خاموشی تلفن همراه در پرواز شوخی نیست

همه چیز از 2 دسامبر 2003 میلادی شروع شد. اولین گزارش در مورد استفاده از گجت‌های الکترونیکی در هواپیما مربوط به پرواز شماره 469 شرکت هواپیمایی «فرانتیر» و مسافرانی که قرار بود سوار بر یک «ایرباس‌319» دوطبقه شوند.

به گزارش روزنامه دنیای خودرو، در این پرواز، هر یک از مسافران مبلغی حدود 5 دلار بابت هدفون‌هایی که به تلویزیون‌های اختصاصی خود هواپیما متصل می‌شد، پرداخت کردند، اما در میان آن‌ها یک مسافر راه‌حل ارزان‌تری را در نظر گرفته بود، او یک تلویزیون کوچک قابل‌حمل با خود به همراه داشت! یکی از مهمانداران فورا خواستار خاموش کردن این تلویزیون دستی شد.

تلویزیون‌های دستی در شرکت هواپیمایی «فرانتیر» یک تابوی بزرگ محسوب می‌شدند، موضوعی که روی دفترچه دستورالعمل‌های پرواز این شرکت هم قید شده بود، دفترچه‌ای که به نظر نمی‌رسد کسی به آن اهمیتی دهد! پس از دور شدن مهماندار، مسافر صندلی «ای‌14» مجددا تلویزیون دستی خود را روشن کرد، اما این بار نور آن را زیر بالش خود پنهان کرد.

در واقع، روشن کردن یک تلویزیون دستی داخل هواپیما در نگاه اول موضوع مهمی به حساب نمی‌آید. شرکت‌های هواپیمایی تلویزیون‌ها و سرویس‌های مخابراتی مربوط به خود را دارند، پس چرا استفاده از یک تلویزیون دستی یا تلفن‌همراه در هواپیما مشکل محسوب می‌شود؟

حقیقت این است که دستگاه‌های الکترونیکی قابل‌حمل مانند تلفن‌های همراه، پخش‌کننده‌های دیسک فشرده و اسباب‌بازی‌های دارای کنترل از راه‌دور، تشعشعات قدرتمند الکترومغناطیسی را از خود ساطع می‌کنند که قادر هستند سیستم‌های ناوبری و ارتباطات هواپیما را از کار انداخته و پرواز را به شدت به خطر بیندازند. در این زمینه با احسان حاجی‌محمدی، کارشناس ارتباطات پرواز به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم.

 ارتباطات مخابراتی در هواپیما به چه شکلی انجام می‌شود؟

انتقال سیگنال تلفن‌ شرکت‌های هواپیمایی از طریق آنتن‌هایی که خارج از هواپیما نصب شده‌اند، انجام می‌شود. این تلفن‌ها به نوعی طراحی و ساخته شده‌اند که هنگام استفاده از آنها از هرگونه تداخل در سیستم‌های ناوبری و ارتباطات هواپیما جلوگیری می‌شود. این تلفن‌ها تمام بازرسی‌های سازمان بین‌المللی هوانوردی را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند.

 آیا همه مسافران تلفن‌های همراهشان را خاموش می‌کنند؟

خیر، متاسفانه در ایران آماری از این موضوع در دسترس نیست، اما طبق آخرین گزارش‌هایی که در آمریکا منتشر شده است، از هر 10 مسافر، 4 نفر تلفن همراه خود را خاموش نمی‌کنند یا این موضوع را فراموش می‌کنند.

 آیا این موضوع پرواز را در معرض خطر قرار نمی‌دهد؟

در بسیاری موارد خیر، اما برخی اوقات موجب بروز خطراتی جبران‌ناپذیر خواهد شد.

