باز حادثه فرونشست زمين. واين‌بار در ميدان قيام تهران. خبري كه ابتدا از سقوط نوجواني ١٥ ساله همراه با اين فرونشست خبر مي‌داد وحكايت از آن داشت كه فرونشست در بخشي از مترو اين ميدان صورت گرفته است. گرچه بلافاصله آتش‌نشاني تهران اين مساله را رد كرد و رسما خبرداد كه فرونشست مربوط به خود ميدان بوده و ارتباطي به مترو نداشته است.

به گزارش اعتماد؛ فرونشت زمين طي ماه‌هاي اخير در تهران به شكلي شگفت‌انگيز روندي تصاعدي را داشته است و به طور متوسط پايتخت هر ماه شاهد يك يا چند حادثه مهم فرونشست بوده كه برخي از آنها حتي منجر به فوت تعدادي از هموطنان‌مان شده است.

درحقيقت به نظر مي‌رسد حادثه فرونشست ميدان قيام، هرچه باشد، آخرين حادثه فرونشست اين كلانشهر نخواهد بود و اين حادثه به قدري تكراري شده كه ديگر كسي از شنيدن اخبار حوادثي مشابه، تعجب نخواهد كرد. اما سوال اينجاست كه در چنين شرايطي و وضعيتي كه شاهد اين‌همه حادثه مشابه در جاي‌جاي تهران هستيم، چرا هيچ نهادي براي جلوگيري از حوادث مشابه ناشي از روند فرونشست زمين اقدامي نمي‌كند؟

مجرمي به نام «آب»

طبق گزارش سازمان زمين‌شناسي، سالانه ۳۶ سانتيمتر در برخي از مناطق تهران، در دشت‌هاي غربي و جنوب غربي آن شاهد نشست هستيم. آماري كه حكايت ازآن دارد كه ميزان نشست تهران از كل دنيا بيشتر است و باعث شده تا ركورددار بالاترين فرونشست در اين منطقه باشيم.

به اعتقاد بسياري از كارشناسان، يكي از مهم‌ترين عوامل فرونشست زمين خشكسالي و برداشت نامتعارف آب از چاه‌هاي غيرمجازاست كه علاوه بر خشك شدن ديگر چاه‌ها و مشكل در تامين آب شرب باعث فرونشست زمين در دشت‌هاي تهران و خود پايتخت شده است.

علي بيت‌اللهي، مدير بخش زلزله در مركز تحقيقات ساختمان و مسكن وزارت راه و شهرسازي معتقد است، اگر فرونشست‌ها ريشه‌يابي شود، دليل اصلي آن مصرف بالاي آب‌هاي زيرزميني است كه بايد با يك مديريت جدي، از افزايش اين مخاطره در كشور جلوگيري كنيم.

ارتباط فرونشست زمين با برداشت‌هاي غيرمجاز از آب‌هاي زيرزميني در حالي مطرح مي‌شود كه چندي قبل مديرعامل شركت آب منطقه‌اي تهران اعلام كرده بود ٧٠‌ميليون مترمكعب از برداشت‌هاي شهرداري‌ها از منابع آب سفره‌هاي زيرزميني غيرمجاز است. به گفته خسرو ارتقايي، شهرداري تهران درحال‌حاضر ٢٠٠‌ميليون مترمكعب از منابع آب سفره‌هاي زيرزميني استفاده مي‌كند كه ١٣٠‌ميليون مترمكعب از اين مصارف مجاز و بيش از ٧٠‌ميليون مترمكعب برداشت‌هاي شهرداري از منابع آب سفره‌هاي زيرزميني غيرمجاز است. اين در حالي است كه به گفته عليرضا دايمي، معاون وزير نيرو، بارها براي چنين عملكردي از سوي شهرداري‌ها، به آنها اخطار داده شده است.

دايمي هشدار داد كه اگر اين روند ادامه يابد، با ابزارهاي قانوني اين مساله را پيگيري خواهند كرد و ممكن است دست به انسداد چاه‌هاي شهرداري‌ها هم بزنند.

دايمي، معاون وزير نيرونيز پا را از اين حد فراتر نهاده خبر از ارسال نامه‌اي رسمي به شهردار تهران و دادن تذكري كتبي به وي داده: مجبور شديم در يك نامه رسمي از شهردار تهران بخواهيم اين مساله را رعايت كنند، اما با اينكه اين مساله را پايش نكرديم، هنوز هم شاهديم توجه چنداني به اين موضوع نشده است.

