400 هزار تا چیزی نیست. کاش فقط 400 هزار پرنده شکار می شد.

*روش های جدید پر خطر شکار پرندگان مهاجر رایج شده است. از انجام این روش ها باید جلوگیری شود و روش های سنتی صید که تعداد کمتری را شکار می کنند همچنان مجاز باشد؟

-الان به خاطر شیوع آنفلونزای پرندگان، اساسا جواز شکار صادر نمی شود. کسانی که الان شکار می کنند غیر قانونی است و این شکارها باعث مرگ و میر مردم خواهد شد. آنفلونزای پرندگان به انسان سرایت می کند. هر چه ما می گوییم ولی سودجویان فریدون کنار توجه نمی کنند و همچنان به شکار ادامه می دهند.

*روش «دوما» همان شکار مجاز است؟

-شکار مجاز با تفنگ است. اساسا دام یا تور هوایی، قدغن است و یک روش غیر قانونی است. از نظر قانون فرق نمی کند که یک فرد تریاک بفروشد یا این که دام هوایی در فریدون کنار برپا کند.

روش دوما و تشت سو هم مجاز است. اما شکار مجاز در زمانی است که فصل مجاز باشد. در تشت سو، بیش از 6 پرنده در هر وهله نمی توانند شکار کنند. با تفنگ هم شکار 6 پرنده مجاز است. یعنی اگر شخصی با قایق در تالاب بندر انزلی به شکار برود و کومه(اتاقک شکار) ایجاد کند و یا با تفنگ شکار کند، وقتی مامور سازمان محیط زیست برود قایق او را بررسی کند بیش از 6 پرنده نباید شکار کرده باشد.
 
اگر بخواهد بیشتر شکار کند باید آن 6 پرنده شکار شده را مثلا به خانه ببرد و برگردد و دوباره از اول شروع کند. هدف ما این است که یک قایق پر از پرنده شکار شده نباشد.


*قیمت حداقلی برای هر پرنده که شکار می شود چقدر است؟

قیمت یک غاز حدود 150 هزار تومان است. اردک هم 70 هزار است. قیمت این پرندگان در اول فصل گران است و وقتی تعداد زیاد شد قیمت آنها کاهش پیدا می کند. قیمت چنگر و خوتکا که 200 یا 300 گرم بیش تر گوشت ندارند حدودا 35 هزار یا 40 هزار تومان است.

*درآمد زیادی با شکار پرندگان مهاجر توسط شکارچیان حاصل می شود. آیا با فرهنگ سازی و صحبت کردن با افرادی که مشغول صید پرندگان هستند می شود کاری کرد دست از این کار بردارند و نسل این پرندگان از بین نرود؟

-هدف ما همین است. اما وقتی می توانند یک غاز را با قیمت 150 هزار تومان بفروشند و قیمت 2 غاز 300 هزار میلیون تومان است در ماه مبلغی در حد 9 میلیون تومان می شود. آیا فرهنگ سازی را قبول می کنند یا آن 9 میلیون تومان را؟ تا حالا آن 9 میلیون تومان مورد توجه بوده است.
فرهنگ سازی اینقدر باید قوی و محکم باشد که در نهایت بتوانیم در مقابل وسوسه یک شبه میلیارد شدن، خودمان را حفظ کنیم.

*با حداقل قیمت ها اگر حساب کنیم یعنی یک میلیون و 500 هزار پرنده و قیمت 40 هزار تومان به رقم کل حداقلی 60 میلیارد تومان در سال می رسیم. هزینه هایی مثل برپا کردن تور هوایی که این افرادی برای شکار انجام می دهند چقدر است؟

-یک تور هوایی در فریدون کنار هست که 250 میلیون تومان است. در سه ماه زمستان که پرندگان مهاجر حضور دارند ماهی 8 میلیون تومان این تور را اجاره می دهند. یک آدم پولداری بوده است که این تور را ساخته و برای 3 ماه 24 میلیون تومان پول اجاره دریافت می کند.
البته همه تورها به این عظمت و قدرت و بزرگی نیستند ولی این نوع تورها نیز وجود دارد.