 چه نوع خطراتی؟

به طور مثال، در یکی از گزارش‌های ناسا در سال 2003 آمده است یکی از هواپیماهای فرودگاه بین‌المللی بالتیمور - واشنگتن به هنگام برخاست ناگهان با افزایش ارتفاع شدید مواجه می‌شود و پس از مدتی سیستم خلبان خودکار آن از کار می‌افتد. به‌زعم خلبان این پرواز، این حادثه به دلیل تماس‌های تلفنی انجام‌شده در هواپیما اتفاق افتاده است، زیرا این پرواز دقیقا با لحظه آغاز حمله آمریکا به عراق مصادف و این موضوع از طریق مهمانداران به مسافران اعلام شده بود. پس از این اتفاق، دیگر چنین خبرهایی در هواپیما اعلام نمی‌شود.

این که سیستم خلبان خودکار یک هواپیما به ناگهان از کار بیفتد یا به طور سرخود عمل کند، اتفاقی بسیار خطرناک است که جان صدها نفر را به خطر می‌اندازد، به همین خاطر به شرکت‌های هواپیمایی پیشنهاد شده است برای جلوگیری از چنین تهدیداتی می‌توانند تجهیزات مربوط به تشخیص تهدیدات الکترونیکی را خریداری کنند.

 چرا شرکت‌های هواپیمایی برای این موضوع تدابیر فوری اتخاد نکرده‌اند؟

اتفاقا شرکت بوئینگ فورا به بررسی این موضوع پرداخت، اما در بررسی‌هایی که انجام داد هیچ‌گاه با چنین مشکلاتی روبه‌رو نشد. این امر به این معنی است که روشن شدن دستگاه‌های الکترونیکی در طول پرواز به طور تصادفی، عملکرد هواپیما را با مشکل مواجه می‌کند.

از سوی دیگر، دولت‌های اروپایی هم برای مقابله با این مشکلات پرونده‌های بزرگی باز کردند و متخصصان بسیاری را استخدام کردند تا به بررسی این تهدیدات بپردازند، اما متاسفانه تا امروز موفق به یافتن هیچ سرنخی نشده‌اند. به دلیل وجود فاکتورهای بسیار زیاد، پیدا کردن دلیلی واحد برای به وقوع پیوستن چنین خطراتی کمی مشکل است، اما در مورد تلفن‌های همراه موضوع کمی فرق می‌کند!

 چه فرقی؟

تلفن‌های همراه، به خصوص اگر در حالت رومینگ باشند، همواره در حال جست‌وجوی شبکه‌های مخابراتی هستند. این جست‌وجوها که با قدرت فرکانس بالایی نیز انجام می‌شود، در عملکرد آنتن‌های بیرونی و دستگاه‌های درونی هواپیما تاثیرگذار و گاه قادر است آن‌ها را به طور کلی از کار بیندازد. اگر فرکانس امواج رادیویی آن‌ها نزدیک فرکانس سامانه اویونیک هواپیما باشد، می‌تواند سیگنال‌های هواپیما را دچار اختلال جدی کند.

این اختلال، سامانه‌هایی مانند رادار، سیستم‌های ارتباطی و فناوری پیشگیری از تصادف را دچار اشتباه می‌کند یا از کار می‌اندازد. به خصوص اگر سیگنال‌های چند گجت با یکدیگر تشدید شود یا بر اثر خرابی گجت، امواج رادیویی قوی‌تری تابش شود، احتمال به‌وجود آمدن خطر بیشتر هم می‌شود.

نکته جالب این‌جاست که تا امروز در هیچ یک از حوادث هوایی، روشن بودن تلفن‌همراه مسافران به عنوان علت حادثه ذکر نشده است، حتی اگر این موضوع دلیل حادثه نیز بوده باشد، به دلیل اینکه جعبه‌سیاه هواپیما نمی‌تواند مشخص کند سامانه‌ای به دلیل اختلال الکترومغناطیسی با گجت یکی از مسافران از کار افتاده و کارشناسان متوجه آن نمی‌شوند.

