بیست تغییر ضروری در آموزش و پرورش ایران (بخش پایانی)

آموزش و پرورش باید برای کاهش انواع فقر به ویژه فقر قابلیتی در بچه ها برنامه داشته باشد. آموزشی که بچه ها را از چنگال فقر نرهاند، بی فایده است. تفکری که یگانه راه خوشبختی و سعادتمندی را ارتزاق از شیر نفت می داند، سودی به حال آینده ایران ندارد. منابع و محدودیتهای ایران را باید به بچه ها بقبولانیم و از نظر ذهنی و تربیتی نگاه فرزندانمان را به زندگی مستقل و غیر دولتی متمایل کنیم.

"در بخش نخست، نُه مورد از بیست تغییر ضروری در نظام آموزش رسمی که توسط مرتضی نظری، پژوهشگر آموزش و پرورش و توسعه انسانی در نشست کافه خرد ارایه شده را خواندیم. تأمل روی یک پرسش اساسی مبنای این مطلب است: "آموزش و پرورش برای قرار گرفتن در مسیر توسعه نیاز به چه تغییرات ضروری در خود دارد؟"

 ب: تغییرات نگرشی
 
10- جامعه ایران به شهروند مفید بیشتر نیاز دارد تا شهروند معروف. موسسات کنکور با همراهی صداوسیما عکس این را تبلیغ می کند. در شرایطی که قمار کنکور، فرصت زندگی را از بچه ها گرفته، آموزش و پرورش برای زندگی امروز بچه ها چه پیامی دارد؟ زندگی و مهارت های ضروری و در رأس آن مهارت برقرای ارتباط موثر به عنوان یک ضرورت اجتماعی و فرهنگی نیاز اساسی امروز دانش آموزان است. برای تجهیز دانش آموزان به سوادها و مهارت های چندگانه برنامه ریزی کنیم. متأسفانه آموزش و پرورش در برابر تبلیغات مسموم شرکت ها و موسسات و نیز برنامه های اشتباه صداوسیما که ذهن عمومی جامعه را در ارتباط با یادگیری دچار انحراف می کند، بسیار منفعلانه عمل می کند.
 
 11- آموزش و پرورش باید برای کاهش انواع فقر به ویژه فقر قابلیتی در بچه ها برنامه ریزی داشته باشد. آموزشی که بچه ها را از چنگال فقر نرهاند بی فایده است. هم فقر تحصیلی و هم فقر قابلیتی. مدارس ما ناخواسته بچه ها را فقیر می پروراند. باید از کودکی روی استقلال شخصیتی بچه کار کنیم. تفکری که یگانه راه خوشبختی و سعادتمندی را ارتزاق از شیر نفت می داند، سودی به حال آینده ایران ندارد. منابع و محدودیتهای ایران را باید به بچه ها بقبولانیم و از نظر ذهنی و تربیتی نگاه فرزندانمان را به زندگی مستقل و غیر دولتی متمایل کنیم. این کار را با تمرین و تجربه و خارج سازی بچه ها از کلاس درس به دست می آید. کلاس درس اگر از میدان تجربه و ساختن و خراب کردن و دوباره ساختن دور باشد اتفاقی نمی افتد.
 
12- از ترسیم آموزش و پرورش تخیلی و دور از دسترس، دست بشوییم. مثلاً در سند تحول بنیادین حدود پانزده ویژگی برای "تربیت دانش آموز مطلوب" ذکر شده که حتی حضرت باریتعالی هم چنین انتظاراتی از پیامبران اولوالعزم ندارد.گاهی انسان متحیر می ماند که هدف از تربیت دانش آموز، رسیدن به انسان های قدیس است که کاری جز نماز و روزه ندارند یا شهروندانی مفید و به دردبخور برای خود و جامعه شان؟