*وقتی که هزینه اجاره این تور اینقدر زیاد است مسلما تعداد زیادی پرنده به دام می اندازد که بتواند جبران کند و برایش درآمدزا باشد.

-بله وگرنه نمی ارزد. مثل اجاره یک دکان است که وقتی آن را ماهیانه با قیمت 8 میلیون تومان اجاره می کنند قرار است 12 میلیون تومان درآمد داشته باشد تا یک مقدار سود هم حاصل شود.

*برپایی تور هوایی که 20 متر ارتفاع دارد برای شکار ممنوع اعلام شده. اما اخیرا سرهنگ حمیدرضا خیلدار فرمانده یگان حفاظت سازمان محیط زیست از رفتار قلدر مآبانه شکارچیان انتقاد کرده و خواستار ورود شورای تامین استان مازندران شده. اگر شورای تامین استان ورود کند می تواند اقدام اساسی انجام بدهد که نسل این پرندگان از بین نرود؟

-نیروهای محیط بان سازمان حفاظت محیط زیست جان خودشان را به خطر می اندازند و در در تالاب ها و جاهای مختلف، کسانی را که تور هوایی غیر قانونی دارند بازداشت می کنند و به دستگاه انتظامی و دستگاه قضایی تحویل می دهند ولی در نهایت آنها را آزاد می کنند و گفته می شود که اینها دنبال معیشت هستند.

وظیفه گارد حفاظت و محیط بانان و شکاربانان این است که از این نوع مناطق حفاظت کنند و این شکارچیانی را که به صورت غیر قانونی اقدام کرده اند مثل قاچاقچیان مواد مخدر، به دست قانون بدهند.

تا کنون به این صورت بوده است که ما این نوع شکارچیان را بازداشت کرده ایم ولی دستگاه قضایی آنان را آزاد می کند و باز مرتکب کار غیر قانونی می شوند. دوباره آنان را بازداشت می کنیم و مجددا آزاد می شوند. در نتیجه این کار غیر قانونی و خلاف، همچنان ادامه پیدا کرده است.


*واقعا خشکسالی و خشک شدن تالاب ها، بیشتر به پرندگان مهاجر ضربه می زند یا شکار پرندگان مهاجر؟

-هر دو ضربه می زند. یعنی هم از بین رفتن زیستگاه پرندگان و هم شکار بی رویّه.

*کدام عامل تاثیر مخرب تری بر زندگی پرندگان مهاجر دارد؟

-من نمی دانم و هیچ کس نمی داند. اما اگر تعداد زیادی تفنگ به افراد داده شود همه پرندگان را می کشند. اگر هم فرضا یک جاده در وسط تالاب فریدون کنار احداث کنند در آن سال خواهیم دید تخریب زیستگاه چقدر تاثیر دارد. این دو عامل دست به دست هم داده اند و وضع را به صورتی در آورده اند که ما الان می بینیم.

*بنا به آماری در جهان تعداد 50 میلیارد پرنده مهاجر وجود دارد. شما اعتقاد دارید که 4 میلیون پرنده هر ساله به ایران مهاجرت می کنند. به تعدادی که در ایران شکار شده، جایگزین می شود یا احتمالا تعداد این پرنده ها در سال های بعد کاهش پیدا می کند؟

-این پرندگان تخم می گذارند. ما پرنده داریم که 16 تخم می گذارد. این پرندگان جوجه ها را با خود می آورند. البته تعداد حیات وحش به دو علت در حال کاهش است که یکی تخریب زیستگاه است و دیگری شکار بی رویّه. ما یک روز 4000 گور خر در ایران داشتیم اما الان 400 گور خر هم نداریم. یک روز ببر مازندران داشتیم و الان نداریم.