 پس دلیل مستندی در این مورد وجود ندارد؟

در تحلیلی که سال ۲۰۰۶ روی مرکز داده این گزارش‌ها انجام شد، مشخص شد ۱۲۵ گزارش در رابطه اختلال با گجت‌های الکترونیکی وجود دارد و ۷۷ مورد از آن‌ها «کاملا مرتبط» هستند. به طور مثال، یک‌بار در سیستم ناوبری اختلالی پیش آمد که منجر به انحراف ۳۰ درجه‌ای از مسیر اصلی شد. وقتی‌ از یک مسافر خواسته شد پخش‌کننده دی‌وی‌دی همراهش را خاموش کند، اختلال برطرف شد. جالب این‌جاست که وقتی او دوباره دستگاه خود را روشن کرد، اختلال بازگشت. به طور کلی گزارش‌های زیادی از خدمه پرواز وجود دارد که وقتی از مسافران خواسته می‌شود دستگاه‌های الکترونیکی خود را خاموش یا روشن کنند، عقربه‌های سامانه ناوبری تغییر می‌کند.

 شرکت‌های هواپیمایی چه قوانینی را برای جلوگیری از این خطرات وضع کرده‌اند؟

قوانین مختلفی برای استفاده از دستگاه های الکترونیکی اعم از تلویزیون، رادیو، اسباب‌بازی‌های کنترلی، سیستم‌های لپ‌تاپ، تلفن‌های همراه، کنسول‌های بازی و حتی دستگاه‌های پخش‌کننده دیسک فشرده در نظر گرفته شده است. سازمان هوانوردی بین‌المللی استفاده یا عدم استفاده از این نوع دستگاه‌ها در ارتفاع‌های مختلف را بر عهده خلبان و خدمه پرواز گذاشته است، بنابراین هر ایرلاین از منظر خود قوانین را وضع کرده است. برخی به طور کلی استفاده از این دستگاه‌ها را ممنوع کرده‌اند و برخی دیگر در مقاطعی از پرواز اجازه استفاده از آن‌ها را می‌دهند.

قانون واحدی در این مورد وجود ندارد، اما به طور کلی، طبق مقررات جهانی، استفاده از گجت‌های دیجیتالی در ارتفاع کمتر از ۳ هزار متر، حتی روی حالت پرواز (Airplane Mode) ممنوع است. بالاتر از این ارتفاع، جز تلفن‌همراه، می‌توان از دیگر وسایل الکترونیکی استفاده کرد. این قوانین به هر صورت مهم هستند و باید برای جلوگیری از مخاطرات احتمالی تداخل امواج دستگاه‌ها با سامانه‌های الکترونیکی حساس هواپیما آن‌ها را رعایت کنیم.

 از نظر سخت‌افزاری چه پیشرفت‌هایی در این زمینه صورت گرفته است؟

این روزها شرکت‌های هواپیمایی آمریکایی از جمله «ویرجین آتلانتیک» و «دلتا ایرلاینز» سامانه‌هایی را تبلیغ می‌کنند که با استفاده از آن‌ها می‌توان حتی در هنگام پرواز از دستگاه‌های دیجیتالی استفاده کرد.

یکی از آن‌ها سامانه «تماس هنگام پرواز» است که از ایستگاه‌های موبایل کوچک داخل هواپیما به نام «پیکوسل» استفاده می‌کند و باعث می‌شود گوشی‌های همراه با انرژی بسیار کمتری امواج خود را ساطع کنند. این دستگاه امواج ارسالی را پردازش می‌کند و به ماهواره می‌فرستد تا از آن‌جا برای ایستگاه‌های زمینی معمولی ارسال شوند. بنابراین با استفاده از این ایستگاه‌های داخل هواپیما، امکان برقراری تماس تلفنی هنگام پرواز برای مسافران مهیا می‌شود.

این سامانه‌ وقتی هواپیما در ارتفاع مناسب است به شما اجازه‌ مکالمه با گوشی همراه را می‌دهد. ولی همچنان موقع نشست‌و‌برخاست هواپیما نمی‌توانید از گوشی همراه استفاده کنید. اما این تکنولوژی هنوز با مشکلات زیادی مواجه است، زیرا بسیاری از بزرگان و کارشناسان هوانوردی همچنان برای استفاده از فناوری ایستگاه موبایل داخل هواپیما قانع نشده‌اند.