13- هنوز رویکرد حاکم بر برنامه های پرورشی مدارس مبتنی بر احکام و مناسک و نگاه گزینشی به آموزه های دینی است. دانش آموزان را بیشتر به ظواهر دین متمایل می کنند. بیان رفتارهای الگویی در سیره بزرگان دین ما بی تردید در تغییر نگرش دانش آموزان تاثیر مطلوبی دارد. به فرزندانمان باید در مدارس بگوییم که پیامبر با کسی که او را استهزا می کرد و بارها زباله به سویش پرتاب می کرد، چه رفتاری نشان داد؟ یا امام علی با مخالفان فکری و عقیدتی خود چه رفتاری و با دزدان بیت المال و متعرضین به حقوق مردم چه رفتاری می کرد؟ در جای جای زندگی امامان ما جلوه های بسیار اثرگذاری از مهربانی و انسان دوستی و خردورزی وجود دارد که اگر هنرمندانه واقعیت ها را به دانش آموزان منتقل کنیم و فقط روی دینداری احساسی و عاطفی کار نکنیم و به پرورش نیروی عقلی و فکری بچه ها هم توجه کنیم، تا حدی روند رو به رشد دین گریزی نسل جوان کاهش می یابد.
 
14- برای درس اجتماعی، تاریخ و جغرافی برنامه ریزی بیشتری داشته باشیم. نسلی که از گذشته فرهنگی خود چیزی نداند یا بدتر از آن، مطالبی "مشوش و نادرست" از تاریخ خود بداند، نمی تواند در کی از حال و آینده داشته باشد. در عصر جدید باید بچه ها با هویتی منطقی و روشن پای به عرصه جهانی شده امروز بگذارند. همچنین ادب، نحوه تعامل با دیگران و مهارت زندگی در کنار یکدیگر و همکاری با هم از مهمترین خلأهای نسل جدید است. بچه ها امروز دانش مکانی ضعیفی نسبت به ایران دارند.

15- وضعیت برنامه رسمی آموزش زبان انگلیسی در کشور ما جز معطلی و اسراف و کشتن وقت بچه ها کمترین فایده ای ندارد حال آنکه اگر شیوه آموزش و روش آنوزش زبان انگلیسی اصلاح شود ظرف 2 تا 3 سال یک دانش آموز باید نتیجه بگیرد. این وضعیت زیبنده کشوری نیست که می خواهد با دنیا تعامل داشته باشد.

16- دو امکان را در مدارس بیش از پیش فراهم آوریم: شادی بیشتر در مدرسه و تفکر انتقادی تا در مسیر زندگی، انتخاب های آگاهانه تری داشته باشند. به عبارت ساده؛ مدرسه محلی برای آزادکردن هیجان و تمرین نحوه مدیریت هیجانات است نه کنترل و اعمال قوانین انضباطی و پادگانی. وقتی در طول تحصیل بچه ها در مدرسه، نحوه مدیریت هیجانات را با آنها تمرین نمی کنیم، نتیجتاً در جوانی و بزرگسالی با طوفان هیجانات همین دانش آموزان در خیابان های شهر روبه رو می شویم. تا جایی که می توان باید از استاندارسازی و اعمال باید و نباید برای شکل گیری شخصیت بچه ها بپرهیزیم. نسل جدید، "نسل باید" ها نیست این نسل، "نسل شاید" هاست. تفکری که دنبال یکسان سازی و و ندیدن تفاوت های بچه ها باشد، یا آنها را منزوی می سازد یا آنها را خشونتی و واکنشی بار می آورد. نباید عزت نفس و نیروی آفرینندگی را از بچه ها سلب کرد. میوه این تفکر، عقب ماندگی و خاموشی چراغ دانایی و توسعه است.

17- باید روی هویتمندی بچه ها در مدارس خیلی کار کنیم به گونه ای که نه در گذشته های دور درجا بزنند و نه از حال و آینده غافل شوند. بدترین حالت مربوط به زمانیست که نسل نوپای ایران دچار «بدهویتی و هویت مغشوش» شوند و نتوانند نه با ایرانیت و نه با اسلامیت ارتباطی آگاهانه و منطقی برقرار کنند. نگاه تزئینی و تعارف آمیز چه با ایرانیت و چه با اسلامیت هیچ عایدی برای پیشرفت ایران ندارد. چه باورهای دینی و چه عشق و علاقه به ایران اگر ما و فرزندان ما را به اصلاح وضع موجود نرساند و به تغییری در رفتار ما منجر نشود، صرفاً یک احساس زودگذر و تعلق خاطر بی ثمر است.
به فرزندانمان یاد بدهیم با هفت هزار سال فرهنگ ایران واقع گرا و منطقی برخورد کنند. برخوردشان نه از روی تقلید باشد و نه از نه سر شیدایی و پذیرش بی دلیل، نه نفی و انکار و نه حذف و تکفیر، بلکه برخوردی نقادانه، پرسشگرانه و از روی تأمل و تفکر در برابر هر چیزی که به ما و فرزندانمان عرضه می شود. اینگونه به صواب نزدیک تر است.  