بدين‌ترتيب به نظر مي‌رسد شهرداري تهران در اين مقوله نيزباز هم يكي از مقصرين اصلي است. با اين حال احمد دنيا مالي، رييس كميسيون عمراني شوراي شهر معتقد است كه نبايد شهرداري را مقصر دانست: از يك طرف شهرداري را متهم مي‌كنيم كه چرا فضاي سبز را گسترش نمي‌دهد و از سويي وي را متهم به برداشت آب‌هاي زيرزميني مي‌كنيم. درست است كه برداشت‌هاي غيرمجاز آب‌هاي زيرزميني مي‌تواند در فرونشست زمين موثر باشد ولي به شخصه معتقد نيستم كه آبياري‌هايي كه شهرداري مي‌كند باعث فرونشست زمين مي‌شود.

شبكه‌اي كه هنوز روياست

شبكه‌هاي متعدد زيرزميني و تاثيراتي كه روي مقاومت خاك دارند يا شسته شدن خاك به دليل شكسته شدن لوله‌هاي آب و ايجاد حفره‌هايي زيرزميني از ديگر عوامل مهم در فرونشست زمين محسوب مي‌شوند.

احمد دنيامالي، رييس كميسيون عمران شوراي شهر اما به شكلي تخصصي‌تر به اين موضوع نگاه مي‌كند: عمق كم لوله‌ها و تجهيزات زيرساختي در كنار اين مساله كه اين تجهيزات عمدتا روي شريان‌هاي اصلي شهر قرار دارند و همچنين فرسودگي اين تجهيزات و همجواري اين تجهيزات باعث شده تا اين تجهيزات همواره در معرض خطراتي جدي باشند. به همين دليل مديريت شهري تلاش بسياري كرده تا اين وضعيت را ساماندهي كند ولي شواهد امر نشان داده كه تاكنون به دليل عدم همكاري سازمان‌هاي ذي‌ربط؛ اين امر محقق نشده است.

وي افزود: برخي كارشناسان اما براين باورند كه نبايد شبكه‌هاي ناهمگن – مانند لوله‌هاي گاز و كابل‌هاي برق – را كنار هم قرار داد چرا كه خود مي‌تواند خطرناك باشد. به همين دليل نمي‌توان تمام تجهيزات را داخل يك كانال واحد قرار داد.

دنيا مالي از سويي به جنبه ديگري از حضور بي‌ضابطه تجهيزات شهري اشاره مي‌كند و مي‌گويد: يكي از برنامه‌هاي شهرداري و مديريت شهري توسعه شهر در زير زمين است. براي اين كار شناسايي و ايمن كردن تجهيزات شهري يكي از اركان اصلي است كه لازمه آن هم، اجراي مديريت شهري يكپارچه شهري است.

وي در پاسخ به اين سوال كه تا زماني كه مديريت يكپارچه شهري محقق نشود براي جلوگيري از تكرار حوادث ناشي از فرونشست زمين چه بايد كرد؟ گفت: الان ما شهرداري را مكلف كرده‌ايم تا معابرتهران را بررسي كنند و نتيجه را گزارش دهند.

از سويي از شهرداري خواسته‌ايم در حفاري‌هايي كه براي شبكه‌هاي زيرزميني انجام مي‌دهد دقت بيشتري كند. به خصوص حفاري‌هاي زير زمين. اما واقعيت اين است كه تا مديريت يكپارچه شهري حاكم نشود هيچ‌يك از دستگاه‌ها حاضر نيستند مسووليت حوادث ناشي از فرونشست زمين را برعهده بگيرند. اين درحالي است كه اگر بخواهيم صادق باشيم بايد بگوييم، آمار حوادث ناشي از فرونشست زمين در تهران هر روز بيشتر به مرز «هشدار» نزديك مي‌شود و ما همچنان نتوانسته‌ايم كار خاصي انجام دهيم.

دنيا مالي اضافه كرد: به نظرم بايد تمام سازمان‌ها و ارگان‌هاي مختلف ذي‌ربط دور هم جمع شوند و چه از لحاظ تامين بودجه و چه از لحاظ تقسيم وظايف هر يك از سازمان‌ها، تصميم‌گيري و برنامه‌ريزي جدي صورت گيرد چرا كه در غير اين صورت ممكن است هر لحظه در تهران، بخشي از زمين فرونشستي مجدد داشته باشد و فاجعه‌اي جبران‌ناپذير را رقم بزند.