ج: تغییرات ارتباطی – اجتماعی

18- دیپلماسی عمومی وزارت آموزش و پرورش باید فعالتر شده و نظام روابط عمومی این دستگاه، پویایی و تحرک بیشتری به خود دهد. آموزش و پرورش در این سالها با اُفت کمی و کیفی مخاطب و از این مهمتر با کاهش ضریب تاثیر و نفوذ در حوزه عمومی مواجه شده که قطعاً این اُفت جایگاه، مسیر را برای تحقق اهداف آموزش و پرورش سخت تر می کند. اجزا و ارکان نظام رسانه ای آموزش و پرورش باید قدرت اقناع عمومی بسیار بالایی داشته باشند. خیلی مهم است که آموزش و پرورش بتواند با انواع روش های رسانه ای و تولید محتوای اثرگذار، نگاه عمومی را با خود و برنامه هایش همراه نماید. روابط عمومی باید به موازات ایفای نقشِ وکیل مدافع وزرا، به عنوان وکیل مدافعی برای صدمه ندیدن شخصیت معلمان و دانش آموزان در افکار عمومی نیز ایفای نقش کند. دستگاه آموزش و پرورش طبق قانون اساسی، متولی حاکمیتی آموزش و تربیت در جامعه است و باید در برابر تبلیغات بنگاه های تجاری و القاء برداشت های غیر تربیتی و ابزاری، روشنگری کند. متأسفانه مأموریت های تحولی و توسعه ای وزارت آموزش و پرورش در افکار عمومی غایب است. گاهی تأثیر ساخت یک کلیپ یا فیلم کوتاه اثرگذار برای انتقال یک پیام آموزشی به خانواده ها با هیچ تکنیک رسانه ای و تبلیغاتی قابل مقایسه نیست. تربیت در جامعه ما جاری و ساری نشده است.

19- آموزش و پرورش به موازات ورود فناوری های جدید ارتباطی به کشور و تغییرات فرهنگی و اجتماعی ناشی از گسترش ارتباطات شبکه ای، از جامعه عقب افتاده و همین عقب افتادگی، بحران دیگری برای نظام آموزشی کشور رقم زده که عنوان "بحران اثربخشی" شاید گویاترین تعبیر باشد. خانواده ها، بازار کار و جامعه از ماحصل 12 سال هزینه مادی و معنوی برای فرزندان در نظام آموزش و پرورش رسمی، مطلوبیت و نتیجه چشمگیری نمی بینند و اگر رشد و پیشرفتی در مهارت های بچه ها رخ می دهد به ندرت به سیستم آموزش رسمی و دولتی مربوط می شود و بیشتر به تلاش و سرمایه گذاری خانواده ها بر می گردد. به عنوان نمونه؛
- دانش آموز ایرانی بعد از پایان دوران متوسطه و اخذ دیپلم، نمی تواند انگلیسی حرف بزند،
- با بسیاری از آداب اجتماعی ساده مانند طرز ارتباط صحیح و زندگی شهروندی نا آشناست،
- از مهارت های موردنیاز و قابل استفاده در بازار کار فاصله دارد.
نگرش حاکم بر سیاست گذاری آموزش و پرورش باید به واقعیت های جامعه نزدیکتر شود.

20- انجمن های غیردولتی و سمن ها (سازمان های مردم نهاد)، تشکل های فرهنگیان و هر گونه فعالیت داوطلبانه و غیردولتی که می تواند در هر نقطه کشور حمایتی هرچند کوچک در ابعاد مختلف عمرانی، فرهنگی، علمی و به ویژه حمایت از تحصیل کودکان مناطق محروم نماید، باید مورد ترغیب و تشویق آموزش و پرورش قرار گیرند. استفاده از ظرفیت های بازنشستگان فرهنگی در تمام نقاط شهری و روستایی کمک بسیار بزرگی به تقویت آموزش و پرورش می تواند محسوب شود.